Şî’î Müfessir Tabâtabâî’nin Mübhemâtü’l-Kur'ân Yaklaşımı

Year 2021, Volume: 51 Issue: 2, 157 - 183, 31.12.2021

Hatice Erkoç

https://doi.org/10.51121/akif.2021.7

Abstract

Tabâtabâî, bir filozof olmasının yanısıra, Şiî geleneği temsil eden çağdaş bir müfessirdir. On dört asırlık Şî’a geleneği ile İslâmî bilimler ve modern bilimleri; kelâm, fıkıh, tasavvuf vb. ile felsefe, tarih, psikoloji, sosyolojiyi vb. bir araya getirmeyi tahlil-terkipteki yüksek muvaffakiyetiyle başarmış, farklı düşünce ve yaklaşımlar arasında köprüler kurabilmiştir.
Tefsiri, el-Mîzân, birçok ilim dalında açıklamalar yapması sebebiyle ansiklopedik özellik taşıyan bir tefsirdir. el-Mîzân’ın en önemli özelliği Kur’ân’ı Kur’ân ile tefsir etme metoduyla yazılmış olmasıdır. el-Mîzân’da İmâmiyye-İsnâ Aşeriyye inanç esaslarını savunan Tabâtabâî, tefsirinde bazı ayetleri siyak-sibakından kopararak Ehl-i Beyt’le alakalandırmıştır. Kur'ân’ı tefsir ederken akidesini özellikle de imâmeti Kur'ân’a onaylatma yoluna gitmiştir.
Kur'ân-ı Kerîm’de kişi, olay, yer, zaman ve mekân isimlerinden genel geçer olarak bahsedilmiş, teferruata evrensellik gereği girilmemiştir. Ancak Kur'ân-ı Kerîm’in muhatapları mübhem ayetleri aydınlatmak için günlerce, yıllarca uğraş vermiştir. İlk zamanlarda merakla başlayan bu çabalar zamanla şahsi görüş belirtmeye, israiliyyat vasıtasıyla kapalılığı gidermeye kadar vardırılmış, daha da ileri gidilerek siyasal fırkaların kendi meşruiyetlerini sağlama zeminine dönüştürülmüştür.
Tabâtabâî’nin, mübhemât hususunda genel olarak mezhebi ile benzer görüşleri paylaşmakta olduğu, ayetleri tarihsel ve metinsel bağlamından kopararak birçok kapalı bırakılan hususu, mezhebî akideleri doğrultusunda Hz. Ali, Ehl-i Beyt, imâmet ile yorumladığı görülmektedir.

