An Evaluation of the Janissary Clothes

Yıl 2024, Sayı: ARIŞ 25. SAYI, 33 - 55, 30.12.2024

Nurcan Boşdurmaz , Oğulcan Avcı

https://doi.org/10.32704/akmbaris.2024.196

Öz

The Janissaries are important and special military units of the Ottoman army. The clothes of this elite unit
are also unique to them. When the Ottoman archives, miniatures from the Ottoman period, the narrations of
European travelers or ambassadors and their engravings are examined, it is understood that this clothing was
extremely important and was used as a status symbol. The characteristics of these clothes, their place in Turkish
culture and their changes throughout history are the subject of this article. Janissary clothing consists of several
pieces. The most important part of this clothing is the headgear made of felt. These headgear are called janissary börkü/janissary felt. The headgear also consists of several pieces. The most important part is the cylindrical metal section on the forehead. According to what European eyewitnesses have reported, it is understood
that the upper clothes and headgear of the Janissaries were different in times of war and peace. They use a type
of clothing called çakşır as lower garment, which has varieties such as gaiters and trousers. Dolamas made of
broadcloth are the upper garments of the Janissaries. It is understood that this upper garment was called a robe
or caftan. At the same time, raincoats called barani were one of their upper garments. Baranis were also made
of broadcloth. They were also called zemistani. Limited information is available about shoes. Undoubtedly, the
abolition of the Janissary Corps during the reign of Mahmud II caused the rapid disappearance of their clothing,
but a limited number of examples have survived in museums in Europe. These clothing items were used by the
Janissaries until 1826, when Mahmud II closed the Janissary organization.

Anahtar Kelimeler

Janissary, Costume, Ottoman Clothes, Ottoman Army, Börk, Ottoman Uniform

Yeniçeri Kıyafeti Üzerine Bir Değerlendirme

Öz

Yeniçeriler, Osmanlı ordusunun önemli ve özel askerî birlikleridir. Bu seçkin birliğin kıyafetleri de kendilerine özgüdür. Osmanlı arşivleri, Osmanlı dönemine ait minyatürler, Avrupalı seyyahların ya da elçilerin
anlatımları ve yaptıkları gravürler incelendiğinde bu kıyafetin son derece önemli olduğu ve statü göstergesi
olarak kullanıldığı anlaşılmaktadır. Bu kıyafetlerin özellikleri, Türk kültüründeki yeri ve tarihi süreçteki değişimi bu makalenin konusudur. Yeniçeri kıyafetleri birkaç parçadan oluşmaktadır. Bu kıyafetin en önemli parçası
keçeden imâl edilen başlıktır. Bu başlıklara yeniçeri börkü/yeniçeri keçesi denmektedir. Başlıklar da birkaç
parçadan oluşmaktadır. En önemli parçası alın kısmında bulunan silindirik metal bölümdür. Avrupalı görgü
şahitlerinin aktardıklarına göre yeniçerilerin üst giysilerinin ve başlıklarının savaş ve barış zamanlarında farklı
olduğu anlaşılmaktadır. Alt giyim olarak çakşır denilen, tozluklu ve paçalı olmak üzere çeşitleri bulunan bir giysi
kullanmaktadırlar. Çuhadan imâl edilen dolamalar ise yeniçerilerin üst giysisidir. Bu üst giysisinin cübbe veya
kaftan olarak adlandırıldığı anlaşılmaktadır. Aynı zamanda baranî adı verilen yağmurluklar da üst giysilerinden
biridir. Baranîler de çuhadan imâl edilmiştir. Bunlara zemistanî adı da verilmektedir. Pabuçlar hakkında ise sınırlı
bilgi edinilebilmektedir. Kuşkusuz II. Mahmud döneminde yeniçeri ocağının ortadan kaldırılması bunlara ait
olan kıyafetlerinde hızlı şekilde yok olmasına neden olmuş ancak Avrupa’da yer alan müzelerde sınırlı sayıda
örnek günümüze ulaşmıştır. Bu giyim öğeleri, II. Mahmud’un yeniçeri teşkilâtını kapattığı 1826 yılına kadar
yeniçeriler tarafından kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Yeniçeri, Kostüm, Askeri Kıyafet, Osmanlı Ordusu, Börk

