CUMHURİYETİN YENİ YÜZYILINDA DIŞ POLİTİKADA TÜRK DÜNYASI VİZYONU

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 23, 469 - 495, 31.12.2023

Yusuf Ziya Bölükbaşı

https://doi.org/10.58884/akademik-hassasiyetler.1356851

Öz

Bu çalışmada, Soğuk Savaş sonrası Türkiye’nin Kafkasya ve Orta Asya’daki (KOA) bağımsız Türk devletleriyle olan ilişkilerine odaklanmaktadır. Bu çerçevede ilişkiler kronolojik açıdan incelenmekte ve yaşanan kırılmaların neler olduğu üzerinde durulmaktadır. Doksanların başında başlayan ilişkiler, o dönem Türkiye’nin model ülke olma, ağabeylik yapma ve uluslararası sisteme yeni katılan ülkelerin entegrasyonu meseleleri etrafında şekillenmiştir. Türkiye’nin ilk etapta duyduğu heyecan, daha sonra izlenilen hatalı politikalar, zayıf ekonomik araçlar ve küresel politikadaki değişimler nedeniyle hayal kırıklığına dönüşmüştür. Adalet ve Kalkınma Partisinin (AKP) iktidara gelmesiyle birlikte Türkiye’nin ilgi alanı daha çok Ortadoğu ve eski Osmanlı coğrafyasına kaydı. Orta Asya’ya ilişkin ilgi azalırken Kafkasya’ya yönelik ilgi enerji ve ekonomik nedenlerle arttı. Ancak 15 Temmuz Darbe Girişimi sonrası Türk dış politikasında paradigma değişimi yaşanarak açılımcı ve hayalperest yaklaşımlardan güvenlikçi politikalara geri dönüldü. 15 Temmuz sonrası yükselen milliyetçilik, ABD ve Batı dünyasının Fetö terör örgütüne verdikleri açık ve örtülü destek ile Neo-Osmanlıcı siyasetin iflas etmesi nedeniyle Ortadoğu ülkeleriyle ilişkilerin bozulması, Türkiye’nin yüzünü tekrardan Türk dünyasına dönmesine neden oldu. Bu bağlamda Türk Devletleri Teşkilatı’nın kurulması ve II. Karabağ Savaşı KOA politikasında göze çarpan unsurlar olmuşlardır. TDT vasıtasıyla Türk dünyası arasındaki ilişkilerin ivme kazanacağı düşünülmektedir. II. Karabağ Savaşı ve Azerbaycan’ın elde ettiği zafer hem Türkiye-Azerbaycan ilişkilerinde kurumsallaşmanın yaşanmasına hem de Zengezur koridorunun açılmasından sonra Türk dünyası ülkeleri arasında ekonomik ve siyasal entegrasyonun gerçekleşmesine hizmet etmesi bakımından önemlidir. Ancak bunun için, Türkiye’nin Atlantikçi politikalardan uzak durması ve Türkiye tarafından KOA ülkelerinin başına bela edilen Fetö terör örgütüne karşı etkin bir mücadele yapılması gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kafkasya ve Orta Asya (KOA), Türk Dış Politikası (TDP), II. Karabağ Savaşı, Soğuk Savaş, Türk Devletleri Teşkilatı.

Etik Beyan

yok

Destekleyen Kurum

yok

Proje Numarası

yok

Teşekkür

yok

THE VISION OF THE TURKISH WORLD IN FOREIGN POLICY IN THE NEW CENTURY OF THE REPUBLIC

Öz

This study focuses on Turkey's post-Cold War relations with the independent Turkic states in the Caucasus and Central Asia (CCA). In this framework, the relations are examined chronologically and the ruptures experienced are emphasised. The relations, which started in the early nineties, were shaped around the issues of Turkey's becoming a model country, acting as a big brother and integrating the new countries into the international system. Turkey's initial enthusiasm later turned into disappointment due to faulty policies, weak economic instruments and changes in global politics. With the coming to power of the Justice and Development Party (AKP), Turkey's interests shifted more towards the Middle East and the former Ottoman geography. While interest in Central Asia declined, interest in the Caucasus increased for energy and economic reasons. However, after the 15 July Coup Attempt, Turkish foreign policy underwent a paradigm shift, shifting from expansionist and visionary approaches to security policies. After 15 July, rising nationalism, overt and covert support given by the US and the Western world to the Fetö terrorist organisation, and the deterioration of relations with Middle Eastern countries due to the bankruptcy of the Neo-Ottomanist policy caused Turkey to turn its face back to the Turkic world. In this context, establishing the Organisation of Turkic States and the Karabakh War II have been the prominent elements in the CCA policy. It is thought that the relations between the Turkic world will gain momentum through the TSO. The Second Karabakh War and Azerbaijan's victory are important in terms of serving both the institutionalisation of Turkey-Azerbaijan relations and the realisation of economic and political integration among the countries of the Turkic world after the opening of the Zangezur corridor. However, in order to achieve this, Turkey should stay away from Atlanticist policies and an effective fight should be waged against the Fetö terrorist organisation, which has been a scourge for the CCA countries.

