EFFECT OF ARMENIAN REBELLIONS ON ANATOLIA GEOGRAPHY WITH THE PERSPECTIVES OF SİVAS IN THE WORLD WAR I

Year 2021, Issue: 17, 41 - 71, 31.08.2021

Şarika Berber

https://doi.org/10.33404/anasay.980930

Abstract

I.DÜNYA SAVAŞI'NDA ERMENİ İSYANLARININ SİVAS ÖRNEĞİNDE ANADOLU COĞRAFYASINA ETKİSİ

Abstract

1789 Fransız İhtilâli’nin ardından önce Avrupa’ya daha sonra da dalga dalga çeşit-li bölgelere yayılan milliyetçilik düşüncesi en çok imparatorlukları etkilemiştir. Osmanlı İmparatorluğu, stratejik konumu itibariyle milliyetçilik akımından en fazla etkilenen impa-ratorluktur. Özellikle Anadolu’da Van, Bitlis, Diyarbakır, Sivas ve Torosların güneyinde yaşayan Ermeniler, Osmanlı Devleti’nin çöküntü döneminde İngiltere ve Rusya başta ol-mak üzere çeşitli devletler tarafından Osmanlı Devleti’nin içişlerine karışma aracı olarak kullanılmaya başlandı. Bu tür kışkırtmaların sebebiyet verdiği 93 Harbi, Rusya’nın Os-manlı Devleti’ne karşı galibiyeti ile sonuçlanmıştı. Avrupa devletleri, Balkanlı Hıristiyan-lara bağımsızlık veren Ayastefanos ve Berlin Antlaşmalarına Ermenilerle ilgili ıslahat maddelerini de ilâve etmişlerdi. Bu şekilde hem Ermenilerle ilgili bir konu ilk defa devlet-lerarası antlaşmalarda yer almış hem de Şark Meselesi içinde bir Ermeni konusu meydana gelmiş oldu. Bununla beraber ülkede Hıristiyanların arasındaki mezhep kavgaları, asker-lik, vergi, hak ve hürriyet eşitliği talepleri, Hıristiyanlığın mukaddes yerlerinin korunması meselesi, Ayastefanos ve Berlin Antlaşmalarının 16. ve 61. Maddelerindeki ıslahat prob-lemi vs. Ermeni Meselesi’ni de direk alakadar eden hususlardır. Dolayısıyla Ermeni Me-selesi, “Şark Meselesi” adıyla formüle edilip, değişik biçimlerde zaman zaman alevlenen büyük bir yangının parçası olarak görülmektedir. Bu makalede, öncelikle Ermeni isyanla-rının nasıl başladığı anlatılmıştır. Ardından isyanların Sivas örneğinden Anadolu'yu nasıl etkilediği örneklendirilmiştir. Sonuçta ise Ermeni Meselesi'nin çözümüne dair bir öneri sunulmuştur.

Keywords

Ermeni, İsyan, Osmanlı Devleti, I. Dünya Savaşı.