Kaynakça

• Alexander W. & Dalvimart O. (1814). Picturesque Representations of the Dress and Manners of the Turks: Illustrated in Sixty Coloured Engravings, with Descriptions. London: Printed Forjames Goodwin, 239, Upperthames-Street, By W. Lewis, Finch-Lane, Cornhill.
• Altınkılıç A. E. (2020). Göktürk Giyim Kuşamının Plastik Sanatlarda Değerlendirilmesi. Journal of Social and Humanities Sciences Research, 7(53), 1101-1110. http://dx.doi. org/10.26450/jshsr.1853
• And M. (2018). Osmanlı Tasvir Sanatları 2: Çarşı Ressamları. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• And M. (2014). Osmanlı Tasvir Sanatları 1: Minyatür. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Arık R. & Arık O. (2007). Anadolu Toprağının Hazinesi Çini: Selçuklu ve Beylikler Çağı Çinileri. İstanbul: Kale Grubu.
• Arık R. (2000). Kubad Abad Selçuklu Saray ve Çinileri. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Âşık Paşazade (2003). Osmanoğulları’nın Tarihi (Kemal Yavuz ve M. A. Yekta Saraç Çev.). Ankara: K Kitapları.
• Atıl E. (1999). Levni ve Surname Bir Osmanlı Şenliğinin Öyküsü. İstanbul: Koçbank Yayınları.
• Balta N. (2014). Anadolu Kadın Başlıkları. Ankara: Erek Matbaacılık.
• Baştav Ş. (1998). Büyük Hun Kağanı Attila. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Bayram M. (1981). Anadolu Selçukluları Devrinde Anadolu Bacıları (Bâcıyân-ı Rum) Örgütü’nün Kurucusu Fatma Bacı Kimdir? Belleten, 45(180), 457-472. http://dx.doi. org/10.37879/belleten.1981.457
• Berk N. (1953). Fatih Sultan Mehmet ve Venedikli Ressam Gentile Bellini. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. Ankara: Feyz ve Güney Matbaası, 143-160.
• Clark J. H. (1818). The Military Costumes of Turkey. London: Thomas McLean. Çağman F. (1976). Sultan Mehmet II Dönemine ait bir Minyatürlü Yazma: Külliyat-ı Kâtibi. Sanat Tarihi Yıllığı. 6, 333-346.
• Çelik M. (2021). Osmanlı İlm iye Sınıfının Kıyafet Normu ve Giysileri. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi. Çoruhlu Y. (2011). Erken Devir Türk Sanatı. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
• De Ferriol M., & Van Mour J. B. (1980). 18. Yüzyılın Başında Osmanlı Kıyafetleri (Şevket Rado Haz., Cenap Yazansoy Çev.). Tıpkı Basım, İstanbul: Apa Ofset Basımevi.
• De Nikolay N. (1968). The Nauigations into Turkie (Thomas Washington Trans.). Amsterdam: Theatrum Orbis Terrarum; New York: Da Capo Press.
• De Thévenot J. (2009). Joseph de Thévenot Seyahatnamesi (Stefenos Yerasimos, çev. A. Berktay Ed.). İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Doerfer G. (1963). Türkische und Mongolische Elemente im Neupersischen. C. 2, Wiesbaden: Franz Steiner Verlag.
• Düzdağ E. (1972). Şeyhülislâm Ebussuud Efendi Fetvaları Işığında 16. Asır Türk Hayatı. İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Esin E. (1978). İslamiyet’ten Önceki Türk Kültür Tarihi ve İslam’a Giriş. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Matbaası.
