​Şevketi Bostan (Scolymus hispanicus L.) Bitkisini Kültüre Alma ve Seleksiyon Islahı

Year 2011, Volume: 21 Issue: 2, 1 - 10, 01.12.2011

Ali Osman Sarı Mehmet Tutar Aynur Bilgiç K. Hüsnü Can Başer Gülmira Özek Müberra Koşar

Abstract

Çalışma Asteraceae familyasından tıbbi bir bitki olan şevketi bostan (Scolymus hispanicus L.) bitkisini kültüre alma amacı ile 2006-2009 yılları arasında yürütülmüştür. Bu amaçla, seleksiyon ıslahı ile populasyon geliştirilmiştir. Seleksiyona konu olan şevketi bostan tohumları, Ege, Güney Marmara ve Batı Karadeniz bölgelerinden toplanmıştır. Bitkinin deniz seviyesinden 753 m rakıma kadar yayılış gösterdiğini görülmüştür. Seleksiyon bahçesi, 15 populasyondan 3000 bitki ile kurulmuştur. Bitki kök şekli ve kök kabuğu verimine göre yapılan seleksiyonlar sonucu, korteks kalınlığı 3,98 mm’den 4,26 mm’ye, yaş korteks ağırlığı 5,44 g’dan 6,28 g’a, kuru korteks ağırlığı da 0,49 g’dan 0,55 g’a yükselmiştir. Kök çapının üçte ikisinin korteks kalınlığından meydana geldiği tespit edilmiştir. Ayrıca yaş kök ağırlığının %80’nin korteks tabakası olduğu, yaş kökten %8 oranında kurutulmuş korteks elde edilebileceği bulunmuştur. Rozet yaprak döneminde kökte aktif madde taraksasteril asetat oluşmadığı; ancak, bitki çiçeklenip toprak üstü aksamı kuruduktan sonra bu maddenin oluştuğu saptanmıştır. Korteks tabakasında etken maddelerden taraksasterol oranı %0,001 ile %0,0043, ve taraksasteril asetat oranı %0,001 ile %0,015 arasında tespit edilmiştir

Keywords

Şevketi bostan, Scolymus hispanicus L., seleksiyon, kök kabuğu, taraksasterol, taraksasteril asetat

References

• Abak, K., and A. Düzenli. 1989. Use of some wild plants as vegetables in Turkey. Acta Horticulturae. 242: 107- 114.
• Başer, K. H. C. 1993. 60 yıllık bir Türk bitkisel ilacı Lityazol Cemil, TAB Bülteni. 7-8: 13-18.
• Baytop, T. 1999. Türkiye’de Bitkiler ile Tedavi. İstanbul Üniversitesi, Nobel Tıp Kitapevleri, İstanbul. s. 198.
• Berkan T. 1977. Şevketi Bostan Bitkisinde Yapılan Farmakolojik Çalışmalar (PhD.). Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Farmakoloji Kürsüsü, Bornova, İzmir.
• Davis, P. H. 1975. Flora of Turkey and the East Aegean Islands. University Press, Edinburg, UK. 5: 624-625.
• Demir, İ. ve İ. Turgut. 1999. Genel Bitki Islahı. s. 451. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları No: 496. Bornova, İzmir.
• Erciyas, E. 1989. Scolymus hispanicus L. (Compositae) Bitkisi Üzerinde Fitokimyasal Araştırmalar, (PhD.). Ege Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Farmasötik Kimya Ana Bilim Dalı, Bornova, İzmir.
• Eşiyok, D., S. Ötles, and E. Akçiçek. 2004. Herbs as a food source in Turkey. Asian Pasific Journal of Cancer Prevention. 5: 334-339.
• Fehr, W. R. 1993. Principles of Cultivar Development, Theory and Technique, Vol. 1. Department of Agronomy, Iowa State University, Ames, Iowa 50011 USA. Pp: 172.
• Guarrera, P. M. 2003. Food medicine and minor nourishment in the folk traditions of Central Italy (Marche, Abruzzo and Latium). Fitoterapia. 74: 515–544.
• Kırımer, N., Z. Tunalıer, K. H. C. Başer, and İ. Cingi. 1997. Antispasmotic and spasmogenic effects of Scolymus hispanicus and taraxasteryl acetate on ileum preparations. Planta Medica. 63: 556-558.
• Nuez, F., J. E. Hernandez Bermejo. 1994. Neglected horticultural crops. p. 303-332. In Neglected Crops: 1492 from a Different Perspective. Hernando Bermejo, J. E., and J. Leon. (Eds.). Plant Production and Protection Series No. 26, FAO, Rome, Italy.
• Paraskeva, D. and A. C. Hadjıchambia. 2006. An ethnobotanical survey of wild edible plants of Paphos and Larnaca countryside of Cyprus. Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine. 2006. 2:34doi: 10.1186/ 1746-4269-2-34. http://www.ethnobiomed.com/content/2/1/34 10
• Sarı, A. O., B. Oğuz, A. Bilgiç, N. Tort, A. Güvensen ve S. G. Şenol. 2010. Ege ve Güney Marmara bölgelerinde halk ilacı olarak kullanılan bitkiler. Anadolu J. of AARI. 20(2):1-21.
• Ulubelen, A., and T. Berkant. 1977. Triterpenic and steroidal compounds of Cnicus benedictus. Planta Medica. 31: 375-377.
• Vavilov, N. I. 1994. The phyto-geographical basis for plant breeding. p: 344. In Origin and Geography of Cultivated Plants, ed: Dorofeyev, V.F., Cambridge University Press, U.K.