Non-Muslim Elements and the Problem of Ihbāt

Year 2025, Volume: 12 Issue: 1, 109 - 129, 30.06.2025

Kutbettin Ekinci

https://doi.org/10.34247/artukluakademi.1636177

Abstract

The sects agree that the deeds of a non-Muslim, even a good one, will be in vain even if the message of Islam reaches him in the right way. This view is based on the interpretation of the verses that state that the deeds of the disbelievers will be in vain. This is called “iḥbāṭ” in the literature. In the verses, the cause of iḥbāṭ is shown as kufr. The theologians' definition of the concept of kufr as not to affirm all or some of the matters that are known to be among the essentials of religion (zarûrāt-ı dîniyye) with one's heart, necessitated that all non-Islamic beliefs be considered as kufr. Therefore, the idea that all the deeds of all non-Islamic elements, even if they are good, will be in vain has been accepted in the Islamic tradition. Today, however, this view has raised doubts about the Qur'an in the sense that it privileges Muslims in a way that is contrary to justice towards other people. This paper will argue that, according to the Qur'an, iḥbāṭ does not extend to all non-Islamic beliefs. In order to justify this claim, it will determine the meaning of the concept of kufr in Qur'anic semantics. By doing so, it will show that the theologians' definition of kufr does not fully meet the concept of kufr in the verses and thus justify that iḥbāṭ does not apply to all non-Islamic elements.

Keywords

Tafsir , Disbelief , Ihbât , Anachronic Error , Privilege

Müslüman Olmayan Unsurlar ve İhbât Sorunu

Abstract

Mezhepler, İslam tebliği doğru bir şekilde ulaştığı halde müslüman olmayan birinin iyi de olsa amellerinin boşa gideceği konusunda hemfikirdir. Bu görüş, küfredenlerin amellerinin boşa gideceğini bildiren ayetlerin yorumuna dayanır. Buna literatürde “ihbât” denmiştir. Ayetlerde ihbâtın nedeni küfür olarak gösterilmiştir. Kelamcıların küfür kavramını, dinin aslından (zarûrât-ı dîniyye) olduğu kesinlikle bilinen hususların tamamını veya bir kısmını kalben tasdik etmemektir, şeklinde tanımlaması İslam dışı bütün inançların küfürde sayılmasını gerektirmiştir. O nedenle İslâm dışı bütün unsurların iyi de olsa bütün amellerinin boşa gideceği fikri İslâm düşüncesinde kabul görmüştür. Fakat günümüzde bu görüş, diğer insanlara karşı adalete aykırı bir şekilde Müslümanlara bir imtiyaz sağlamsı anlamında Kur’ân hakkında kuşkulara neden olmuştur. Bu çalışma, tebliğ ulaştığı halde Kur’an’a göre ihbâtın İslâm dışı bütün inançları kapsamadığını ileri sürecektir. Bu iddiasını gerekçelendirmek içi Kur’ân semantiği içinde küfür kavramının anlamını tespit edecektir. Bununla kelamcıların küfre getirdiği tanımın ayetlerde geçen küfür kavramını tam olarak karşılamadığını gösterecek ve böylece ihbâtın her İslâm dışı unsur için geçerli olmadığını gerekçelendirmeye çalışacaktır.