• Esin E. (1992). Börk. TDVİA. C. 6, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 327-328.
• Eyice S. (1973). Sultan Cem’in Portreleri Hakkında. Belleten, XXXVII(145), 1-49. Gerçek Ş. (2012). Divânü Lûgati’t Türk’te Giyim-Kuşam ve Süslenme ile İlgili Söz Varlığı ve Bu Söz Varlığının Tematik İncelenmesi. Türk-İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi, 7(13), 175-188.
• Gerlach S. (2010). Türkiye Günlüğü (1573-1576) (Türkis Noyan Çev.), C. 1, İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Giese F. (2000). Osmanlı İmparatorluğu’nun Kuruluşu Meselesi. Oktay Özel ve Mehmet Öz (Ed.), Söğüt’ten İstanbul’a: Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu Üzerine Tartışmalar (ss. 149-175). Ankara: İmge Yayınları.
• Göksu E. (2018). Türkiye Selçuklularında Ordu. Ankara: TTK Yayınları.
• Görünür L. (2010). Osmanlı İmparatorluğu’nun Son Döneminden Kadın Giysileri-Sadberk Hanım Müzesi Koleksiyonu. İstanbul: Sadberk Hanım Müzesi.
• Görünür L. (2014). Pabuç: Sadberk Hanım Müzesi Koleksiyonundan. İstanbul: Sadberk Hanım Müzesi.
• Guliyeva M. (2020). Horasan’dan Anadolu’ya Oğuz Türklerinin Giyim Kuşamı (Yayınlanmamış Sanatta Yeterlilik Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Gül A. (2022). Bir Efsanenin Gücü: Yeniçeri-Bektaşîlik Münasebetinin Tarihi Gelişiminin İncelenmesi. Tarih Dergisi, 77(2), 107-163. https://doi.org/10.26650/iutd.1080819 Karadeniz, H. B. (2006). Osmanlı-Hacı Bektaş Veli İlişkisi veya “Ak Börk” Meselesi. Akademik Bakış: Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler Dergisi, 8, 1-9.
• Karcaubay S. (2013). Göktürk’ün Toprak Halkı. Atlas Dergisi, 238, 62-81.
• Kaşgarlı Mahmud (1985). Divanü Lügat-it-Türk Tercümesi (Besim Atalay Çev.). Ankara: TDK Yayınları.
• Kavanin-i Yeniçeriyan (Yeniçeri Kanunları) (2011). Tayfun Toroser Haz., İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayını.
• Kemal (2001). 15. Yüzyıl Tarihçilerinden Kemal Selâtîn-nâme (1299-1490) (Necdet Öztürk Haz.), Ankara: TTK Yayınları
• Koçu R. E. (1969). Türklerde Giyim Kuşam Sözlüğü. İstanbul: Sümerbank Yayınları.
• Kökrek M. (2019). Börk Bir Başlığın Tarihi Serüveni ve Edirne’deki Börklü Mezar Taşları, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Köse S. (2018). Eski ve Orta Türkçe Metinlerindeki Kıyafet Adları ve Dil İncelemesi (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Küçükyalçın E. (2018). Turna’nın Kalbi. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Macaristanlı György (2009). Türkler: Türklerin Gelenekleri, Görenekleri ve Hinlikleri Üzerine İnceleme (Lale Aslan Özcan Çev.). İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• Mahmut Şevket Paşa (1983). Osmanlı Askeri Teşkilatı ve Kıyafeti (Nurettin Türsan ve Semiha Türsan Haz.). Ankara: K.K.K. Ankara Basımevi.
• McLean T. (1933). XVIII’nci Asırda Türk Askeri Kıyafetleri (Muharrem Feyzi Çev.). İstanbul: Zaman Kitaphanesi.
• Mehmed Neşri (2014). Kitâb-ı Cihan-nümâ (Faik Reşit Unad ve Mehmed A. Köymen Haz.). C. 1, Ankara: TTK Yayınları.