Keywords

Tabâtabâî, Şî'a, el-Mîzân, Mübhemâtü'l-Kur'ân, İmâmiyye-İsnâ Aşeriyye

References

• Albayrak, Halis, Kur'an'ın Bütünlüğü Üzerine (Kur'an'ın Kur'an'la Tefsiri), Şule Yayınları, İstanbul 1996.
• Albayrak, Halis, Mübhemâtu’l-Kurân İlmi ve Kur’ân Tefsirindeki Yeri, AÜİF Dergisi, sayı: 32, 1992.
• Ateş, Süleyman, İmâmiyye Şî’ası’nın Tefsir Anlayışı, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fak. Dergisi, 2.
• Ayyâşî, Muhammed b. Mesûd, Tefsîru’l-Ayyâşî, Beyrût 1991.
• el-Cezerî, Ebu’l-Hasan İzzuddîn Ali b. Muhammed b. Abdilkerîm İbnu’l-Esîr, Usdu’l-Ğâbe fî Ma’rifeti’s-Sahâbe, tsz.
• Cerrahoğlu, İsmail, Tefsir Usulü, Ankara Üni. Basımevi, Ankara 1971.
• Çalışkan, İsmail, Siyasal Tefsirin Oluşum Süreci, Ankara Okulu Yay., Ankara 2012.
• Demircan, Adnan, Arap Siyasi Geleneğinin Ehl-i Beyt Tamlamasının Kavramlaşma Sürecine Etkisi, Marife, cilt: 4, sayı:3, 2004.
• Erkoç, Hatice, Tabâtabâî’nin Kur’ân’ı Tefsir Yöntemi, Doktora Tezi, Ankara 2020.
• Erkoç, Hatice, Tabâtabâî’nin Kur’ân Anlayışı, Turkish Research Journal of Academic Social Science, 3(2): 1-12, 2020.
• Erten, Mevlüt, Mübhemâtü'l-Kur'ân ve Fırkalar (İdeolojik Tefsir), Ekev Akademi Dergisi, c. 3, sayı:1.
• el-Evsî, Ali, et- Tabâtabâî ve menhecühü fî tefsirihî el-Mizân, Müâveniyyetü’r-riâseti li’l-alâkâti’d-düveliyyeti fî münezzameti’l-e’lami’l-İslâmiyyi, Tahran, 1985.
• Fığlalı, Ethem Ruhi, Şî’îliğin Doğuşu ve Gelişmesi, Milletlerarası Tarihte ve Günümüzde Şî’îlik Sempozyumu Neşriyat, İstanbul 1994.
• Habibov, Aslan, İlk Dönem Şî’î Tefsir Anlayışı, Doktora Tezi, Ankara 2007.
• el-Isfehânî, Râğıp, el-Mufredât, Beyrut tsz.
• İbn Manzur, Cemalüddin Muhammed b. Mükerrem, Lisânü’l-Arab, Mısır, tsz.
• İbn Teymiyye, Takıyyüddin, Muḳaddime fî uṣûli’t-tefsîr, Beyrut 1408/1988.
• İlhan, Avni, Şî’a’da Usulu’d-Din, Milletlerarası Tarihte ve Günümüz de Şî’îlik Sempozyumu (Özet), İlmi Neşriyat, İstanbul 1994.
• Kaya, Hatice, Kur'ân Mübhemlerinin Tahlili, Yük. Lis. Tezi, Ankara 2019.
• Kohlberg, Etan, İmâmiyye’den İsna Aşeriyye’ye, http://www.dinbilimleri.com/ dergi/cilt5/ sayi3/ makale/ kohlberg.
• Mâtürîdî, Ebu Mansur, Teʾvîlâtü’l-Ḳurʾân, Süleymaniye Ktp., Mihrişah Sultan, nr. 176, vr. 156b, 191b, 237a, 360b.
• Muhammed, Hüseyin Abdülhâdî, Birışık, Abdulhamit, Mübhemâtü’l-Kur’ân, DİA, XXXI.
• Mişkînî, Âyetullah Ali, Şîa ve Ehl-i Sünnet Açısından Sünnet, Kıble Dergisi, Yıl 6, sayı 21-23, Sonbahar 2006-2007.
• Öz, Mustafa, Takıyye, DİA, 2010, XXXIX.
• Özek, Ali, İmâmiyye-İsna Aşeriye Şî’a’sı ve Tefsir Anlayışı, Milletlerarası Tarihte ve Günümüzde Şî’îlik Sempozyumu, İslâmî İlimler Araştırma Vakfı, İstanbul, 1993.
• Öztürk, Mustafa, "Mübhemâtü'l-Kur'ân” ve İmâmiyye Şî’ası, Dini Araştırmalar, Eylül-Aralık 2000.
• Serinsu, Ahmet Nedim, Kur’ân’ın Anlaşılmasında Esbâb-ı Nüzûl’ün Rolü, Şûle Yayınları, İstanbul 1994.
• Sofuoğlu, Cemal, Şî’î-İmâmiyye’nin Hadis Anlayışı, Milletlerarası Tarihte ve Günümüzde Şî’îlik Sempozyumu, (Özet), İlmi Neşriyat, İstanbul 1994.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî, el-İtḳân fî ulûmi’l-Kur'ân, II, 1090-1091.
• eş-Şehristânî, Muhammed b. Abdülkerim, el-Milel ve’n-nihal, çev., Muharrem Tan, Dinler ve Tarihi, Akademi Akademi Yayınları, İzmir 2006.
• Tabâtabâî, Allâme Seyyid Muhammed Hüseyin, el-Mîzân fî tefsiri’l-Kur’ân, Tashih eden, Faziletli Şeyh Hüseyin el-E’lemî, Müessesetü’l-e’lemiyyi li’l-metbûât, Lübnan/ Beyrut 1997.
• Tabâtabâî, İslâm’da Şî’a, http://nehculbelaga. tripod.com/İslâm’da-sia/İslâmdasiason.htm, 2019.
• Allâme Tabâtabâî ve Henry Corbin, Söyleşiler, çev., İsmail Bendiderya, İnsan Yayınları, İstanbul 1996.
• Tabersî, Ebu Ali el-Fadl b. Hüseyin, Mecmeu'l-beyan fi tefsiri'l-Kur'an, Beyrut 1994.
• Tebrîzî, Muhammed Sabri, Ca’feri Mezhebine Göre Dinin Esasları, (çev. Hüseyin Perviz Hâtemî), İstanbul 1965.
• Türcan, Galip, İmami Ehl-i Beyt Tanımının Dini-Tarihi Temelleri, Marife, cilt: 4, sayı:3, 2004.
• et-Tûsî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Hasan, el-Iktisad fîma yetaallaku bi’l-itikad, Necef 1979.
• Varol, M. Bahaüddin, İslâm Tarihinin İlk İki Asrında Ehl-i Beyte İdeolojik Yaklaşımlar, Marife, cilt: 4, sayı:3, 2004.
• Zehebî, Muhammed Hüseyin et-Tefsir ve'l-müfessirûn, Metbeatü’s-seade, 2. Baskı, 1976.
• Zerkeşî, Bedruddin, el-Burhân fî ulûmi’l-Ḳurʾân, (nşr. Yûsuf Abdurrahman el-Mar‘aşlî v.dğr.), Beyrut 1415/1994.