SULTAN II. MURAT’A SUNULAN TEZKİRETÜ’L-EVLİYÂ TERCÜMESİ ÜZERİNE

Year 2014, Issue: 53, 95 - 123, 11.12.2015

Abdülbaki Çetin

Abstract

Türkçe tercüme faaliyetlerinde en çok rağbet edilen eserlerden biri Feridüddin-i Attar’ın Tezkiretü’l-evliyâ’sıdır. Feridüddin Attar’ın Tezkiretü’l-evliyâ’sı birkaç kez Türkçeye çevrilmiştir. Tercümelerin çoğunun mütercimi bilinmemektedir. Bu makalede Tezkiretü’l-evliyâ’nın Türkçe tercümeleri hakkında kısaca bilgi verilmiş, Sultan II. Murat’a sunulan ve Ahmed-i Dâî’ye izafe edilen tercüme üzerinde durulmuştur.Bu çalışmanın amacı araştırmacıların dikkatini Tezkiretü’l-evliyâ’nın Türkçe tercümelerine özellikle Ahmed-i Dâî’ye izafe edilen tercümeye çekmektir.

Keywords

Tezkiretü’l-evliyâ, Feridüddin-i Attar, Ahmed-i Dâî, II. Murat

References

• Ahmed-i Dâî, Ukûdu’l-cevâhir, Manisa İl Halk Kütüphanesi Akhisar Zeynelzade koleksiyonu nr. 751 (45 Ak Ze 751).
• Ahmed b. İbrahim, Tezkiretü’l-evliyâ Tercümesi, Millî Kütüphane 06 Hk 1622.
• Alpay-Tekin, Gönül, Ahmed-i Dâ’î: Çengnâme, Cambridge 1992.
• Ateş, Ahmet, “Burdur-Antalya ve Havalisi Kütüphanelerinde BulunanTürkçe, Arapça ve Farsça Bazı Mühim Eserler”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, C. II, S. 3-4, İstanbul 1948, s. 171-191.
• Aydın, Harun, Tezkiretü’l-evliya Tercümesi (Giriş-Metin-Dizin), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Ankara 2005.
• Bayraktar, Nail, Atatürk Kitaplığı Osman Ergin Yazmaları Alfabetik Kataloğu II, İstanbul Büyükşehir Belediyesi, İstanbul: 1995.
• Bodrogligeti, A., “Farµdûn ¡Attar Ta≠kµratu’l-Avliyâ Adlı Eserinin İlk Türkçe Tercümesi Hakkında, XI. Türk Dil Kurultayında Okunan Bilimsel Bildiriler, 1966, TDK Yay., Ankara 1968, s. 87-97.
• Blochet, E., Catalogue des Manuscrits Turcs de la Bibliothéque Nationale, Vol. I, Paris 1932.
• Bursalı Mehmed Tahir Osmanlı Müellifleri. Matbaa-i Âmire [=Devlet Matbaası], İstanbul 1333-1342, 3 C. (Tıpkıbasım: Ahmed Remzi Akyürek, Miftâhu’l-Kütüb ve Esâmî-i Müellifîn Fihristi ile birlikte, Bizim Büro Basımevi, Ankara 2000).
• Canım, Rıdvan, “Ahmed-i Dâ’î”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=200 5 Madde yazım tarihi: 14.03.2014 (Erişim tarihi: 25.08.2014, 16:23).
• Canım, Rıdvan, Latifî: Tezkiretü’ş-şu’ârâ ve Tabsıratü’n-nuzamâ, Atatürk Kültür Merkezi Yay., Ankara 2000.
• Coşan, M. Esad, Akademik Makaleler, Server İletişim, İstanbul 2009.
• Coşan, M. Esad, “X[I]V. Asır Türk Yazarlarından Muslihu’d-din, Hamidoğulları ve Hızır Bey”, Vakıflar Dergisi, S. 13, Ankara, 1981, s: 101-112.
• Coşan, Esad, “XV. Asırdan Türkçe Bir Dinî Eser Cinânü’l-Cenân”, İslâm Düşüncesi, C. 1, S. 4, İstanbul 1967, s. 245-248.
• Coşkun, Menderes, Hasîb: Silkü’l-Le’âl-i âl-i Osmân’daki Şair Biyografileri, Bizim Büro Basımevi, Ankara 2002.
• Courteille, Pavet de, Tezkereh-i Evliâ Le Mémorial des Saints Traduit Sur Le Manuscrit Ouïgour de La Biblothèque Nationale, 2 vols. (Text-Facsimile). Imprimerie Nationale, Paris 1889-1890.
