Çalışanların Presenteizm (İş Var Olmama) Davranışı ile İş Performansları Arasındaki İlişkide Tekno-Stres Düzeylerinin Aracı Rolü: Bir Kamu Kurumu Örneği

Year 2025, Volume: 27 Issue: 2, 553 - 574, 18.06.2025

Sinan Tarsuslu

https://doi.org/10.32709/akusosbil.1324060

Abstract

Bu çalışma bir kamu üniversitesinde görev yapan idari personelin presenteizm davranışlarının iş performansları üzerindeki etkisini tespit etmek ve bu etkide tekno-stres algısının aracılık rolünü belirlemek amacıyla gerçekleştirilmiştir. Araştırma amacı doğrultusunda ilgili literatürdeki presenteizm (bağımsız değişken), iş performansı (bağımlı değişken) ve tekno-stres (aracı değişken) ölçekleri kullanıldı. Araştırma Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesinde görevli 616 çalışandan 259 kişiye ulaşılarak gerçekleştirildi. Elde edilen verilerin analizi için SPSS process macro uygulaması kullanıldı. Değişkenler arasındaki ilişkilerin tespit edilebilmesi için korelasyon analizi ve aracılık rolünün tespiti için de process macro model 4 uygulandı. Araştırma sonuçlarına göre çalışanların presenteizm davranışı ile iş performansları ve presenteizm davranışları ile tekno-stres algıları arasında istatistiksel olarak anlamlı orta düzeyde pozitif bir ilişki, çalışanların tekno-stres algıları ile iş performansları arasında istatistiksel olarak anlamlı orta derecede negatif bir ilişki tespit edildi. Ayrıca çalışanların presenteizm davranışı ile iş performansları arasındaki ilişkide tekno-stres algısının kısmi aracılık rolüne sahip olduğu da belirlendi. Son olarak ilgili literatür gözlemlendiğinde, presenteizm davranışı ile iş performansı arasındaki ilişkinin yoğun bir şekilde incelendiği fakat tekno-stres algısının aracılık rolünün irdelendiği bir çalışmaya yerli yazında rastlanmamıştır. Bu açıdan araştırmanın ilgili literatür için kayda değer bir katkı sağlayacağı da düşünülmektedir.

Keywords

Presenteizm, iş performansı, tekno-stres

The Intermediate Role of Techno-Stress Levels in The Relationship Between Employee Presenteism (Job Labor) Behavior and Work Performance: A Publıc Institution Example

Abstract

This study was carried out to determine the effect of presenteeism behaviors of administrative personnel working in a public university on their job performance and to determine the mediating role of techno-stress perception in this effect. For the purpose of the research, presenteeism (independent variable), job performance (dependent variable) and techno-stress (intermediate variable) scales in the relevant literature were used. The research was carried out by reaching 259 people out of 616 employees working at Erzincan Binali Yıldırım University. SPSS process macro application was used for the analysis of the obtained data. Correlation analysis was used to determine the relationships between the variables and the process macro model 4 was applied to determine the mediating role. According to the results of the research, a statistically significant moderately positive relationship was found between presenteeism behavior and job performance, presenteeism behavior and techno-stress perceptions, and a statistically significant moderately negative relationship was found between employees' techno-stress perceptions and work performance. In addition, it was determined that the perception of techno-stress had a partial mediating role in the relationship between the presenteeism behavior of the employees and their job performance. Finally, when the relevant literature is observed, there is no study in the domestic literature in which the relationship between presenteeism behavior and job performance is examined intensively, but the mediating role of techno-stress perception is examined. In this respect, it is thought that the research will make a significant contribution to the relevant literature.

