AN EXAMINATION ON XVI. CENTURY OTTOMAN COURT-STYLE PRAYER RUGS REFLECTING THE KARAMEMI FLORAL STYLE

Year 2025, Volume: 19 Issue: 36, 511 - 538, 30.07.2025

Fatma Topcu , Ayşe Aslıhan Eroğlu

https://doi.org/10.48069/akdenizsanat.1676094

Abstract

The aim of the study is to examine the influence of the innovative floral style developed by Karamemi, one of the prominent artists of the 16th-century Ottoman palace atelier, on the design of Ottoman palace carpet saccades. The research focuses on how Karamemi’s semi-naturalistic depiction of floral motifs, characterized by elements such as tulip, rose, carnation, hyacinth, and spring branch, evolved from manuscript illumination to become integral to carpet weaving and saccade decoration. Utilizing a qualitative descriptive methodology, the study is based on literature review, catalog analyses, and detailed examinations of saccade examples housed in institutions such as the Metropolitan Museum of Art, Berlin Islamic Art Museum, and Turkish Islamic Art Museum. The analysis revealed that Karamemi’s aesthetic vision significantly impacted the composition, color scheme, and motif arrangement of the saccades, reflecting a distinctive style that permeated Ottoman ornament arts. Moreover, the paper discusses Karamemi’s career, his role as head of the palace atelier, and the transmission of his stylistic legacy from his mentor Şahkulu to subsequent generations. Comparative evaluations of the saccade artifacts indicate that the innovative floral motifs not only enriched the artistic vocabulary of the period but also contributed to a transformative shift in Ottoman ornamentation. In this context, the study demonstrates that Karamemi’s pioneering approach fostered a modern reinterpretation of traditional designs, ultimately inducing a profound and lasting change in Ottoman art across various disciplines. These findings offer new insights into the evolution of Ottoman aesthetics and also contribute significantly to art historical scholarship.

Keywords

Persian Knot , Karamemi School , XVI. Century , Ottoman Court-style Prayer Rug , Semi-naturalistic Floral Motif

KARAMEMİ ÜSLUBUNUN KULLANILDIĞI XVI. YÜZYIL OSMANLI SECCADE TİPİ SARAY HALILARI ÜZERİNE BİR İNCELEME

Abstract

Bu çalışmanın amacı, XVI. yüzyıl Kanuni Sultan Süleyman Dönemi’nde, Osmanlı saray sanatında öne çıkan nakkaşlardan Karamemi’nin, yarı natüralist çiçek üslubunun seccade tipi saray halılarına yansımalarını incelemektedir. Araştırmada, Karamemi’nin öncelikle el yazması kitaplarda tezhip sanatı yoluyla ortaya koyduğu yenilikçi çiçek motiflerinin, halı sanatının yanında gelişim gösteren seccade tasarımlarına nasıl entegre edildiği; lale, gül, karanfil, sümbül ve bahar dalı gibi temel unsurların, stilize biçimde yeniden yorumlanarak özgün kompozisyonlar oluşturduğu, ele alınmaktadır. Araştırma materyali ve metodu; literatür taraması, katalog incelemeleri ve seçilen örnek seccadelerin nitel betimleyici analizine dayanmaktadır. Metropolitan Sanat Müzesi, Berlin İslam Sanat Müzesi ve Türk İslam Eserleri Müzesi’nde yer alan seccade örnekleri üzerinden yapılan analizlerde, Karamemi’nin estetik vizyonunun seccade tipi saray halılarında belirgin izler bıraktığı, kullanılan renk paleti, motif düzeni ve kompozisyon özellikleriyle ortaya konulmuştur. Ayrıca, makale Karamemi’nin saray nakkaşhanesindeki hayatına, sanat tarihindeki yeri ve ustası Şahkulu’ndan aldığı kıvrık hançeri yapraklarla, çiçek üslubunun diğer sanat dallarındaki yansımalarına da değinmektedir. Elde edilen bulgular, Karamemi’nin getirdiği yarı natüralist çiçek motiflerinin XVI. yüzyıl Osmanlı döneminde üretilen halı kompozisyonlarında, dönemin estetik anlayışını yansıttığını göstermektedir. Ayrıca bu çalışma, Karamemi ekolünün geleneksel motif yapılarında daha farklı bir bakış açısı geliştirerek saray sanatındaki bütün disiplinlerde olduğu gibi seccade tipi saray halılarında yenilikçi bir dönüşüm sağladığını ortaya koymakta; farklı malzeme ve tekniklerin kullanılarak yapılan her biri bir sanat eseri görünümünde olan seccadelerde bu etkiyi gözler önüne sermektedir. Bu bulgular, Osmanlı klasik dönem sanat estetiğinin evrimine dair fikirler sunmaktadır.