• Çelebioğlu, Amil, Türk Edebiyatın’nda Mesnevi (XV. yy.’a Kadar), [Eser adı iç kapakta: “Türk Mesnevî Edebiyatı, 15. yy. kadar (Sultan II. Murad Devri) (824-855/1421-1451)], Kitabevi, İstanbul 1999.
• Çetin, Abdülbaki, “Ahmed-i Dâî’nin Farsça Öğretmek Amacıyla Yazdığı Bir Eser: Müfredât”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 20, Konya 2006, s. 113-128.
• Çetin, Abdülbaki, “Ahmed-i Dâî’ye Atfedilen Bir Eser: Cevâhirü’l-Maânî”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 21, Erzurum 2003, s. 309-322.
• Çetin, Abdülbaki, “Ahmed-i Dâî’ye Atfedilen Yüz Hadis Tercümesi Üzerine”, İlmî Araştırmalar, S. 18, İstanbul 2004, s. 25-30.
• Çetin, Abdülbaki, “Ebu’l-Leys es-Semerkandi Tefsirinin Türkçe Tercümesi Üzerine”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 22, Konya 2007, s. 53-101.
• Dağlı, Yücel -E. Nedret İşli-Cevdet Serbest-D. Fatma Türe (Haz.), (Fiş tesbiti: Orhan Bilgin-Nihat Azamat), Yapı Kredi Sermet Çifter Araştırma Kütüphanesi Yazmalar Kataloğu, YKY, İstanbul 2001.
• Demirci, Beyhan (Haz.), Feridüddin Atar: Tezkiratü’l-evliya [Eser adı iç kapakta: Tezkiretü’l-evliya], Timaş Yay., İstanbul 2003.
• Derdiyok, İ. Çetin, “Eski Türk Edebiyatı’nda Mektup Yazma Kuralları Hakkında Bilgi Veren En Eski Eser Ahmed-i Dâ’î’nin Teressül’ü”, Toplumsal Tarih, C. 1, S. 6, İstanbul, Haziran 1994, s. 56-59.
• DİA Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi
• Eliaçık, Muhittin, “Lütfullah bin Fazlullah’ın Kâmilü’t-ta’bîr Tercümesi ve Şehirlerle İlgili Yorumlar”, Diriözler Armağanı, Prof Dr. Meserret Diriöz ve Haydar Ali Diriöz Hatıra Kitabı, (Haz. M. Fatih Köksal-Ahmet Naci Baykoca), Ankara 2003, s. 174-405183.
• Ergin, Muharrem, “Bursa Kitaplıklarındaki Türkçe Yazmalar Arasında”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, C. IV, S.1-2, İstanbul 1950, s. 103-132.
• Ertaylan, İsmail Hikmet, Ahmed-i Dâ’î Hayatı ve Eserleri, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay., İstanbul 1952.
• Ferîdüddîn Attâr, Tezkiretü’l-evliyâ, Erkam Yay., İstanbul 1423/2002.
• Gülsevin, Gürer, Ahmed-i Dâi, Miftahu’l-Cenne (Dil özellikleri-Metin-Söz Dizini), (yayımlanmamış doktora tezi) İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya 1989, 2 C.
• Gürsoy-Naskali, Emine, Sinan Paşa: Tezkiretü’l-evliyâ, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., Ankara 1987.
• Hazai, György, Die altanatolisch-türkisch Übersetzung des Ta≠karatu’l-Awliyā von Farīduddīn ¡A††ār, 1. Band: Text, 2. Band: Faksimiles, Klaus Schwarz Verlag, Berlin 2008.
• İKTCYK İstanbul Kitaplıkları Tarih ve Coğrafya Yazmaları Kataloğu, 6. Fasikül: Biyoğrafiye Ait Eserler: b- Evliya Tezkireleri ve Menkabeler, Ankara 1946.
• İnan, Abdulkadir, “Kur’an-ı Kerim’in Türkçe Tercemeleri Üzerine Bir İnceleme”, Makaleler ve İncelemeler, C. II, s. 156-186, TTK Yay., Ankara, 1998, 2. baskı.
• İpekten, Haluk-Mustafa İsen-Recep Toparlı-Naci Okçu-Turgut Karabey, Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., Ankara 1988.
• İsen, Mustafa, Künhü’l-ahbâr’ın Tezkire Kısmı, Atatürk Kültür Merkezi Yay., Ankara 1994.
• İz, Fahir, “Dā‘ī” Encyclopaedia of Islam, vol. II, Leiden-London 1954, p. 98.
