TARİHSEL GELİŞİMİ BAĞLAMINDA KÖY ENSTİTÜLERİ (1940-1954)

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 24, 339 - 352, 03.07.2023

Ali Yılmaz

https://doi.org/10.31455/asya.1274308

Öz

Köy eğitimi anlayışı, ilk olarak II. Mahmut Dönemi’nde gündeme gelmiştir. Tanzimat ile birlikte gelişen bu anlayış, II. Abdülhamit ve II. Meşrutiyet dönemlerinde uygulanmaya başlanmıştır. Atatürk döneminde hızla geliştirilerek, Köy Muallim Mektepleri, Köy Eğitmen Kursları ve Köy Öğretmen Okullarının kurulması, Köy Enstitülerinin laboratuvarını oluşturmuştur. 1940 yılına kadar elde edilmiş olan tecrübe ve kazanımlarla, kırsal kesimin eğitimine yönelik sistemli bir proje hazırlanmıştır. Bu kurumlardan ilhamını alan Köy Enstitüleri; 17 Nisan 1940 tarihinde kurularak, köy eğitim hayatına damgasını vurmuştur. 1948 yılına kadar toplam 21 Köy Enstitüsü açılmıştır. Bu kurumlar ülke içinde her ne kadar başarılı olsalar bile birtakım eleştirilerin de odağı hâline gelmeye başlamıştır. Bu eleştirilerle birlikte 1946 seçimlerinden hemen sonra, Hasan Ali Yücel ve İsmail Hakkı Tonguç görevinden ayrılmıştır. Ardından 1947 yılında enstitülerin beyni olarak nitelendirilen Hasanoğlan Yüksek Köy Enstitüsü kapatılarak aynı yıl Köy Eğitmen kurslarına da son verilmiştir. Bu gelişmelerle birlikte 1950’ye kadar birtakım değişikliklere rağmen, enstitüler mevcudiyetini korumaya devam etmiştir. Ancak 1950’de Cumhuriyet Halk Partisi’nin (CHP) iktidarı sona ermiş, Demokrat Parti (DP) tek başına iktidara gelmiştir. Yeni iktidarın bu eğitim kurumlarına ters düşmesiyle enstitüler, giderek işlevini kaybetmiş ve 1954 yılında Köy Enstitüleri uygulaması resmen sona ermiştir. Bu çalışmada Köy Enstitülerinin 1940 ve 1954 yılları arasındaki gelişimine farklı bir bakış açısı geliştirmek amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Köy Enstitüsü, Eğitim, Aydınlanma