Keywords

İran Düğümü , Karamemi Ekolü , XVI. Yüzyıl , Osmanlı Saray Tipi Seccade , Yarı-natüralist Çiçek Motifi

References

• Afacan, S. K., & Nuhoğlu, M. (2022). Hatai üslubu motiflerin tasarım sürecinde kullanılan bazı terimlerin anlam ve kullanım alanlarına göre tasniflenmesi. İdil, 958–978. https://doi.org/10.781/idil-11-94-11
• Akan, M., & Sayık, F. N. (2020). Bir Osmanlı saray halısının kompozisyon bakımından tezhip sanatı bağlamında incelenmesi. Arış Sanat Dergisi, 17, 62–79.
• Ak, S. (2013). TSMK’da bulunan III. Murad tuğrasının desen ve renk yönünden incelenmesi (Yüksek lisans tezi). Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, İstanbul.
• Akıncı, S. H. (2009). Türk çini sanatında çiçekli vazo tasvirli panolar (Yüksek lisans tezi). Trakya Üniversitesi, Edirne.
• Akpınarlı, H. F., & Balkanal, Z. (2012). 16-18. yüzyıllarda İstanbul’da üretilen kumaşlarda bitkisel bezemelerin incelenmesi. Motif Akademi Halk Bilim Dergisi, 1 (Ocak-Haziran), 179-209.
• Alkan, A. (2017). 15 ve 16. yy. İznik çini motifleri ve Linol baskı resim tekniği ile yorumlanması (Yüksek lisans tezi). Dumlupınar Üniversitesi, Kütahya.
• Alp, M. (2019). Osmanlı dönemi, Karamemi üslubunda İznik çini tabaklarında görülen motifler, kompozisyonların incelenmesi ve uygulanması (Yüksek lisans tezi). Uşak Üniversitesi, Uşak.
• Amanjani, S. (2024). Uşak seccadelerinin tarihsel çerçevesi üzerine bir inceleme. In Z. P. Yavuzyiğit (Ed.), Geleneksel Türk sanatlarında güncel çalışmalar. Özgür Publications. https://doi.org/10.58830/ozgur.pub612
• Aracı, N. (2023). Osmanlı dönemi 16. yüzyıl tezhip sanatından örnekler bağlamında tasarım çeşitliliği üzerine bir değerlendirme. Motif Akademi Halk Bilimi Dergisi, 16(42), 391–412.
• Aslanapa, O. (1989). Türk sanatı. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Aslanapa, O. (2005). Türk halı sanatının bin yılı. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Atasoy, N. (2016). Karamemi. Muhibbi Divanı Tıpkıbasım (İÜK T 5467). İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi Dökümasyon Daire Başkanlığı Nadir Eserler Kütüphanesi. İstanbul: Masa ve Milenyum Yayıncılık.
• Bakır, S. T. (2014). Türk çiniciliğinin dünü ve bugünü. Klasik Sanatlar Yıllığı. Erişim adresi: https://www.scribd.com/document/787747360/Tu-rk-C-inicilig-inin-Du-nu-ve-Bugu-nu, Erişim tarihi: 02.04.2025
• Baltacı, A. (2018). Nitel araştırmalarda örnekleme yöntemleri ve örnek hacmi sorunsalı üzerine kavramsal bir inceleme. BEÜ SBE Dergisi, 7(1), 231-274.
• Baydemir, E., & Taşralı, L. (2024). Berlin İslam Sanatları Müzesinde bulunan Türk halı koleksiyonu. In A. K. Okca (Ed.), Halı-kilim ve geleneksel kumaş desenleri (s. 25-51). Ankara Karadeniz Kitap.
• Bayraktaroğlu, S. (2019). Seccade. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/ article-file/687985, Erişim tarihi: 05.04.2025
• Birol, İ. A., & Derman, Ç. (1995). Türk tezyini sanatlarında motifler. Kubbealtı Akademisi Kültür ve Sanat Vakfı, İstanbul: Seçil Ofset.