Keywords

Tefsir , Küfür , İhbat , Anakronik Hata , İmtiyaz

References

• Alûsî, Şihâbuddîn. Rûhu’l-meʿâni. thk. Ali Abdulbârî. Beyrut: Dâru’l-Kutubu’l-İlmiyye, 1415.
• Bâkillânî, Ebu Bekir. Temhîdu’l-evâil ve telhîsu’d-delâil. thk. İmâduddin Ahmed (Beyrut: Müessestu’l-Kutubu’s-Sekâfiyye, 1987.
• Bekçi, Merve. Kur’ân-ı Kerim’e Göre Amellerin Boşa Çıkması. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Beydâvî, Nasirüddîn. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. thk. Muhammed Abdurrahman. Beyrut: Dâru İhya, 1418.
• Çakar, Ferihan. Kelâm İlminde Amellerin Boşa Çıkması Sorunu. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Çelikel, Fatih. “Deizme Götüren Nedenler Bağlamında İnkârcıların Amellerin İptal Edilmesinin İlâhî Adâlet ile İlişkisi”. Tokat İlmiyât Dergisi 20/2 (2022), 575-598.
• Ensârî, Zekeriya. Fethu’r-rahmân bi keşfi ma yeltebisu fi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ali es-Sabûnî. Beyrut: Dâru’l-Kur’âni’l-Kerim, 1983.
• Ezherî, Muhammed b. Ahmed. Tehzîbu’l-luğa, thk. Muhammed Avd Mur’ib. Beyrut: Dâru ihya, 2001.
• Gazzâlî, Ebu Hamid. Faysalu’t-tefrika beyne’l-İslâmi ve’z-zendeka. Beyrut: Dâru’l-Minhâc 2017.
• Halebî, es-Semîn. ed-Dürru’l-mesûn. thk. Ahmed Muhammed el-Harrât. Dımeşk: Dâru’l-Kalem, ty.
• Hâzin, Alâuddin. Lübâbu’t-te’vîl fî me’âni’t-tenzîl. Beyrut: Dâru’l-Kutubu’l-İlmiyye, 1415.
• https://www.ntv.com.tr/dunya/israilden-tazminat-yok,xh_EBluTMUepIwy0bBZ3JQ(28/01/2025).
• https://www.youtube.com/watch?v=Rbn3P4V7jbw&ab_channel=HTBilimTarihFelsefe (05/01/2025)
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. Tûnus: ed-Dâru’t-Tûnusiyye, 1984.
• İbn Kesîr, Tefsîru İbn Kesîr. thk. Muhammed Hüseyin. Beyrut: Dâru’l-Kutubu’l-İlmiyye, 1998.
• İbn Nureddin, Muhammed b. Ali. Teysiru’l-beyân li ahkâmi’l-Kur’ân. b.y.: Dâru’n-Nevadir, 2012.
• İbn’ül-A’rabî, Ebu Bekir. Ahkâmu’l-Kur’ân. thk. Muhammed Abdulkadir. Beyrut: Dâru’l-Kutubü’l-İlmiyye, 2003.
• İsfahânî, Râgıb. el-Müfredât, thk. Sefvan Adnan. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 1412.
• Kâsımî, Mehâsinu’t-te’vîl. thk. Muhammed Basil. Beyrut: Dâru’l-Kutubu’l-İlmiyye, 1418.
• Kurtûbî, Ebu Ebdillah. el-Câmiʿ li ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Ahmed el-Berdûnî vd. Kahire: Dâru’l-Kutubu’l-Mısriyye, 1964.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasan. en-Nüket ve’l-u’yûn. thk. es-Seyyid b. Abdilmaksûd. Beyrut: Dâru’l-Kutubu’l-İlmiyye, ty.
• Mukâtil b. Süleyman. Tefsiru Mükâtil. thk. Abdullah Mahmut. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâs, 1423.
• Nâsif, Muhammed Gıyas. Mutezileye Göre İhbat ve Tekfir. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Râzî, Fahruddin Mefatihu’l-ğayb. Beyrut: Daru İhyai’t-Turasi’l-Arabi, 1420.
• Sinanoğlu, Mustafa. “Küfür”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Taberî, İbn Cerîr. Câmiu’l-beyân. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin. Kahire: Dâru Hicr, 2001.
• Teftâzânî, Saʿdüddin. Şerhu’l-Mekâsıd. thk. Abdurrahman Umeyra. Beyrut: Âlemu’l-Kutub, 1998.
• Tehânevî, Muhammed b. Ali. Keşşâfu istilâhâti’l-funûn. thk. Ali Dahrûc. Beyrut: Mektebu Lübnan, 1996.
• Vahidî, Ebu’l-Hasan Ali. et-Tefsîru’l-vesît. thk. Adil Ahmed vd. Beyrut: Dâru’l-Kutubu’l-İlmiyye, 1994.
• Vehbe ez-Zühaylî. el-Fıkhu’l-İslâmî ve edilletuhu. Dımeşk: Dâru’l-Fıkr, ty.
• Yılmaz, Ali. “Kur’ân’da İyi Amellerin Düşmesini (Bâtıl Olmasını) İfade Eden Bir Kavram:Habtu’l-A’mâl / İhbâtu’l-A’mâl”. İlahiyât Tetkikleri Dergisi, (47) 2017, 31-56. Zemahşerî, Mahmud b. Ömer. Thk. Mustafa Hüseyin Ahmed. el-Keşşâf. Beyrut: Dâru’l-Kitabi’l-Arabî, 1987.