Anahtar Kelimeler

Caucasus and Central Asia (CCA), Turkish Foreign Policy (TFP), Karabakh War II, Cold War, Organisation of Turkish States.

Proje Numarası

yok

Kaynakça

• Anadolu Ajansı (2020, 25 Kasım). AGİT Minsk Grubunun 28 yılda çözemediği kriz 44 günde sonlandırıldı. 31 Ağustos 2023 tarihinde AGİT Minsk Grubunun 28 yılda çözemediği kriz 44 günde sonlandırıldı (aa.com.tr) adresinden edinilmiştir.
• Anadolu Ajansı (2022, 14 Aralık). Azerbaycan Cumhurbaşkanı Aliyev: Zengezur Koridoru 2024'te tamamlanacak ve yeni nakliyat koridoru oluşturulacak. 31 Ağustos 2023 tarihinde https://www.aa.com.tr/tr/gundem/azerbaycan-cumhurbaskani-aliyev-zengezur-koridoru-2024te-tamamlanacak-ve-yeni-nakliyat-koridoru-olusturulacak/2763617# adresinden edinilmiştir.
• Anadolu Ajansı (2023, 20 Eylül). Azerbaycan: Karabağ’daki Ermeni gruplar silah bıraktı, antiterör operasyonu durduruldu. 14 Ekim 2023 tarihinde https://www.aa.com.tr/tr/dunya/azerbaycan-karabagdaki-ermeni-gruplar-silah-birakti-antiteror-operasyonu-durduruldu/2996659 adresinden edinilmiştir.
• Aslanlı, K. (2020). Karabağ Meselesi için “3 boyutlu” analitik perspektif önerisi. Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Uluslararası İlişkiler ve Stratejik Araştırmalar (Ulisa) Enstitüsü-Ulisa 12, 8, 9-13. 12 Ağustos 2023 tarihinde https://www.aybu.edu.tr/yulisa/tr/sayfa/1402/UL%C4%B0SA%2D12 adresinden edinilmiştir.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri I-III (2006). Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu. 2. Baskı, Atatürk Araştırmaları Merkezi.
• Ayata, A. (2010). Türkiye’nin Orta Asya politikası. M. C. Yenigün ve E. Efegil (Ed.), Türkiye’nin değişen dış Politikası içinde (s. 641-657). Nobel Yayınevi.
• Aydın, M. (2010). Kafkasya ve Orta Asya ile ilişkiler. B. Oran (Ed.), Türk dış politikası cilt II 1980-2001 (12. Baskı) içinde (s. 366-440). İletişim Yayınevi.
• Aydın, M. (2013). Kafkasya ve Orta Asya ile ilişkiler. B. Oran (Ed.), Türk dış politikası cilt III 2001-2012 içinde (s. 463-532). İletişim Yayınevi.
• Balbay, M. (2005). Orta(daki) Asya ülkeleri (3. Baskı). Cumhuriyet Kitapları.
• BBC News Türkçe (2020, 12 Kasım). Dağlık Karabağ: İHA ve SİHA’ların rolü ne oldu, Azerbaycan’a nasıl avantaj sağladı?. 30 Ağustos 2023 tarihinde https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-54917938 adresinden edinilmiştir.
• Çakmak, H. (2013). Türkiye ile Türk kökenli cumhuriyetler arasındaki ilişkilerin geleceği: Öngörüler ve yeni bir yol haritası. H. Çakmak ve M. S. Erol (Ed.), Türkiye-Türk Cumhuriyetleri ilişkileri içinde (s. 203-212). Barış Kitabevi.
• Habertürk (2020, 3 Ekim). Macaristan’dan Azerbaycan açıklaması!. 30 Ağustos 2023 tarihinde https://www.haberturk.com/son-dakika-azerbaycan-macaristan-dan-azerbaycan-aciklamasi-2823154 adresinden alınmıştır.
• Karpat, K. H. (2012). Türk dış politikası tarihi. Timaş Yayınları.
• McKay, D. ve Scott, H. M. (2019). Büyük devletlerin yükselişi 1648-1815 (2. Baskı). (Çev. E. B. Özbilen), Dergâh Yayınları.
• Oral, S. (2006). Türkiye’nin dış politikası (3. Baskı). İmge Kitabevi.
• Keyman, F. (2014, 27 Ağustos). Davutoğlu Pan-İslamist mi?. Radikal. http://www.radikal.com.tr/yazarlar/fuat-keyman/davutoglu-pan-islamist-mi-1209165/ adresinden edinilmiştir.
• Oran, B. (2011). Giriş: Türk dış politikasının teori ve pratiği. B. Oran (Ed.), Türk dış politikası Cilt I: 1919-1980 içinde (s. 17-94). İletişim Yayınları.