• Meyer zur Capellen J. (1985). Gentile Bellini. Stuttgart: Steiner Verlag Wiesbaden.
• Mülayim S. (2004). Selçuklu İkonografisinde Saç. Emine Gürsoy Naskali (Ed.), Saç Kitabı, 70-73, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Nicolle D. (1995). The Janissaries. Oxford: Osprey Publishing.
• Oktay Çerezci J. Ö. (2012). Göktürk Devri Pişmiş Toprak Figürinleri. Yaşar Çoruhlu, Halenur Katipoğlu, Jale Özlem Oktay Çerezci (Ed.), I. Uluslararası Avrasya Türk Sanatları Kongresi Bildiri Kitabı, 19-34, İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Yayınları.
• Ögel B. (1978). Türk Kültür Tarihine Giriş. C. 5, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Özcan A. (1993). Çorbacı. TDVİA. C. 8, İstanbul: İslam Araştırmaları Merkezi, 369-370.
• Pakalın M. Z. (1971). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. C. 1, İstanbul: MEB Yayınları.
• Passavant J. D. (1836). Tour of a German Artist in England. Vol. 2, London: Saunders and Otley.
• Pul A. (2020). Yeniçeri Teşkilâtına Dair Bir Risale (Değerlendirme-Karşılaştırmalı Metin). Belleten, 84 (301), 983-1044.
• Süslü Ö. (1989). Tasvirlere göre Anadolu Selçuklu Kıyafetler. Ankara: AKM Yayınları.
• Şahbaz M. (2020). İslamiyet Öncesi Türklerde Saç Kültürü. Tarih Okulu Dergisi, XLVI, 1490-1507. http://dx.doi.org/10.29228/Joh41834
• Şenzeybek A. (2012). Hacı Bektaşi Velî’ye Atfedilen Yeni Bir Risale Tırâşnâme-i Hacı Bektaş El- Horosânî. Türk İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi, 7(13), 139-174.
• Uçar İ. (2015). Divânu Lugâti’t-Türk’te Yer Alan Okçuluk Terimleri ve “yük-yüŋ” Sözcüklerinin Kullanımı Üzerine. JASSS, 38, 85-90. http://dx.doi.org/10.9761/JASSS3026
• Uluç L. (2006). Türkmen Valiler Şirazlı Ustalar Osmanlı Okurlar-XVI. Yüzyıl Şiraz Elyazmaları. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Uzunçarşılı İ. H. (1988). Osmanlı Devleti Teşkilatında Kapıkulu Ocakları. C. I-II. Ankara: TTK Yayınları.
• Üçel-Aybet G. (2010). Avrupalı Seyyahların Gözüyle Osmanlı Ordusu (1530-1699). İstanbul: İletişim Yayınevi.
• Van Cleave C. (2007). Master Drawings of the Italian Renaissance. Cambridge: Harvard University Press.
• Waagen G. F. (1854). Treasures of Art in Great Britain. Vol. 1, London: John Murray. Arşiv Kaynakları
• BOA. DVNSMHM.d. 2/68, 7 Rebiü’l-Evvel 963/20 Ocak 1556.
• BOA. DVNSMHM.d. 29/62, 25 Ramazan 984/16 Aralık 1576.
• BOA. DVNSMHM.d. 43/41, 18 Rebiü’l-Evvel 988/3 Mayıs 1580.
• BOA. DVNSMHM.d. 122/406, 29 Şaban 1126/9 Eylül 1714.
• Bristish Museum, Pp, 1.19. https://www.britishmuseum.org/collection/object/P_Pp-1-19 (Erişim: 29.04.2024).
• Costumes turcs. https://polona.pl/preview/f48e1193-7991-43e2-8fb2-391496b80c6f (Erişim: 21.05.2024).
• Rålamb Book of Costumes. https://www.loc.gov/item/2021668152/ (Erişim: 21.05.2024). Kunsthistorisches Museum Wien
• Env. no. Hofjagd- und Rüstkammer (Saray Avcılığı ve Cephanelik) Koleksiyonu, C 135f (yaklaşık 1550).