KLASİK TÜRK EDEBİYATINDA HİCİV LİTERATÜRÜ

Yıl 2019, Cilt: 6 Sayı: 6, 132 - 156, 30.06.2019

İpek Taşdemir

Öz

Batı geleneğinde hiciv, genellikle çirkin
yanlış ve gülünç âdetlerin ve olayların niteliğini zarafet ve maharetle ortaya
koymak olarak algılanmış ve böylece hiciv edebî bir tür olmanın yanı sıra
sosyal bir fonksiyon da yüklenmiştir. Doğu edebiyatlarında ise hiciv,
genellikle sosyal yönü olmayan daha çok gerçek kişilerin yerilmesine dayanan,
şahsi kinlerin ortaya döküldüğü bir tür olarak görülmüş ve müstehcen, küfürlü
bir edebiyatı akla getirmiştir. Türk edebiyatında İslamiyet’in etkisi ve
içerdiği galiz ifadeler nedeniyle hiciv türüne hoş bakılmamıştır. Tezkirelerde
ya hiciv örneklerine yer verilmemiş; ya da bu tarz şiirden kaçınmak gerektiği
konusunda fikir beyan edilerek kısa bir örnekle yetinilmiştir. Bu nedenle çoğu
şair hicviyelerinde mahlas kullanmamış ve hicivci kimliklerini şair
kimliklerinden ayrı tutmaya çalışmışlardır. Klasik Türk edebiyatında hiciv
konulu eserler, ilk olarak XIV. ve XV. asırlarda Risâletü’n-Nushiyye,
Mesnevi, Garibnâme gibi eğitici nitelikli eserler olarak karşımıza
çıkmaktadır. Özellikle XVI. yüzyıldan itibaren hiciv türünde yazılmış eser ve
temsilcilerinde büyük bir artış görülmektedir. Lâmiî Çelebi, Kemalpaşazâde,
Zâtî, Taşlıcalı Yahya, İshak Çelebi gibi şairlerle birlikte Klasik Türk
edebiyatında bir hiciv yazma geleneği oluşmaya başlamıştır. XVII. yüzyıl ise
hiciv edebiyatının zirve yaptığı bir dönem olarak kabul edilmektedir. Bu dönemde
hiciv alanında edebiyat tarihimizin en meşhur şairlerinden Nefʻî olmak üzere
Kaf-zâde Fâizî, Ganî-zâde Nâdirî, Veysî, Nevʻî-zâde Atâyî, Mantıkî, Riyâzî,
Fehîm, Bahâyî, Tarzî, Tıflî gibi şairler, hiciv ve hezel sahasında şiirler
kaleme almışlardır. XVIII. yüzyılda Nedim, Sünbüzâde Vehbî, Kânî, Sürûrî,
Hevâyî gibi şairler, hiciv türüne yeni bir soluk getirmiştir. XIX. yüzyıldan
itibaren şair ve eser sayısında bir düşüş yaşanmışsa da hiciv geleneği Yeni
Türk edebiyatı bakış açısıyla günümüze kadar gelmiş, yeni ve farklı formlarla
edebiyatımızda varlığını sürdürmeye devam etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hiciv, Yergi, Mizah, Mübalağa, Literatür