• Orta Asya Araştırmaları Merkezi-Orasam (2023, 13 Temmuz). Türkiye-Azerbaycan ticaret hacmi altı milyar dolara yaklaşıyor. 28 Ağustos 2023 tarihinde https://orasam.manas.edu.kg/index.php/tr/azerbaycan/6958-turki-ye-azerbaycan-ti-caret-hacmi-alti-mi-lyar-dolara-yaklasiyor adresinden edinilmiştir.
• Roberts, J. M. (2015). Avrupa tarihi. (Çev. F. Aytuna,). İnkılap Yayınevi.
• Sarıkaya, Y. (2020). 44 Gün Savaşı: Azerbaycan’ın Karabağ zaferi. Türk Akademisi Sosyal ve Siyasal Araştırmalar Vakfı (TASAV).
• Şener, N. (2020, 12 Ekim). Türkiye’nin Orta Asya’da Fetö ile mücadelesi. Hürriyet. https://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/nedim-sener/turkiyenin-orta-asyada-feto-ile-mucadelesi-41633512 adresinden edinilmiştir.
• Şeyban, S. (2022). Etki ve sonuçları bakımından İkinci Karabağ Savaşı’nı farklı açıdan okumak: Türk dünyası ve dönüşen iş birliği. Demokrasi Platformu Dergisi, 11(38), 32-62.
• Turgunov, E. (2021). Zengezur Koridorunun Azerbaycan ve bölge için önemi. Eurasian Research Institute, 30 Ağustos 2023 tarihinde https://www.eurasian-research.org/publication/zengezur-koridorunun-azerbaycan-ve-bolge-icin-onemi/?lang=tr adresinden alınmıştır.
• Türk, F. (2013). Türkiye ve Orta Asya arasındaki ilişkiler (1992-2012). F. Türk (Ed.), Türk dış politikasında Orta Asya ve Ortadoğu 1990’lardan günümüze içinde (s. 1-25). Paradigma Akademi Yayınları.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı (2020, 25 Şubat). Azerbaycan ile ticaret hacmimizi 2023 yılında 15 milyar dolara çıkaracağız. 28 Mart 2023 tarihinde https://www.tccb.gov.tr/haberler/410/116798/-azerbaycan-ile-ticaret-hacmimizi-2023-yilinda-15-milyar-dolara-cikaracagiz- adresinden edinilmiştir.
• Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı. Orta Asya ülkeleri ile ilişkiler. 28 Ağustos 2023 tarihinde https://www.mfa.gov.tr/turkiye-orta-asya-ulkeleri-iliskileri.tr.mfa adresinden edinilmiştir.
• Türk Dünyası Araştırma Vakfı. 29 Ağustos 2023 tarihinde https://turan.org/ adresinden edinilmiştir.
• Türk Devletleri Teşkilatı. Organizasyon tarihi. 30 Ağustos 2023 tarihinde https://www.turkicstates.org/en/organizasyon-tarihcesi adresinden edinilmiştir.
• Türk Devletleri Teşkilatı. Türk Devletleri Teşkilatı 8. Zirvesi İstanbul bildirisi. 30 Ağustos 2023 tarihinde https://turkicstates.org/tr/haberler/turk-devletleri-teskilati-8-zirvesi-istanbul-bildirisi_2395 adresinden edinilmiştir.
• TÜRKPA. TÜRKPA hakkında. 30 Ağustos 2023 tarihinde https://turkpa.org/about adresinden edinilmiştir.
• TÜRKSOY. Tarihçe. 28 Ağustos 2023 tarihinde https://www.turksoy.org/tarihce adresinden edinilmiştir.
• Ünsal, Ü. (2013). Dönemin Bilançosu. B. Oran (Ed.), Türk dış politikası cilt III 2001-2012 içinde (s. 13-249). İletişim Yayınevi.
• Yalçınkaya, F. (2013). Türkiye ve Orta Asya ülkeleri arasındaki siyasi ve diplomatik ilişkiler-Hükümetler üstü kuruluşlar (1992-2012). F. Türk (Ed.), Türk dış politikasında Orta Asya ve Ortadoğu 1990’lardan günümüze içinde (s. 25-45). Paradigma Akademi Yayınları.
• Yalçınkaya, M. ve Beşirli, H. (2022). Türk Cumhuriyetleri arasındaki uluslararası öğrenci hareketliliği ve bu hareketliliğin yükseköğretimin uluslararasılaşma sürecindeki rolü. Karadeniz Araştırmaları. 19(74), 363-382.
• Yenigün, M. C. (2004). Soğuk Savaş sonrasında Türkiye Büyük Millet Meclisi ve dış politika, belgeler ve yorumlar. Nobel Yayınevi.
• Zengin, A. K. (2021 Nisan). II. Karabağ Savaşı’nda Türk kazanımları. MSÜ Atatürk Stratejik Araştırmalar Enstitüsü Bülteni, 3, 46-49. 16 Ağustos 2023 tarihinde https://atasaren.msu.edu.tr/bulten adresinden edinilmiştir.