• İz, Fahir-Günay KUT, “Ahmed-i Dâî”, Büyük Türk Klasikleri, C. II, Ötüken-Söğüt, İstanbul 1985, s. 109-124.
• İzgi, Cevat, “Hubeyş et-Tiflîsî”, DİA, C. XVIII, İstanbul 1998, s. 268-270.
• Kâmilü’t-ta’bîr tercümesi, YEBEK, Genel 4952 (Eski: Müze Kitaplığı E 4/1251).
• Kankılıç, Verdi Uygurca Tezkiret’ül Evliya Tercümesi (Araştırma-Metin), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü (yayımlanmamış doktora tezi), İstanbul 1972.
• Kankılıç, Verdi, “Tezkiret`ül Evliya Tercümesi Hakkında”, Bilgi, S. 257, İstanbul, Ekim 1968, s. 24-25.
• Karaismailoğlu, Adnan, “Bir Tezkiretü’l-Evliya Tercümesi Hakkında”, İlim ve Sanat, S. 7, Mayıs-Haziran 1986, s. 83-85.
• Kartal, Ahmet, “Attâr”ın Tezkiretü’l-evliyâ İsimli Eseri ve Türkçe Tercümeleri”, Diriözler Armağanı, Prof Dr. Meserret Diriöz ve Haydar Ali Diriöz Hatıra Kitabı, (Haz. M. Fatih Köksal-Ahmet Naci Baykoca), Ankara 2003, s. 383-405.
• Kırımhan, Nazan, XIV. Yüzyıla Ait Anonim Bir Evliya Tezkiresinin 100 Varakının Çevirisi Üzerine Bir Araştırma, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (yayımlanmamış yüksek lisans tezi) Erzurum 1988.
• Kocatürk, Vasfi Mahir, Türk Edebiyatı Tarihi, Edebiyat Yayınevi, Ankara 1964.
• Kortantamer, Tunca, “Ahmed-i Dâ‘î İle İlgili Yeni Bilgiler”, Türkoloji Dergisi, C. VII, Ankara 1977, s. 103-138.
• Kortantamer, Tunca, Eski Türk Edebiyatı, Makaleler, Akçağ Yay., Ankara 1993.
• Kotku, Mehmed Zâhid, Feridüddini Attâr’dan Tezkiret-el Evliyâ, Gümüş Neşriyatı, İstanbul 1959. (Diğer baskıları: Feridüddin-i Attar, tezkiret-ül evliya, Seha Neşriyat, İstanbul 1983 (ilaveli). Son baskısı: Feridüddin-i Attâr, Tezkiretü’l Evliyâ, evliya hikayeleri, Bahar Yayınları İstanbul 2013).
• Kuğu, Mustafa, Tezkiretü’l-Evliyâ (Giriş, Metin; İndeks), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü (yayımlanmamış yüksek lisans tezi), İstanbul 2006.
• Kut, Günay, “Ahmed-i Dâî”, DİA, C. II, İstanbul 1989, s. 56-58.
• Kut, Günay, Heşt Bihişt, The Tezkire by Sehµ Beg, Harvard Üniversitesi Basımevi, 1978.
• Kutluk, İbrahim, Kınalızâde Hasan Çelebi: Tezkiretü’s-şu‘arâ, Atatürk Kültür Merkezi Yay., Ankara 1989, 2 C.
• Küçük, Murat, Mûsâ bin Hâcı Hüseyin İznikî: Terceme-i Faslu’l-Hitâb (Girisİnceleme-Metin-Dizin), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamıs Yüksek Lisans Tezi), Ankara, 1996.
• Küçük, Serhat, XVI. Yüzyıla Ait Bir Tezkiretü’l-evliyâ Tercümesi, Kesit Yay., İstanbul 2013.
• Levend, Agâh Sırrı, Türk Edebiyatı Tarihi, TTK Yay., Ankara 1998, 4. Baskı.
• Mahmud bin Ahmed, Menâkıb-ı Şeyh Bâyezîd, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Osman Ergin Yazmaları 1704/2.
• Mengi, Mine, “Dâ’î”, Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay., C. III, Ankara 2003, s. 99-100.
• Meredith-Owens, G. M., Meşâ‘ir üş-şu‘arâ or Te≠kere of ‘Âşı… Çelebi, London 1971.
• Muhammed b. Hacı İvaz, Cinân-ı Cenân, Atatürk Kitaplığı Muallim Cevdet K372.
• Mundy, C. S., “Turkish Syntax as a System of Quafilication”, Bulletin of the School of Oriental and African Studies, Vol. 17, No. 2, London 1955, pp. 279305.
