Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin Yüzüncü Yılında Tek ve Çok Partili Dönemde Kadın Temsiliyetinin Karşılaştırmalı Analizi (1935-1960)

Year 2020, Issue: 67, 369 - 401, 25.12.2020

Olcay Özkaya Duman

https://doi.org/10.46955/ankuayd.850575

Cited By: 4

Abstract

Türk siyasal yaşamında demokrasinin gelişimi açısından parlamentoda kadın temsiliyetinin varlığı ve etkisi önemlidir. Bu varlık ve etki, meşrutiyet döneminin ilk tohumlarını attığı ancak Cumhuriyet döneminin adını koyduğu ve geliştirdiği önemli bir kazanımdır. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e geçiş süreci pek çok alanda anayasal sistemin temellerini atmış, özellikle demokratik ve ulusal egemenliğe dayalı bir yönetim anlayışı tesis etmiştir. Bu dönemde yapılan köklü değişiklikler, bir taraftan halkın iktidara katılımını aşamalı olarak sağlamış diğer taraftan da anayasal ve parlamenter yapının uygulanmasına olanak tanıyan bir düzenlemeye ortam hazırlamıştır. Bu noktada Batı demokrasilerinden önde ve farklı olarak 1934 yılı ve sonrasında alınan bazı kararların bir ulusal temsiliyetin oluşmasına olanak sağlamış olduğu anlaşılmaktadır. Zira bu kararlar kadına seçme ve seçilme hakkının tanınması yönünde kendini göstermiştir.
Bu bağlamda söz konusu çalışma, Türk siyasal yaşamında kadının parlamento yaşamındaki yeri, konumu, sahip olduğu hakları ve siyasal yaşamdaki temsiliyet durumunu, kısaca belirlenen tarih aralığında mercek altına almayı hedeflemektedir. Bu amaç çalışmanın ana hedefidir. Çalışmanın esas aldığı tarih aralığı ise Türkiye Cumhuriyeti’nin parlamento tarihinde tek partili dönem olarak bilinen ve kadına ilk siyasal hakların verildiği CHF ile çok partili yani DP sürecidir. Dolayısıyla bu sayede bahsi geçen iki dönemde milletvekili olarak faaliyet göstermiş kadın milletvekillerinin daha önce kendileri ile ilgili yapılmış olan biyografi ya da meclis faaliyetlerini ortaya koyan çalışmalardan farklı olarak CHF-DP dönemleri çerçevesinde mecliste mevcudiyet ve etkilerinin karşılaştırmalı analizi yapılacaktır.

Keywords

Adnan Menderes, CHF, Cumhuriyet, DP, Kadın Milletvekilleri, Meşrutiyet, Mustafa Kemal Atatürk, Parlamento