Keywords

Presenteism, work performance, techno-stress

References

• Akal, Z. (1996). İşletmelerde Performans Ölçüm ve Denetimi, Çok Yönlü Performans Göstergeleri. İstanbul: MPM Yay.
• Akgün, F. (2019). Öğretim Elemanlarının Bilgi ve İletişim Teknolojilerine Yönelik Kabulleri ve Teknostres Algıları Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Eğitim Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 9(2), 40-66.
• Akınoğlu, H. F. G. (1993). Teknostres. Türk Kütüphaneciliği, 7(3), 159-173.
• Alam, Muhammad A. (2015), Techno-Stress and Productivity: Survey Evidence from The Aviation Industry, Journal of Air Transport Management, First On-line. doi:10.1016/j.jairtraman.2015.10.003.
• Aronsson, G. ve Gustafsson, K. (2005). Sickness presenteeism: prevalence, attendance-pressure factors, and an outline of a model for research. Journal of occupational and environmental medicine, 958-966.
• Aydoğan, E. (2018). Örgütsel Davranış., Gazi Kitabevi.
• Ayyagari, R., Grover, V. ve Purvis, R. (2011). Technostress: Technological antecedents and implications. MIS quarterly, 831-858.
• Bakan, İ., Doğan, İ. F., Yılmaz, Y. S. ve Oğuz, M. (2018). Sağlık Personellerinde presenteism algısının stres ve performans üzerindeki etkisi: Bir alan araştırması. The Journal of Academic Social Science Studies, 66(2), 373-386.
• Baker‐McClearn, D., Greasley, K., Dale, J. ve Griffith, F. (2010). Absence management and presenteeism: The pressures on employees to attend work and the impact of attendance on performance. Human Resource Management Journal, 20(3), 311-328.
• Bayar, M. (2020). Yalın yönetim anlayışının, çalışanların görev performansına etkilerine yönelik bir araştırma. İşletme Araştırmaları Dergisi, 12(2), 1984-2001.
• Biron, C., Brun, J. P., Ivers, H. ve Cooper, C. (2006). At work but ill: psychosocial work environment and well‐being determinants of presenteeism propensity. Journal of Public Mental Health.
• Borman, W. C. ve Motowidlo, S. M. (1993). Expanding the criterion domain to include elements of contextual performance. Psychology Faculty Publications. 1111. https://digitalcommons.usf.edu/psy_facpub/1111
• Can, A. (2017). SPSS ile bilimsel araştırma süreci nicel veri analizi. Pegem Atıf İndeksi.
• Cambridge Dictionary: Erişim tarihi: 10.08.2023 https://dictionary.cambridge.org /tr/s%C3%B6zl%C3%BCk/ingilizce/presenteeism
• Chapman, L. S. (2005). Presenteeism and its role in worksite health promotion. Am J Health Promot, 19(4), 1-8.
• Cicek, B. ve Kilinc, E. (2020). Teknostresin presenteizm ve işten ayrılma niyetine etkisinde dönüşümcü liderliğin aracı rolü. Business and Economics Research Journal, 11(2), 555-570.
• Cialdini, R. B. ve Trost, M. R. (1998). Social influence: Social norms, conformity and compliance. Boston, MA: McGraw-Hill.
• Çiçek, B. ve Aknar, A. (2019). Kişilik özelliklerinin tükenmişlik ve presenteizm davranışları üzerindeki etkisi. Third Sector Social Economic Review, 54(3), 1234-1258.
• Cooper, C. L. ve Williams, S. (1994). Creating Healthy Work Organizations. San Francisco: John Wiley & Sons Ltd., 1-5.
• Cooper, C. L. ve Lu, L. (Eds.). (2018). Presenteeism at work. Cambridge University Press.
• Çiçek, B. ve Kılınç, E. (2020). Teknostresin presenteizm ve istihdamdan ayrılmaya etkisinde dönüşümcü tarafından kullanılan aracı rolü. İşletme ve Ekonomi Araştırma Dergisi , 11 (2), 555-570.