Kaynakça

• Akyüz, Kenan (1982). Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri (1860-1923), Mas Matbacılık, Ankara. Alay, Okan (2018). “Yergi, İroni ve Mizahla İlintili Kavramlara Dair Bir Değerlendirme”. Türk Dili Dergisi, Yıl: 68 sy. 804, s. 29-46. Apaydın, Mustafa (1993). Türk Hiciv Edebiyatında Ziya Paşa. Çukur Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Doktora Tezi. Apaydın, Mustafa. (2004). “Türk Hiciv Edebiyatında Önemli Bir Aşama: Ziya Pasa’nın Zafername’si”. Toplumsal Tarih, sy.122, s. 90-95. Apaydın, Mustafa (2014). Türkiye Türkoloji’sinde Yapılan Mizah-Hiciv Çalışmaları Hakkında Bazı Değerlendirmeler”, Varşova Üniversitesi Şarkiyat Fakültesi Türkoloji ve Orta Asya Halkları Bölümü Türkoloji Tartışmaları (Başarı ve Zaaflarıyla Çağdaş Türkoloji), (Ed. Öztürk Eminoğlu vd.,), s.457-466. Aray, A. V., (1939). “Hiciv ve Mizah Ne Demektir?”, İnanç Kültür Dergisi, sy. 32-33, s. 1214. Batislam, Dilek (1997). Kânî’nin Mensur Letâifnamesi ve Hezliyyatı, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Doktora Tezi. Batislam, H. Dilek (2013). “Divan Edebiyatında Latife ve Hezl”, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, c.22, no:1, s. 236. Bayana, Hatice (2012). Teffi’nin (Nadejya Aleksandrovna Lohvitskaya) Eserlerinde Hiciv Sanatı, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Rus Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, (Yüksek Lisans Tezi). Baypınar, Yüksel (2012). “Hiciv Kavramı Üzerine Bir İnceleme”, Ankara Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, Kaynak:http://turkoloji.cu.edu.tr/makale_sistem/tum_list.php?t=tum&psearch=hiciv,30.Nisan 2019. Budak, Ali (2013). Zafername: Ziya Paşa’nın İroni ve Parodi Şaheseri, Bilge Kültür Sanat, İstanbul. Büker, Yıldırım (2011). İlya İlf ve Yevgeni Petrov’un “On İki Sandalye” Adlı Romanındaki Hiciv Sanatı, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Rus Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, (Yüksek Lisans Tezi). Coşkun, Menderes (2005). “Türk Dîvân Şairlerinin Birbirlerini Değerlendirme Tarzları”, The Journal of Ottoman Studies –XXVI Prof. Dr. Mehmed Çavuşoğlu’na Armağan-II, İstanbul. Coşkun, Sezai (2010). “Mehmet Âkif’in Şiirinde Eleştiri Vasıtası Olarak Hiciv-İroni Kullanımı ve Eleştiri Konuları ”, Akademik Araştırmalar Dergisi, sy.44, s.203-229. Çaldak, Süleyman (2016). “Veysî'nin Hicviye'si”. Journal of Turkish Language and Literature, Volume 2, Issue: 1, Winter p.81-92. Çalışkan, Nuray (2018). “XIX.Yüzyıla Ait Bir Şiir Mecmuası”, Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, c. 2, Bahar sy. 1, s. 30-40. Çetinkaya, Ülkü (2011). “Divan Şiirinden Örneklerle Mübalağa Sanatının Mizahla İlişkisi”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, c.6, sy. 2, s. 39-74. Çınar, Bekir (2006). “Bir Hiciv Örneği: Tarzi’nin Zille-Nâmesi”, Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi, Güz, sy. 20, s.17-31. 1. Çiftçi, Hasan (2002). Klasik Fars Edebiyatında Hiciv ve Sosyal Eleştiri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 478 s. Çiftçi, Hasan (1998). “Klâsik İslâm Edebiyatında Hiciv ve Mizah”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, sy. 10, s. 139-162. Çiftçi, H., “Klâsik İslam Edebiyatında Hiciv ve Mizahın Yöntemleri”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 1999, sy. 11, s. 173-182. Çiftçi, H., “Klâsik İslâm Edebiyatında Hiciv”, Yedi İklim, Şubat 1998, sy. 95, s. 46. 38. Deger, M. Bülent (2012). “Nâbî’nin Türkçe Divanında Hiciv”. The Journal of Academic Social Science Studies, Volume 5, Issue 1, February p. 75-96. Demirel, H. Gamze (2007). “Klasik Türk Edebiyatında Hiciv”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, c.5, sayı:10, s. 131-154. Devellioğlu, Ferit (2007). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Aydın Kitabevi Yayınları, Ankara. Erkul, Rasih (2016). “Klâsik Türk Şiirinde Mizahın Hiciv Boyutunda Fuzûlî Örneği”. HİKMET-Akademik Edebiyat Dergisi (Journal of Academic Literature), Prof. Dr. Mine MENGİ Özel Sayısı, sy. 5, s. 263-271. Gedik, Nusret (2015). “Azmi-zade Haleti’nin Derviş Paşa Hicviyyesi: Kadd-i Mestan”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, İstanbul, sy. 15, s. 133-166. Göçgün, Önder (1986). “Tanzimat Devrinin Bir Hiciv Âbidesi: Ziya Paşa'nın Zafer-name’si”. Selçuk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Dergisi, sy.3, s. 1-28. 