Kaynakça

• Aksu, Ş., Çaycı, C. & Demircan, Ç. (2009). Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Ders Notları. Kocaeli: Umuttepe Yayınları.
• Akşin, S. (2013). Kısa Türkiye Tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Akyüz, Y. (2009). Türk Eğitim Tarihi (M.Ö. 1000-M.S.2009). Ankara: Pegem Yayınları.
• Alaca, E. (2022). Cumhuriyet Dönemi Tarih Ders Kitaplarında Osmanlı İmajı (1950-1920). Asya Studies-Akademic Social Studies/ Akademik Sosyal Araştırmalar, 6(21), 1-10.
• Aysal, N. (2005). Anadolu’da Aydınlanma Hareketi’nin Doğuşu: Köy Enstitüleri. Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 9(35-36), 267-282.
• Aytaç, K. (2017). Köy Enstitüleri ve İsmail Hakkı Baltacıoğlu’nun Değerlendirmeleri, Sosyoloji Konferansları Dergisi/İstanbul Journal Of Socıologıcal Studıes, 0(55), 351-367.
• Çeçen, A. (2007). Kemalizm. Ankara: Fark Yayınları.
• Çukurova, P., Çakmaklı T., Parin, C. & Aydın, M. (2023). Millî Eğitim Şura Kararlarının Okul Öncesi Eğitim Kademesi Açısından İncelenmesi, Asya Studies-Akademic Social Studies/ Akademik Sosyal Araştırmalar, 7(23), 87-98.
• Dündar, A. (Tarihsiz). Kemalizm’in Yol Haritası (Yürüdüğümüz Eğik Düzlemde). Bulancak: Atatürkçü Düşünce Derneği Yayınları.
• Ekinci, N. (1997). Sanayileşme ve Uluslaşma Sürecinde Toprak Reformundan Köy Enstitülerine. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Eyyüpoğlu, İ. (2017). Köy Enstitüleri’nin Kuruluşu ve Pulur Köy Enstitüsü Öğrencilerinden Muammer Genç’in Anıları. Atatürk Dergisi, 6(1), 1-21.
• Gürsel, A. (2018). Köy Enstitüleri. Asia Minor Studies, 6(11), 1-11.
• Gürsel, Ö., Tekergül, E., Turan, K., Toraman, B., Karagöz, Ö. & Güldaş, M. (2009). Cumhuriyetin İlk Yıllarında Bir Eğitim Modeli: Köy Enstitüleri. (Ed. S. Altın). I. İnşaat Mühendisliği Eğitim Kongre Sempozyumu-1 Bildiriler Kitabı 06-07 Kasım 2009 (s. 121-127), Antalya: Retma Matbaa.
• İnan, M. R. (1988). Köy Enstitüleri ve Sonrası-Bir Ömrün Öyküsü-2. Ankara: Öğretmen Yayınları.
• İnce, Ö. (2010). Direnen Cumhuriyet. İstanbul: Destek Yayınları.
• Karpat, K. H. (2010). Osmanlı’dan Günümüze Asker ve Siyaset. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Şimşek, G. & Mercanoğlu, C. (2018). Bir Planlama Örneği Olarak Köy Enstitüleri. Derleme Planlama, 28(3), 261-281.
• Tanilli, S. (2006). Türkiye’de Aydınlanma Hareketi. İstanbul: Alkım Yayınları.
• Tanör, B. (2004). Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Tanör, B. & Boratav, K. (2004). Yakınçağ Türkiye Tarihi-II. (Hazırlayan: S. Akşin). İstanbul: Milliyet Yayınları.
• Tonguç, İ. H. (1976). Mektuplarla Köy Enstitüsü Yılları (1935-1946). (Hazırlayan: E. Tonguç). İstanbul: Çağdaş Yayınları.
• Yıldız, N. Y. & Akandere, O. (2017). Köy Enstitüleri’nin İdeolojik Yapısı. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 17(35), 275-316.
• Yiğit, A. A. (2002). İnönü Döneminde Köye Özel Öğretmen Yetiştirme Projesi: Köy Enstitüleri. Türkler Ansiklopedisi İçinde (s. 446-454). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Yiğit, A. A. (2007). Türkiye’de Köy Öğretmeni Yetiştirilmesine Dair Düşünceler ve Denizli ile Kayseri’de Köy Muallim Mekteplerinin Kurulması. (Ed. Özçelik, A. vd), Uluslararası Denizli ve Çevresi Tarih ve Kültür Sempozyumu-I Bildirileri 06-07-08 Eylül 2006 (s. 476-486), Denizli: Pamukkale Üniversitesi Yayınları.
• Yiğit, A. A. (2008). Türkiye’de Toplumsal Değişimin Aracı Olarak Köy Eğitiminin Geliştirilmesi (1923-1950). (Ed. Kodaman, B. vd), Uluslararası Türkiye Cumhuriyeti Sempozyum Bildirileri 22-24 Ekim 2008 (s. 680-691), Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Yayınları.
• Yiğit, A. A. (2011). Tartışılan Yönleriyle İsmet İnönü Dönemi (1938-1950). Türk Yurdu Dergisi, 31(289), 30-45.
• Yiğit, A. A. (2012). Türkiye’nin Tarıma Dayalı Sanayi Politikası. Doğuş Üniversitesi Dergisi, 13(2), 315-326.
• Zürcher, E. J. (2015). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, (Çeviren: Y. Gönen). İstanbul: İletişim Yayınları.