• Mustafa Darîr, Yüz Hadîs Yüz Hikâye, Süleymaniye Ktp., Pertevniyal 438/2.
• Ocak, F. Tulga, Ahvâl u Âsâr u Tahlîl-i Eş’âr-ı Dîvân-ı Fârsî-i Ahmed-i Dâ‘î, Encümen-i Âsâr ve Mefâhirr-i Ferhengî, Tahran 1385/2006, Tahran 1385/2006.
• Öngeren, Reşat, “Tezkiretü’l-evliyâ, DİA XLI, İstanbul 2012, s. 74-75.
• Özalan, Uluhan, Bir Tezkiretü’l-evliya Tercümesi (Giriş-İnceleme-Metin-Sözlük), Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bolu 2009.
• Özdemir, Hikmet, Mûsâ bin Hâcî Hüseyin el-İznikî Hayatı ve Eserleri, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi (yayımlanmamış doktora tezi), Ankara 1980.
• Özkan, Mustafa, Türk Dilinin Gelişme Alanları ve Eski Anadolu Türkçesi, Filiz Kitabevi, İstanbul 1995.
• Özmen, Mehmet, Ahmed-i Dâ’î Divanı, TDK Yay., Ankara 2001, 2 C.
• Öztürk, Ali, “Eğirdir’de yaşamış bir Türk Alimi: Muslihuddin Mustafa b. Muhammed”, Tarihi Kültürel Ekonomik Yönleri ile Eğirdir Sempozyumu, 31 Ağustos-01 Eylül 2001, Eğirdir, 2002.
• Parlatır İsmail-György Hazai, Macar Bilimler Akademisi Kütüphanesi’ndeki Türkçe El Yazmaları Kataloğu, Tüba, Ankara 2007.
• Pekolcay Necla, Anadolu Türkçesi ile Tazkira Al-avliya Tercümesinin Gramer Hususiyetleri, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü (yayımlanmamış mezuniyet tezi), İstanbul 1945-46, 2 C.
• Pekolcay, Neclâ, “Bir Tezkiretü’l-evliyâ Tercemesi Hakkında”, İslam Düşüncesi, 1967, C. 1, S. 2, s. 113-115.
• Pekolcay, Necla, Geçtim Dünya Üzerinden, (Haz: Hilâl Ferşatoğlu), L&M Yay., İstanbul, 2005.
• Rásonyi L., “Feridüddin Attar Tezkeret ül-Evliyasının Budapeşte Yazması”, XI. Türk Dil Kurultayında Okunan Bilimsel Bildiriler, 1966, TDK Yay., Ankara 1968, s. 83-86.
• Ritter, Hellmut, “Philologika XIV. Farîduddîn ¡A††âr. II”, Oriens, C. 11, No. 12,Leiden 1958, s.1-76.
• Sertkaya, Ayşe Gül, “Ferîde’d-Dîn-i ‘Attâr'ın Tezkire-i Evliyâsının Doğu Türkçesi Çevirisi Üzerine Bazı Görüşler”, Türk Dilleri Araştırmaları 17 (Festschrift in Honor of Andras J. E. Bodrogligeti), İstanbul 2007, s. 305-318.
• Sertkaya, Ayşe Gül, “Ferîde‘d-dîn-i ‘Attâr’ın Tezkire-i Evliyâ’sının Doğu Türkçesi Tercümesinde Ca‘fer-i Sâdık Bölümü” İlmî Araştırmalar, S. 8, İstanbul 1999, s. 221-232.
• Sertkaya, Ayşe Gül, “Ferîde‘d-dîn-i ‘Attâr’ın Tezkire-i Evliyâ’sının Doğu Türkçesi Tercümesinde Veys-i Karenî Bölümü” İlmî Araştırmalar, S. 9, İstanbul 2000, s. 193-208.
• Sertkaya, Ayşe Gül, “Tezkire-i Evliyâ’nın Arap Harfli Nüshası Uygur Harfli Nüshadan mı Arap Harflerine Çevrildi?” Ege Üniversitesi Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü I. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kurultayı 9-15 Nisan 2006 (Çeşme İzmir) Bildiri Kitabı (Ed. Prof. Dr. Fikret Türkmen-Prof. Dr. Gürer Gülsevin), Ankara 2007, C. 4, s. 1847-1851.