• Çiçeklioğlu, H. ve Taşlıyan, M. (2019). Eğitim kurumu çalışanlarının presenteeism (işte var olamama) algılarının performanslarına olan etkisi ve sosyo-demografik özellikler açısından incelenmesi. OPUS International Journal of Society Researches, 14(20), 22-53.
• Çiftçi, B. (2010). İşte Var Olamama Sorunu ve İşletmelerin Uygulayabileceği Çözüm Önerileri. Çalışma ve Toplum, 1(24), 153-174.
• Çiftçi, B., Dolgun, U., Akgeyik, T. ve Özler Ergun, D. (2012). İnsan Kaynakları Yönetimi (3. Baskı). Ekin Kitapevi.
• Çoban, Ö. ve Harman, S. (2012). Presenteeism: Nedenleri, Yarattiği Örgütsel Sorunlar ve Çözüm Önerileri Üzerine Bir Alanyazin Taramasi. Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 12(23), 157-178.
• Çoklar, A., Efilti, E., Şahin, Y. ve Akçay, A. (2016). Determining the reasons of technostress experienced by teachers: A qualitative study. Turkish Online Journal of Qualitative Inquiry, 7(2), 71-96. doi.10.17569/tojqi.96082
• D'Abate, C. P. ve Eddy, E. R. (2007). Engaging in personal business on the job: Extending the presenteeism construct. Human Resource Development Quarterly, 18(3), 361-383.
• Demir, G. (2023). Kütüphanecilerde Teknostres: Transaksiyonel Stres Kuramı Bağlamında Bir Değerlendirme. Library Archive and Museum Research Journal, 4(1), 1-27.
• Demirbulak, Ö. G. ve Bozok, D. (2015). Presenteeism (işte varolamama) ile yaşam doyumu, fiziksel ve ruhsal iyilik halinin etkileşimine yönelik seyahat acentası işgörenleri üzerinde bir araştırma. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 2015(1), 7-13.
• Demirgil, Z. ve Mücevher, M. H. (2017). Meslek Yüksekokullarında Presenteeism: İdari ve Akademik Personel Üzerine Karşılaştırmalı Bir Analiz-Presenteeısm In Vocatıonal Schools Of Higher Education: A Comparative Analysis On Academic and Administrative Staff. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(21), 237-253.
• Dew, K., Keefe, V. ve Small, K. (2005). Choosing to work when sick: workplace presenteeism. Social science & medicine, 60(10), 2273-2282.
• Dong, Y., Xu, C., Chai, C. S. ve Zhai, X. (2020). Exploring the structural relationship among teachers’ technostress, technological pedagogical content knowledge (TPACK), computer self-efficacy and school support. The Asia-Pacific Education Researcher, 29, 147-157.
• Ferreira, A. I. ve Martinez, L. F. (2012). Presenteeism and burnout among teachers in public and private Portuguese elementary schools. The International Journal of Human Resource Management, 23(20), 4380-4390.
• Giaever, F., Lohmann-Lafrenz, S. ve Løvseth, L. T. (2016). Why hospital physicians attend work while ill? The spiralling effect of positive and negative factors. BMC health services research, 16, 1-7.
• Gilbreath, B. ve Karimi, L. (2012). Supervisor behavior and employee presenteeism. International Journal of leadership studies, 7(1), 114-131.
• Gülina, Y. ve Günay, G. Y. (2020). Presenteeism ve iş stresinin çalışan performansına etkisi: Tekstil sektöründe bir uygulama. Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, 9(1), 91-106.
• Güner, Ç. (2008). Algılanan Güçlendirmenin İş gören Performansı Üzerine Etkileri. Doğuş Üniversitesi Dergisi, 9(1), 35-46.
• Güneş, S., Bayer, N. ve Bulut, S. (2021). Hemşirelerde presenteeism davranışı: Bir özel hastane örneği. Avrasya Sağlık Bilimleri Dergisi, 4(3), 199-207.