• Bozcu, P. (2010). Osmanlı sanatında sanatçı ve zanaatçı teşkilatı Ehl-i Hiref (Uzmanlık Tezi). T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, İstanbul.
• Çakır, D. (2016). Osmanlı çinilerinde bahar dalları (Yüksek Lisans Tezi). Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Çanakkale.
• Çekin, Z. (2017). Müzehhib Kara Memi. Z Dergisi, 2017(1), 196–203.
• Çokay, Ö. (2007). Seccade ve saf seccadelerdeki bazı motiflerin ikonografik değerlendirmeleri. İstem, 5(9), 187-208.
• Demirarslan, D. (2020). İç mekânda kullanım ve teknik özellikler açısından Hereke halısı. SDÜ Art-E Güzel Sanatlar Fakültesi Sanat Dergisi, 13(25), 395–421.
• Deniz, B. (2005). Anadolu Türk halı sanatının kaynakları. Sanat Tarihi Dergisi, 14(1), 79–103.
• Duran, G. (2001). Karamemi. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 21, 362–363.
• Duran, G. (2018). Osmanlı tezhip sanatında natüralist üslupta çiçekler. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 31(31), 177–199.
• Ekinci, S. A. (2025). Ehl-i Hiref-i Hassa defterleri ve bu defterlerin değerlendirilmesi hususunda notlar. Osmanlı Medeniyeti Araştırmalar Dergisi, 24(Mart 2025), 84-113.
• Elkıran, G. A. (2021). Tezhip sanatında natüralist motifler kapsamında yaprak motifinin incelenmesi. Çeşmi-Cihan: Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, 8(2), 217-243.
• Elibol, B. (2015). Osmanlı saray sanatının desen repertuvarı (Yüksek lisans tezi). Haliç Üniversitesi, İstanbul.
• Eroğlu, A. A. (2020). 16. ve 17. yüzyıl Safevi dönemi seccade örnekleri. Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 26(45), 710–721.
• Eroğlu, M. A. (2013). Antalya ve civarı “cicim seccadeleri” (Namazlağ). Akdeniz Sanat Dergisi, 6(12), 252-267.
• Etikan, S. (2015). Seccade halılarda kullanılan bazı motifler ve bu motiflerin İslam sanatında yeri. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, 2015/1, 545-564.
• Görgünay, N. (1977). Halıcığın kökeni ve Türk halıcılığının tarihçesi. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 8(1), 159–175.
• Gülendam, N. (1994). Edirne Selimiye Cami kalem işleri ve devir üslubu (Doktora tezi). İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Gümüşcan, F. N. (2019). Osmanlı saray halıları kompozisyonunun tezhip sanatı açısından incelenmesi ve özgün tasarımlar olarak yeniden yorumlanması (Yüksek lisans tezi). Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Günay, İ., & Bayraktar, M.S. (2022). Tokat şehir müzesi halı seccadeleri in C. Yılmaz (Yay. haz.). 5. Tokat Sempozyumu, 14-16 Ekim 2022, Tokat, Türkiye, Bildiriler içinde (s. 201-227). Gaziosmanpaşa Üniversitesi.
• Hidayetoğlu, H. M. (2007). Konya yöresi düz dokuma yaygıları (Doktora tezi). Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Kalyoncu, H. (2015). Ehl-i Hiref-i Hassa teşkilatının Osmanlı kültür ve sanat yaşamındaki yeri ve önemi. International Journal of Social Science, 33(Spring I), 279-294.
• Kaplan, A. (2017). The conduct of inquiry. Methodology for behevioral science. New York: Routledge.