References

• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), Resmi Gazete
• Abadan Unat, Nermin, “Toplumsal Değişme ve Türk Kadını(1926-1976)”, Türk Toplumunda Kadın, Derleyen: Nermin Abadan Unat, Ankara, s.15-29, 1979.
• Abadan-Unat, Nermin, “Uluslararası Platformda Kadının Siyasal Katılımı”, Kadınlar ve Siyasal Yaşam (Eşit Hak-Eşit Katılım), İstanbul, s.59-71, 1991.
• Afetinan, A., Tarih Boyunca Türk Kadının Hak ve Görevleri, İstanbul, 1982.
• Akın, R., “Türkiye’de Çok Partili Siyasi Hayat Geçiş ve Demokrat Parti Yılları (1945-1960)”, Türkler, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002.
• Akyılmaz, Gül, “Osmanlı Aile Hukunda Kadın”, Türkler, Cilt:16, Ankara, ss.365-374, 2002.
• Alacı, Beral, “Atatürk Dönemi Cumhuriyet Halk Partisi Kurultaylarında, Nizamnamelerinde Ve Programlarında Kadın Algısı”, CBÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 14, Sayı 3, 2016.
• Arslan, Zühtü, Türk Parlemento Tarihi, TBMM XI. Dönem (1957-1960), 1.Cilt, TBMM Kültür, Sanat ve Yayınları Kurumu, No.156, Ankara, 2009.
• Asker, Ayşe, “Kadınların Seçme ve Seçilme Hakkı Üzerine Kısa Bir Değerlendirme”, TBMM Kütüphane, Dokümantasyon ve Tercüme Müdürlüğü Araştırma Servisi, Ankara, Eylül 2004, s.1-11, 2004.
• Aydın, Abdullah ve Yıldız, Murat, “1950-1960 Döneminde Türkiye’de Kadın Hareketlerinin Niteliği Üzerine Bir Değerlendirme”, Yasama Dergisi (Dünya Kadınlar Günü Özel Sayısı), Sayı 33, Mayıs-Haziran-Temmuz-Ağustos, 2017.
• Aydoğan, Erdal ve Mahmutoğlu, Tansu Barış, “Mustafa Kemal Atatürk Döneminde Yapılan Seçimler Ve Karakteristik Özellikleri”, Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, Sayı 10, ss.113-142, 2013.
• Baykal, Bekir Sıtkı, Milli Mücadele’de Anadolu Kadınları Müdafaa-i Vatan Cemiyeti, Ankara, 1996.
• Bozkurt, İshak, “Dünya Parlamentolarında Kadın Temsilciler”, TBMM Kütüphane, Dokümantasyon ve Tercüme Müdürlüğü Araştırma Servisi, Ankara, s.1-20, 2000.
• CHP Nizamnamesi, Ulus Basımevi, Ankara, Haziran 1939.
• CHP Programı, Ulus Basımevi, Ankara, Mayıs 1935.
• Cumhuriyet Halk Fırkası Büyük Kongresi, TBMM Matbaası, Ankara, 1927.
• Cumhuriyet Halk Fırkası Üçüncü Büyük Kongre Zabıtları, 10-18 Mayıs 1931, Devlet Matbaası, İstanbul, 1931.
• Cumhuriyet Halk Partisi Dördüncü Büyük Kurultayı, 9-16 Mayıs 1935, Ulus Basımevi, Ankara, 1935.
• Çoban, E., “Çok Partili Döneme Geçişin İlk Kadın Milletvekilleri ve Faaliyetleri (1950-1954)”, TAD, C.38/S.65, 2019.
• Çolak, Filiz, “Demokrat Parti Döneminde TBMM’deki Kadın Milletvekilleri ve Meclisteki Faaliyetleri (1950-1960)”, Tarih Okulu Dergisi, Yıl 10, Sayı XXXII, ss.115-158, 2017.
• Dayı, S.Esin, “Atatürk’e Göre Cumhuriyet Öncesi ve Sonrasında Türk Kadını”, Atatürk Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Müdürlüğü Atatürk Dergisi, Cilt:III, Sayı:1, s.115-133, 2000.
• Deniz, Didem, “Politik Karikatürlerde Kadının Temsili: 1950 Seçimleri ve Nesneleştirilen Kadın”, Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 7, Sayı 2, 2017.
• Doğramacı, Emel, “Atatürk ve Kadın Hakları”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt:VIII, Sayı:24, s.443-449, 1992.
• Doğramacı, Emel, Türkiye’de Kadının Dünü ve Bugünü, Ankara, 1989.
• Eldeniz, Perihan Naci, “Atatürk ve Türk Kadını”, Belleten, Cilt:XX, Sayı:80, s.739-743, 1956.