• Gürbüz, S. (2021a). AMOS ile yapısal eşitlik modellemesi. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Gürbüz, S. (2021b). Aracı ve Düzenleyici Etki Analizleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Gürbüz, S., & Şahin, F. (2018). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• I. Wong Humborstad, S., GL Nerstad, C. ve Dysvik, A. (2014). Empowering leadership, employee goal orientations and work performance: A competing hypothesis approach. Personnel review, 43(2), 246-271.
• Ivancevich, I. M. ve Matteson, M. T. (1990). Organizational Behavior and Management, –Richard D. Irwin. Inc. Boston.
• İşçan, Ö. F. ve Moç, T. (2018). Çalışanların presenteizm (işte sözde var olma) davranışlarının işe yabancılaşmalarına etkisi: Bir kamu kurumu örneği. İşletme Araştırmaları Dergisi, 10(3), 379-402.
• Jena, R. K. (2015). Technostress in ICT enabled collaborative learning environment: An empirical study among Indian academician. Computers in Human Behavior, 51, 1116- 1123.
• Johns, G. (2010). Presenteeism in the workplace: A review and research agenda. Journal of organizational behavior, 31(4), 519-542.
• Kalaycı, Ş. (2010). SPSS uygulamalı çok değişkenli istatistik teknikleri (Vol. 5, p. 359). Ankara, Turkey: Asil Yayın Dağıtım.
• Kestane, A. ve Özbek, A. (2021). Teknostresin Muhasebe Meslek Mensuplarının Bireysel İş Performanslarına Etkisi: Kütahya İlinde Araştırma. Muhasebe ve Finansman Dergisi, 333-350.
• Kılıç, B. (2018). İşyerinde yalnızlık ve işyerinde dışlanma sarmalında presenteeısm: bankacılık sektöründe bir araştırma. Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İşletme Anabilim Dalı, Yönetim Organizasyon Bilim Dalı, Konya.
• Kirkman, B. L. ve Rosen, B. (1999). Beyond self-management: Antecedents and consequences of team empowerment. Academy of Management Journal, 42(1), 58-74.
• Koopman, C., Pelletier, K. R., Murray, J. F., Sharda, C. E., Berger, M. L., Turpin, R. S. ... ve Bendel, T. (2002). Stanford presenteeism scale: health status and employee productivity. Journal of occupational and environmental medicine, 14-20.
• Küçükdursun, B., Özkan, T. S., Şahin, S., Doğan, B. ve Bozkurt, Ö. (2022). Çalışanların Teknolojik Stres Algılarının Bireysel İş Performansına Etkisinin İncelenmesi: Düzce İli Tekstil Sektörü Üzerine Bir Araştırma. Uluslararası İşletme Bilimi ve Uygulamaları Dergisi, 2(1), 17-34.
• McGovern, T. H. (2021). Knowledge Workers’ Daily Experiences with Technostress and Presenteeism: A Single Case Study (Doctoral dissertation, Walden University).
• Özbozkurt, O. B. (2019). Teknostres ve Verimlilik Arasındaki İlişkinin İncelenmesi Üzerine Bir Araştırma. Bursa: Ekin Yayınevi
• Özmen, G. (2011). Presenteizm ile örgütsel bağlılık ilişkisi: Tekstil çalışanları üzerinde bir araştırma (Master's thesis, ESOGÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Rousseau, D. M. ve McLean Parks, J. (1993). The contracts of individuals and organizations. Research in organizational behavior, 15, 1-1.
• Sellberg, C. ve Susi, T. (2014). Technostress in the office: a distributed cognition perspective on human–technology interaction. Cognition, Technology & Work, 16, 187-201.
• Shahrabi, A., Ghiasi, M. ve Limooni, S. T. (2015). The Dimensions of Technostress Among Academic Librarians of Univesities Medical Sciences in Mazandaran Province. International Journal of Biology, Pharmacy and Allied Sciences, 4(11), 516-531.