• Karabulut, R. B. (2022). İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi T5467 Demirbaş no’lu Divan-ı Muhibbi’nin koltuk ve ara başlık tezhiplerinin desen ve motif açısından incelenmesi (Yüksek lisans tezi). Sakarya Üniversitesi, Sakarya.
• Karasar, N. (2020). Bilimsel araştırma yöntemleri: kavramlar, ilkeler ve teknikler (35. Basım). Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Kaynar, H. (2018). 19. yüzyıl sonrası dokunan Sivas halısı desenlerinde bitkisel motifler ve özellikleri. Türk-İslâm Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi, 13(26), 221-244.
• Kazan, H. (2021). Kanuni devri saray sanatçıları: Ehl-i Hiref. Derin Tarih, 18(Özel Sayı), 164–168.
• Keleş, B. (2019). TSMK’da bulunan GY 1400 Kanuni tuğrası ve GY 1393 I. Ahmet tuğrasının tezhip sanatı yönünden incelenmesi (Yüksek lisans tezi). Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, İstanbul.
• Mahir, B. (2009). Osmanlı bezeme sanatında saz üslubu. In A. R. Özcan (Ed.), Hat ve tezhip sanatı (s. 379-396). Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. Ankara: Desen Ofset.
• Meriç, R. M. (1952). Nakış tarihi vesikaları. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1(4), 31-46.
• Mesara, G. (2009). Kanuni Sultan Süleyman’ın Sernakkaşı Karamemi. In A. R. Özcan (Ed.), Hat ve tezhip sanatı. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. Ankara: Desen Ofset.
• Öngen, A. G. (2024). Türk İslam Eserleri Müzesi’nde sergilenen seccadelerde kandil motifinin ikonografik değerlendirilmesi. Kesit Akademi Dergisi, 10(38), 39–57.
• Özçelik, S. (2011). Süleymaniye Camisi’nin halı hazineleri. Vakıf Restorasyon Yıllığı, 3, 50–61.
• Özkeçeci, İ., & Özkeçeci, Ş. B. (2014). Türk sanatında tezhip. İstanbul: Yazıgen Yayıncılık Hizmetleri.
• Özsoy, H. N. (2013). Tezhip sanatında kullanılan bitkisel motiflerin kökenleri (Yüksek lisans tezi). Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, İstanbul.
• Öztoksoy, N. Ö. (2007). 16-18. yüzyıl Osmanlı, Hint-Babür kumaş sanatları etkileşimleri (Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Öztürk, B. (2016). Tezgâhtan saraya Osmanlı saray halıları. Yedi Sanat Tasarım ve Bilim Dergisi, 16, 121–122.
• Öztürk, Z. (2022). Tezhip motiflerinin Türk işlemelerine yansıması (Yüksek lisans tezi). Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, İstanbul.
• Parsa, M. M. (2019). 16-17. yy. Safavi ve Osmanlı dönemi halıları üzerine bir inceleme (Yüksek Lisans Tezi). Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
• Tezcan, H. (2023). Yerli ve yabancı kaynakların ışığında 16. yüzyıldan 20. yüzyıla Türk halı dokumacılığı. Ariş Dergisi, 22(22), 116-139.
• Uğurlu, S. S., & Turgut, A. Y. (2024). 16. yüzyıl Osmanlı saray kumaşlarında ve tezhip sanatında çiçek sevgisi: Lale. Motif Akademi Halkbilim Dergisi, 17(47), 1753–1775.
• Üçer, Ö. M. (1994). XVI-XVIII. yüzyıllarda Türk tezhip sanatında ekol olmuş sanatçıların karşılaştırılması (Sanatta yeterlik tezi). Mimar Sinan Üniversitesi, İstanbul.
• Yaman, B. (2008). 1545 yılı Osmanlı saray sanatkârları. Belleten, 72(264), 501-534.
• Yetkin, Ş. (1977). Osmanlı saray halılarından yeni örnekler. Sanat Tarihi Yıllığı, 7, 143–164.