51. Gökyay, Orhan Şaik (1986). “Molla Lûtfînin Mizah ve Hiciv Yönü”, Tarih ve Toplum, c. 6, sy. 34, s. 58-61. Gönel, Hüseyin, (2011). “Nükte ve Nüktenin Aracı Olan Edebî Sanatlar”, Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, c.6, sy. 4, s. 163-182. Güleç, Seyit (1950). Nâbî Divânı’nda Hiciv ve Mizah, Mezuniyet Tezi, İstanbul Üniversitesi. Günal, Zeynep (1988). N.V. Gogol’ün Hikâye ve Romanlarında Hiciv Sanatı, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Batı Dilleri ve Edebiyatı Anabilim Dalı, (Yüksek Lisans Tezi). 54. Gür, Âlim (1984). “Cumhuriyet Dönemi Mizah ve Hiciv”, Başkent Yayınları Büyük Kültür Ansiklopedisi, c. 12, s. 4733-4734. Gürbüz, Atik İncinur (2011). “Bir Şiir Mecmuasındaki Hicivli Söyleyişler”. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 6/2 Spring, s. 87-94. Güven, Hikmet Feridun (1997). Klasik Türk Şirinde Hiciv, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, (Doktora Tezi). Karabey, Turgut (1985). “Nef’î’de Hiciv”, Türk Edebiyatı, sy. 140, s. 27-28. Karabey, Turgut 1993, “Nef’î’nin Hicivleri ve Edebî Değeri”, 2 Aralık 1994, İbrahim Hakkı Sağlık Eğitim Enstitüsü Paneli, Hasbihal Dergisi, s. 26-29. Kılıç, Zülküf, “Klâsik Türk Edebiyatında Eleştiri Terminolojisi”. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, c.1, sy.1, Aralık 2008, s. 151-160. Kılıç, Zülküf (2012). “Türk Edebiyatında Birbirine Yakın Üç Kelime: Hiciv, Medih ve Hezel”, Turkish Studies – International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 7/3 Summer, s. 1743. Kortantamer, Tunca (1991). “Nev’î Efendi’nin Sadrazam Sinan Paşa’ya Ders Veren Bir Mektubu”, Osmanlı Araştırmaları, sy.11, s. 215-228. Kortantamer, Tunca (2002). “Kuruluşundan Tanzimat’a kadar Osmanlı Dönemi Türk Mizahının Kısa Bir Tarihi”, Türkler, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, c. XI, s. 605. Kortantamer, Tunca (2007). Temmuzda Kar Satmak, Phoenix Yayıncılık, Ankara. Levend, Agâh Sırrı (1989). “Divan Edebiyatında Gülmece ve Yergi”, Belleten Dergisi, TDK, s. 37, Ankara. Mengi, Mine (2010). Divan Şiiri Yazıları, Akçağ Yayınları, Ankara. Okay, M. Orhan (1998). Türkiye İslam Ansiklopedisi, “hiciv” maddesi, Türk Diyanet Vakfı Yayınları, c. s. 447. Öksüz, Mert (2015). Cumhuriyet Devri Türk Şiirinde Hiciv (1923-1960). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Doktora Tezi, Ömer, Özcan (2002). Geçmişten Günümüze Türk Edebiyatında Hiciv ve Mizah (Yergi ve Gülmece), İnkılâp Yayınları, İstanbul. Öngören, Ferit (1983). Cumhuriyet Dönemi Türk Mizah ve Hicvi, İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara. Poyraz, Yakup (2014). “Bıçak Sırtında Yürümek: Hiciv Şiirleri”. Akademik Bakış Dergisi, sy. 41, s.1-27. 5. Sheridan, Michael D. (2011). “Nüh Felekte Bir Zelzele: Nefi'nin Siham-ı Kaza'sında Yergisel Söylem”, Çukurova Üniversitesi Prof. Dr. Mine Mengi Adına Türkoloji Sempozyumu Bildirileri, Adana, s. 186-202. Solmaz, Süleyman “16. Asır Şu’arâ Tezkirelerinde Nükte”, Turkish Studies – International Periodical For Teh Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 2011, Volume 6/2, s.19. Soyuer, Halil (2003). “Edebiyatımızda Hiciv”, Türk Edebiyatı, sy. 359. Tek, Zeynep (2017). “İnce Alaydan Satire / Saatleri Ayarlama Enstitüsü'nde Hiciv Ve Mizah Hakkında”. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, sy. 29, s.437-439. Toparlı, Recep vd. (2004). Raif Necdet Kestelli, Resimli Türkçe Kamus, TDK Yayınları, Ankara. Yıldırım, Tuğba (2006). Lehcetü’l-Hakayık’ta Mizah Söylemi. İhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Edebiyatı Bölümü, Yüksek Lisans Tezi. Yiğitbaş, Maksut, “Tanzimat Döneminde Edebî Tenkit”, Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 10/16 Fall 2015, p. 1205-1236, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.8948, ISSN: 1308-2140. Yücebaş, Hilmi (1976). Hiciv ve Mizah Edebiyatı Antolojisi, Milliyet Dağıtım, İstanbul.