• Sigler, T. H. ve Pearson, C. M. (2000). Creating an empowering culture: examining the relationship between organizational culture and perceptions of empowerment. Journal of quality management, 5(1), 27-52.
• Sonnentag, S. ve Frese, M. (2002). Performance concepts and performance theory. Psychological management of individual performance, 23(1), 3-25.
• Şahin, E. T. (2018). Presenteizm (işte varolamama) ile iş performansı (görev performansı ve bağlamsal performans) arasındaki ilişkilerin belirlenmesi üzerine bir araştırma (Master's thesis, Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Şahin, E. T. ve Kanbur, A. (2022). Sağlık çalışanlarında presenteizm (işte varolamama) ve iş performansı (görev performansı/bağlamsal performans) üzerindeki etkisi. Journal of Nursology, 25(1), 7-13.
• Şahin, Y. L. ve Çoklar, A. N. (2009). Social networking users’ views on technology and the determination of technostress levels. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 1(1), 1437-1442.
• Tarafdar, M., Pullins, E. B. ve Ragu‐Nathan, T. S. (2015). Technostress: negative effect on performance and possible mitigations. Information Systems Journal, 25(2), 103-132.
• Tarafdar, M., Tu, Q., Ragu-Nathan, T. S. ve Ragu-Nathan, B. S. (2011). Crossing to the dark side: examining creators, outcomes, and inhibitors of technostress. Communications of the ACM, 54(9), 113-120.
• Tarafdar, M., Qiang Tu; Bhanu S. Ragu-Nathan ve T.S. Ragu-Nathan (2007), The Impact of Technostress on Role Stress and Productivity, Journal of Management Information Systems, 24:1, 307-334.
• Tekingündüz, S., Mehmet, T. ve Seçkin, M. (2015). İş Tatmini, Performans, İş Stresi ve İşten Ayrılma Niyeti Arasındaki İlişkilerin İncelenmesi: Hastane Örneği. Verimlilik Dergisi, (4), 39-64.
• Türen, U., Erdem, H. ve Kalkin, G. (2015). İş yerinde tekno-stres merkezi: Müşteri ve bankacılık sektöründe bir araştırma. Çalışma İlişkileri Dergisi , 6 (1), 1-19.
• Viswesvaran, C. ve Ones, D. S. (2000). Perspectives on models of job performance. International Journal of Selection and Assessment, 8(4), 216-226.
• Wang, K., Shu, Q. ve Tu, Q. (2008). Technostress Under Different Organizational Environments: an Empirical Investigation. Computers in Human Behavior, 24(6), 3002-3013.
• Wang, Y., Meister, D. B. ve Gray, P. H. (2013). Social influence and knowledge management systems use: Evidence from panel data. MIS quarterly, 299-313.
• Weinert, C., Christian, M., Laumer, S. ve Weitzel, T. (2020).Technostress mitigation: an experimental study of social support during a computer freeze. Journal of Business Economics, 1-51.
• Yalcin, R. C., Gökmen, Y., Erdem, H. ve Türen, U. (2022). The Mediating Role of Organisational Cynicism on the Relationship Between Technostress and Job Performance: A Research on Teachers. Sosyoekonomi, 30(54), 73-99.
• Yener, S. (2018). Teknostresin iş performansı üzerindeki etkisi; tükenmişliğin aracı rolü. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(2), 85-101.
• Yılmaz, G. ve Günay, G. Y. (2020). Presenteeism ve iş stresinin çalışan performansına etkisi: Tekstil sektöründe bir uygulama. Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, 9(1), 91-106.
• Yılmaz, S. N. (2017). Sağlık çalışanlarında toplam kalite yönetimi ve iş performansı algısı: bir kamu hastanesi örneği. Yüksek Lisans Tezi. Okan Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Sağlıkta Kalite Yönetimi Anabilim Dalı, 40-50, İstanbul.