ONİKİ ADA MESELESİ VE İNGİLİZ-İTALYAN İLİŞKİLERİNE ETKİSİ, 1912-1914: İNGİLTERE’NİN İTALYA’YI ONİKİ ADA’DA UZAKLAŞTIRMA GİRİŞİMLERİ VE İTALYA’NIN YAKLAŞIMI

Year 2021, Volume: 4 Issue: 5, 248 - 268, 31.12.2021

Gürhan Yellice

Abstract

Bu çalışmanın amacı İtalya’nın Oniki Ada’yı işgal etmek suretiyle Doğu Akdeniz’e yerleşme çabası ve bu yaklaşıma yönelik İngiltere’nin tepkisini incelemektir. İtalya’nın Oniki Ada’yı işgali ve bunun Osmanlı-İtalyan ilişkilerine etkisine ilişkin literatürde çok sayıda çalışma olsa da söz konusu işgalleri İngiliz-İtalyan boyutunda değerlendiren bir çalışma bulunmamaktadır. Bu çalışma İtalya’nın Oniki Ada’yı işgali sonrasında iki ülke arasındaki ilişkilere odaklanacak ve İngiltere’nin İtalya’yı bölgeden uzaklaştırma girişimlerini analiz edecektir. İtalya’nın Ege Adaları’na ilgisi, 1911 yılı sonunda başlamıştı. 29 Eylül 1911’de başlayan Trablusgarp Savaşı’nda istediği başarıyı elde edemeyen İtalya, Osmanlı Devleti’ni dize getirecek bir koz arayışına girmiş, bu kapsamda 1912 yılı Mayıs ayında Oniki Ada’yı işgal etmişti. Bu adaların işgali Büyük Güçler, özellikle İtilaf bloğunun izni ile gerçekleşmişti ve genel beklenti amacına ulaştıktan sonra İtalya’nın Ege’den ayrılmasıydı. 1912 yılı Ekim ayında imzalanan Uşi-Lozan Antlaşması ile Osmanlı Devleti Trablusgarp’tan vazgeçmiş, karşılığında İtalya işgali altındaki adaları terk etmeyi taahhüt etmişti. Ancak Balkan Savaşları’nı fırsata dönüştüren İtalya’nın bu yükümlülüğünü yerine getirmeye yanaşmaması İngiltere ve İtalya arasında krize yol açmıştı. İtalya’nın Ege’deki varlığını bölgedeki çıkarlarına tehdit olarak gören İngiltere Balkan Savaşları’nı sonlandıran Bükreş Antlaşması sonrasında tüm imkânlarını seferber İtalya’yı Ege’den uzaklaştırmaya çalışmış, İtalya çeşitli gerekçeler öne sürerek bu talebe direnmişti. İngiltere amacına ulaşmak için meseleyi uluslararası boyuta taşımış, Balkan Savaşları sonrasında çözüm bekleyen diğer uluslararası krizlerle birlikte ele almaya çalışmıştı. Ancak bu amacına ulaşamamış, Birinci Dünya Savaşı patlak verdiğinde mesele hala çözüme kavuşturulamamıştı. Bu süreçte iki ülke arasındaki güç rekabeti Osmanlı Devleti’nin Yunanistan’la yaşadığı Adalar meselesinin kaderinin belirlenmesinde önemli rol oynamıştı. Doğu Akdeniz’deki İngiliz-İtalyan rekabeti, Osmanlı Devleti’nin bu adaları neden geri alamadığı ya da almaya çalışmadığının anlaşılması açısından önemlidir. Bu soruya yanıt ararken kullanılacak metot, karşılaştırmalı analiz yöntemidir. Çalışma İtalya’nın Ege Adaları’nı işgal girişimlerine başladığı 1912 yılından Birinci Dünya Savaşı’nı başladığı 1914 yılına kadar olan süreci kapsamakta; ağırlıklı olarak İngiliz, İtalyan ve Osmanlı arşiv belgelerine dayanmaktadır.

Keywords

Oniki Ada, Trablusgarp Savaşı, İngiltere, İtalya

References

• Reference 1 The Dodecanese Question and The Italian-British Relations: Italy's Attempts to Persist in the Eastern Mediterranean and Britain's Approach, 1912-1915