• Gelgeç Bakacak, Ayça, “Cumhuriyet Dönemi Kadın İmgesi Üzerine Bir Değerlendirme”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S 44, Güz 2009, s.627-638, 2009.
• Gök, Salhadin ve Kılınççeker, Özlem, “Türk Kadınının Siyasete Giriş Süreci ve İlk Kadın Saylav Mihri İffet Pektaş”, Mecmua Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl 4, Sayı 8, ss.48-84, 2019.
• Gökçimen, Semra, “Ülkemizde Kadınların Siyasi Hayata Katılım Mücadelesi”, Yasama Dergisi, Sayı 10, Eylül-Ekim-Kasım-Aralık, Ankara, 2008.
• Güvelioğlu, G. K., Demokrat Partinin Kadın Milletvekilleri, Kriter Yayınları, 2018.
• Güvelioğlu, G. K., “Demokrat Parti’nin Kadın Milletvekillerinden Nazlı Tlabar (1950-1960)”, Tarih ve Gelecek Dergisi, Cilt 2, Sayı: 2, s.9-35, 2016.
• İçke, Ayten, Türkiye’de Kadın Milletvekilleri ve Siyasal Faaliyetleri (1935-1991), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2014.
• Kaplan, Leyla, Cemiyetlerde ve Siyasi Teşkilatlarda Türk Kadını (1908-1960), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 1998.
• Kurnaz Şahin, F., “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Türk Basınında Amerikan Kadını imgesi”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Yıl 2017, Cilt , Sayı 41, Sayfalar 307 – 329.
• Özer, Sevilay, “Kadınlara Seçme Ve Seçilme Hakkı Verilmesinin Türk Kamuoyundaki Yankıları”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt XXIX, Sayı 85,Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2013.
• Sezer, Ayten, “İlk Kadın Milletvekilleri ve Meclisteki Çalışmaları”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Türkiye Cumhuriyeti’nin 75.Yıl Özel Sayısı, Cilt:.XIV, Sayı:42, s.889-906, 1998.
• Sumbas, A., “Kadının Politik Temsil Meselesi Üzerine Bir Tartışma”, İ.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, No: 53. (Ekim 2015). ss.103-121.
• Şahin, Funda, Kadınların Siyasal Katılımları Çerçevesinde Kadın Meclislerinin Yerel Siyasetteki Etkinlikleri ve Üye Profilleri, T.C. Başbakanlık Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara, 2011.
• Şıvgın, Hale, “Atatürk ve Türk Kadın Hakları”, Erdem, Cumhuriyet Özel Sayısı – I, Cilt:XI, Sayı:31, s.245-258, 1999.
• TBMM Albümü (1920-2010), C.I. (1920-1950), Editör; Sema Yıldırım ve Behcet Kemal Zeynel, Türkiye Büyük Millet Meclisi Yayınları, Ankara, 2010.
• TBMM Albümü (1920-2010), C.II. (1950-1980), Editör; Sema Yıldırım ve Behcet Kemal Zeynel, Türkiye Büyük Millet Meclisi Yayınları, Ankara, 2010.
• TBMM, Türk Parlamento Tarihinde Kadın Parlamenterler 1935-2009, Kanunlar ve Kararlar Dairesi Başkanlığı, Hazırlayan: Semra Gökçimen, Havvana Yapıcı ve diğerleri, Ankara, 2009.
• Topçu, İlyas, “Demokrat Parti’li Kadın Milletvekilleri ve Meclisteki Faaliyetleri (1950-1960)”, Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, No 17, Ocak 2019, ss.143-167, 2019.
• TÜİK, Milletvekili Genel Seçimleri (1923-2011), Türkiye İstatistik Kurumu Matbaası, Ankara, 2012.
• Türk Parlamento Tarihinde Kadın Parlamenterler 1935-2009, TBMM Yayınları, Ankara, 2009.
• Yüceer, S., “Demokrasi Yolunda Önemli Bir Aşama: Türk Kadınına Siyasal Hakların Tanınması”, UÜ Fen-Edebiyat Fakültesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl 9, Sayı: 14, s.131-151, 2008.
• Süreli Yayınlar; Akşam, Cumhuriyet, Kurun, Son Posta, Ulus, Vakit.