XVI. Yüzyılda Diyarbekir Eyaleti'nde Sınâi Bitkileri Üretimi

Year 2017, Volume: 1 Issue: 1, 17 - 33, 07.07.2017

Behset Karaca Durmuş Volkan Karaboğa

https://doi.org/10.30913/alinterisosbil.310631

Abstract

Tarım,
sanayi öncesi toplumların temel geçim kaynağı olmakla beraber, sınâi
faaliyetlere ham madde sağlayan önemli bir iktisadi faaliyet kolunu da teşkil
etmektedir. Osmanlı tarım ekonomisinde, üretimi hububat türüne nazaran daha çok
emek isteyen ve yetişme şartları bakımından seçici olan tarım ürünlerinden
pamuk, susam, keten, kendir, sumak, isot ve zeytin başlıca sınâi bitkileri
olarak karşımıza çıkmaktadır. Diyarbekir Eyaleti’nde Fırat ve Dicle
ırmaklarının bulunduğu vadi içerisinde bu nehirleri oluşturan çay ve dereler
sınâi bitkileri için avantaj bir rol üstlenmiştir. Eyalet içerisinde Amid,
Mardin, Ruha, Harput, Musul sınaî bitkilerinin başlıca üretim merkezleri
olmuştur.  Pamuk, dokuma ve giyim
sınâinde; keten ve kendir hem dokuma sınaînde hem de gemicilik sektörü için
vazgeçilmez maddelerdir. Susamdan çıkarılan tahin ise çeşitli tüketim
alanlarında kullanılırken, zeytin yağı ise Osmanlı sabun sınâinin ana maddesini
oluşturmaktadır. Özelde Osmanlı tarım ekonomisi alanında, sınai bitkilerinin
tarım ekonomisine olan katkısı üzerine yapılan çalışmaların istenilen seviyede
olmaması, bu çalışmanın kaleme alınmasında etken rol oynamıştır. Çalışmanın
temeli arşiv kaynaklarına dayanmakta olup, konu ile ilgili araştırma ve
inceleme türündeki eserlerden de yararlanılmıştır.

Keywords

Ekonomi, Tarım, Sınâi, Dokuma, Diyarbekir

References

• BOA. TD 64.
• BOA. TD 200.
• BOA. TD 195.
• BOA. TD 308.
• BOA. TD 413.
• BOA. TD 406.
• BOA. MAD 351.
• BOA. TD 208.
• TKGM. TTD 155.
• TKGM. TTD 151.
• TKGM. TTD 188.
• TKGM. TTD 117.
• TKGM. TTD 96.
• TKGM. TTD 106.
• TKGM. TTD 126.
• TKGM. TTD 127.
• Akdağ, Mustafa. Türkiye’nin İktisadî ve İçtimaî Tarihi 2 (1453-1559), İstanbul 1995.
• Akgündüz, Ahmed. Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri, C.5, İstanbul 1992.
• AnaBritannica. “Zeytin”, C.XXII, İstanbul 1990.,
• AnaBritannica. “Pamuk”, C.XII, İstanbul 1989.
• Arıkan, Zeki.“Midilli-İstanbul Arasında Zeytinyağı Ticareti”,Tarih Araştırmaları Dergisi C.25/2006, ss.1-28.
• Bakır, Abdülhalik. “Ortaçağ İslam Dünyasında Dokuma Sanayi”, Belleten, C.LXIV, S. 241, ss.749-821.
• Barbarao, Josaphat. Anadolu’ya ve İran’a Seyahat, (çev. Tufan Gündüz), İstanbul 2009.
• Barkan, Ömer Lütfi. XV. ve XVI. Asırlarda Osmanlı İmparatorluğu’nda Zirâi Ekonominin Hukukî ve Mali Esasları, İstanbul 1943.
• Bizbirlik, Alpay. “16. Yüzyıl Ortalarında Atak Sancağı ve Sancak Beyleri Üzerine Notlar”, Tarih İncelemeleri Dergisi, S.XIV, İzmir 1999, ss.109-133.
• Bizbirlik, Alpay. “16. Yüzyılda Kulb Sancağı Hakkında Sosyal ve Ekonomik Araştırma”, Osmanlı Araştırmaları, S.XIII/1993, ss.137-162.
• Çevik, Adnan. “Ortaçağ İslam Coğrafyacılarına Göre el-Cezîre ve İdari Taksimatı”, Osmanlı Araştırmaları, S.33/2009, ss.35-64.
• Doğan, Faruk. Osmanlı Devleti’nde Zeytinyağı, (Basılmamış Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2002.
• İlisulu, Kamil. Yağ Bitkileri ve Islahı, İstanbul 1973.
• İnalcık, Halil. “Osmanlı Pamuklu Pazarı, Hindistan ve İngiltere: Pazar Rekabetinde Emek Maliyetinin Rolü”, ODTÜ Gelişme Dergisi Özel Sayısı,1979-1980, ss.1-66.
• İnalcık, Halil. Türkiye Tekstil Tarihi Üzerine Araştırmalar, İstanbul 2008.
• Kankal, Ahmet. Türkmen’in Kaidesi Kastamonu (XV-XVIII. Yüzyıllar Arası Şehir Hayatı), Ankara 2002.
• Korkusuz, Şefik. Seyahatnamelerde Diyarbekir, İstanbul 2003.
• Kütükoğlu, Mübahat. XV. ve XVI. Asırlarda İzmir Kazası’nın Sosyal ve İktisadi Yapısı, İzmir 2000.
• Martal, Abdullah. Belgelerle Osmanlı Döneminde İzmir, İzmir 2007.
• Özdemir Rifat. XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Ankara, Ankara 1986.
• Öztürk, Said. “Osmanlı Devleti’nde Sabun Sanayii”, Türkler, C.10, Ankara 2002, ss.781-790.
• Ripper, Thomas. Diyarbekir Merwanileri-İslami Ortaçağda Bir Kürt Hanedanı, (çev. Bahar Şahin Fırat), İstanbul 2012.
• Şemseddin Sami. Kâmûs-ı Türkî, İstanbul 2004.
• Şeşen Ramazan. “Cezire”, TDVİA, C.7, ss.509-511.
• Tabakoğlu, Ahmet. “Klasik Dönemde Osmanlı Ekonomisi”, Türkler, C.10, Ankara 2002, ss.653-694.
• Tan, Ahmet, Şemsettin. Susam Tarımı, Ege Tarımsal Araştırma Enstitü Müdürlüğü, İzmir 2012.
• Taştemir, Mehmet. “Karadeniz Bölgesinde Kendir-Keten Üretimi ve Kullanım Alanları (XV. yüzyıl sonu XVII. yüzyıl ilk yarısı)”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, S.8, İstanbul 2003, ss.1-24.
• Turan, Ahmet, Nezihi. XVI. Yüzyılda Ruha (Urfa) Sancağı, Ankara 2012.
• Ünal, Mehmet Ali. Osmanlı Devrinde Sinop, Isparta 2008.
• Ünal, Mehmet Ali. XVI. Yüzyılda Harput Sancağı, Ankara 1989.
• Ünal, Mehmet Ali. Osmanlı Tarih Sözlüğü, İstanbul 2011.