References

• BOA, Dosya No:2435, Gömlek No:42, Fon Kodu: HR.SYS.
• BOA, Dosya No:2884, Gömlek No:50, Fon Kodu: HR.SYS.
• BOA, Dosya No:2437, Gömlek No:19, Fon Kodu: HR.SYS.
• BOA, Fon Kodu:272..0.0.11 Yer No:13.44..8. HR.SYS.
• BOA, Fon Kodu:272..0.0.74 Yer No:68.42..16. HR.SYS.
• BOA, Fon Kodu:272..0.0.74 Yer No:68.38..11. HR.SYS.
• BOA, Dosya No:2877, Gömlek No:46, Fon Kodu: HR.SYS.
• BOA, Dosya No:2877, Gömlek No:65, Fon Kodu: HR.SYS.
• Karacakaya, R. Özdemir, H. vd. (2007). Osmanlı Belgelerinde Ermenilerin Sevk ve İskanı. T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Yayın Nu: 91. Ankara: Sistem Ofset.
• Karacakaya, R. Uygun, Aziz M. vd. (2009). Osmanlı Belgelerinde Ermeni İsyan-ları (1909-1916). Cilt IV. T.C. Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayın Nu: 99. Ankara: Başbakanlık Basımevi.
• Demirbaş, U. Birinci, Ali M. vd. (2006). Osmanlı Belgelerinde Ermeni-İngiliz İlişkileri (1896-1922). T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayın Nu: 76. Ankara: Başbakanlık Basımevi.
• Demirbaş, U. Çınar, Ali O. vd. (2002). Osmanlı Belgelerinde Ermeni-Fransız İlişkileri (1879-1918). Cilt II. Ankara: Başbakanlık Basımevi.
• Demirbaş, U. Özkılınç, A. vd. (2001). Ermeniler Tarafından Yapılan Katliam Belgeleri (1919-1921). Cilt II. T.C. Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayın Nu: 50, Ankara: Başbakanlık Basımevi.
• Osmanlı Belgelerinde Ermeniler (1915-1920). (1995). Başbakanlık Devlet Arşiv-leri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı yayınları no:14, İkinci baskı, An-kara: Başbakanlık Basımevi
• Afyoncu, E. (2001). Ermeni Meselesi Üzerine Araştırmalar. İstanbul: Tatav Ya-yınları.
• Akbıyık, Y. (1990). Arşiv Belgelerinin Işığında Zeytun Ermeni Meselesinin Halli. Belleten. Cilt 1-4. Ankara T.T.K Yayınları.
• Akgün, S. (1999). Ermeni Meselesi. Çağdaş Türk Diplomasisi: 200 Yıllık Süreç, Sempozyum Bildirileri. Ankara: T.T.K. Yayınları.
• Bakar, B. Öztürk, N. ve Beyoğlu, S. (2007). Tarihi Gerçekler ve Bilimin Işığında Ermeni Sorunu. İstanbul: IQ kültür Sanat Yayıncılık.
• Başgün, N. (1973). Türk Ermeni İlişkileri. Ankara: Töre-Devlet Yayınları.
• Belgelerle Ermeni Sorunu. (1983). Ankara: Askeri Tarih ve Askeri Stratejik Etüd Dairesi Başkanlığı Tarih Yayınları, Genelkurmay Basımevi.
• Belgelerle Ermeni Sorunu. (1992). Ankara: Askeri Tarih ve Askeri Stratejik Etüd Dairesi Başkanlığı Tarih Yayınları, Genelkurmay Basımevi.
• Binark, İ. (2001). Asılsız Ermeni İddiaları ve Ermenilerin Türklere Yaptıkları Me-zalim. Ankara.
• Budak, M. (2002). İdealden Gerçeğe Misak-i Milli’den Lozan’a Dış Politika. İs-tanbul: Küre Yayınları.
• Cemal Paşa. (1959). Hatıralar. (Der.Behçet Cemal), İstanbul: Selek Yayınları.
• Demirel, Ö. (1978). Sosyo-Ekonomik Açıdan Osmanlı Dönemi Sivas Ermenileri Hoşgörü Toplumunda Ermeniler. Cilt 3. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları.
• Ermeni Sorunu Rehberi. (2001). Kocaeli : Kocaeli Üniversitesi Yayınları.
• Gotthard, J. (1991). Kurtuluş Savaşı ile İlgili İngiliz Belgeleri. (Çev. Cemal Köp-rülü) Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi
• Gülmez, N. (2001). Kurtuluş Savaşı Dönemi Ermeni Olayları ve Suikastları. Ma-nisa: Celâl Bayar Üniversitesi Yüksek Öğrenim Vakfı Yayınları.
• Gürün, K.(1985). Ermeni Dosyası. Ankara.
• Gürün, K. (1983). Ermeni Dosyası. Ankara: , T.T.K. Yayınları.
• Halaçoğlu, Y. (2004). Ermeni Tehciri ve Gerçekler (1914-1918). Ankara: TTK Yayınları.
• Cemal Paşa. (2001). Hatıralar. (Haz: Alpay Kabacalı), İstanbul.
• Hüseyin Nazım Paşa. (1994). Ermeni Olayları Tarihi. Cilt 1. Ankara: T.C. Baş-bakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları.
• Karayumak, Ö. (2007). Ermeniler, Ermeni İsyanları, Ermeni Katliamları. 1.Basım. İstanbul: Vadi Yayınları, Öncü Basımevi.
• Kocabaş, S. (1987). Ermeni Meselesi Nedir? Ne değildir?. İstanbul: Vatan Yayınları.
• Mazıcı, N. (1987) Belgelerle Uluslararası Rekabette Ermeni Sorununun Kökeni 1878-1918. İstanbul: Der Yayınevi.
• Mc Carthy, J. Ermeni Terörizmi: Zehir ve Panzehir Olarak Tarih. (Çev: Bayram Bayraktar), Silahlı Kuvvetler Dergisi, Sayı 358.
• Mc Carty, J. (2005). Ermeni Sorunu Gerçeği-Konferans. Ankara: TBMM Basımevi.
• Mc Carty, J. (2003). Kim Başlattı?, 1. Baskı. İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi.
• Mc Carty, J. (1998). Ölüm ve Sürgün. (Çeviren: Bilge Umar). İstanbul.
• Metin, H.(1997). Türkiye’nin Siyasi Tarihinde Ermeniler ve Ermeni Olayları. İs-tanbul: M.E.B. Yayınları.
• Öke, M. K. (1991). Ermeni Sorunu. Ankara: T.T.K. Yayınları.
• Saral, A.H. (1970). Ermeni Meselesi. Ankara: Genel Kurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı.
• Selahaddin, İ. (1984). Ermeni Sorununun Rakamlarla Gerçeği. Yıl 2. İstanbul: İ.Ü. Siyasal Bilimler Fakültesi Dergisi.
• Süslü, A.(1985). Patrikhane ve Kiliselerin Ermeni Teröründeki Yeri. Uluslararası Terörizm ve Gençlik Sempozyumu Bildiriler (22-24 Nisan 1985). Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları.
• Süslü, A. (1987). Tarihte Ermeniler. Belgelerle Türk Tarihi Dergisi Dün/Bugün/Yarın. Sayı 23.