• Sertkaya, Osman Fikri, “XIV. Yüzyıl Müfessirlerinden Muhammed Oğlu Mustafâ (=Mustafâ bin Muhammed)’in Sûre Tefsirleri Üzerine”, Makaleler-2 (Seçme Araştırma ve İncelemeler), Çantay Yay., İstanbul 2013, s. 84-115. (Aynı metin: Uluslararası Eski Anadolu Türkçesi Araştırmaları Çalıştayı Bildirileri, (Yayına Haz. Mustafa Özkan-Enfel Doğan), İstanbul Üniversitesi Yay., İstanbul 2013, s. 395-432).
• Stanley, Tim, “The Books of Umur Bey”, Muqarnas, Vol. 21 (Essays in Honor of J. M. Rogers), 2004, pp. 323-331.
• Tabîrnâme tercümesi, Atatürk Kitaplığı Muallim Cevdet Yazmaları K26.
• Tekindağ, Şehabettin, “Konya ve Karaman Kütüphânelerinde Mevcut Karamanoğulları ile İlgili Yazmalar Üzerinde Çalışmalar”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, S. 32, İstanbul 1979, s. 117-136.
• Tezkiretü’l-evliyâ tercümesi: Atatürk Kitaplığı, Osman Ergin Yazmaları 26-a Beyazıt Devlet Ktp. Beyazıt 3286. Beyazıt Devlet Ktp. Veliyüddin Efendi 1643. Süleymaniye Ktp. Mihrişah Sultan 166. YEBEK Genel 4999 (Eski: Müze Kitaplığı E 53/218).
• Tezkiretü’l-evliyâ tercümesi: SBD 53 121 Süleymaniye Ktp. Hacı Beşir Ağa 471 Milli Kütüphane Yz. A 4157.
• Tezkiretü’l-evliyâ tercümesi, Süleymaniye Ktp. Serez 1800.
• Tezkiretü’l-evliyâ tercümesi, Nuruosmaniye 2299.
• Tezkiretü’l-evliyâ tercümesi bk. Ahmed b. İbrahim
• Tezkiretü’l-evliyâ tercümesi, Yapı Kredi Sermet Çifter Araştırma Ktp. Y-154/[2].
• Tezkiretü’l-evliyâ tercümesi, YEBEK Genel 1205.
• Tezkiretü’l-evliyâ tercümesi, YEBEK Kurşunlu 102.
• Tezkiretü’z-zâkirîn, Beyazıt Devlet Kütüphanesi, Beyazıt 3706.
• Timurtaş, Faruk K., “Ahmed-i Dâ’î ve Eserlerinin Türk Dili ve Edebiyatındaki Yeri”, Türk Dili, C. III, S. 31, Nisan 1954, s. 426-430. (Aynı makale: Faruk Kadri Timurtaş, Makaleler -Dil ve Edebiyat İncelemeleri-, Haz. Mustafa Özkan), TDK Yay., Ankara 1997, s. 524-528).
• Timurtaş, F. Kadri, Tarih İçinde Türk Edebiyatı, Boğaziçi Yay., İstanbul 1997, 4. Baskı.
• Tuman, Nail, Tuhfe-i Nâilî, Divân Şairlerinin Muhtasar Biyografileri, (Haz. Cemâl Kurnaz-Mustafa Tatçı), Bizim Büro Basımevi, Ankara 2001, 2 C.
• Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi: Devirler, isimler, eserler, terimler, Dergâh Yay., İstanbul 1977-1998, 8 C.
• Uludağ, Süleyman (çev.), Feridüddîn Attâr: Evliya Tezkireleri, Kabalcı Yay., İstanbul 2007.
• Yavuz, Orhan, Anadolu Türkçesiyle Yapılan En Eski Tezkiretü’l-evliyâ Tercümesi ve Dil Özellikleri [İnceleme-Gramer-Dizin], Tablet Yay., Konya 2006.
• Yavuz, Orhan, Tezkiretü’l-evliyâ, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., Ankara 1988.
• Yavuzarslan, Paşa, Mûsâ bin Hâcı Hüseyin el-İznikî: Münebbihü’r-râkidîn (Uyurları Uyandurucu), TDK Yay., Ankara 2002, 2 C.
• YEBEK: Yazma ve Eski Basma Eserler Kütüphanesi (Bursa)
• Yılmaz, Hakan, “Karaca Beg’in İsteğiyle Sultan İkinci Murâd Adına Yazılmış Yeni Bir “Tezkiretü’l-Evliyâ” Tercümesi”, Hakikat, S. 216, İstanbul, Eylül 2011, s. 4446.
• Yüksel, Murat, “Kara Timurtaş-oğlu Umur Bey’in Bursa’da Vakfettiği Kitaplar ve Vakıf Kayıtları” Türk Dünyası Araştırmaları, S. 31, İstanbul, Ağustos 1984, s. 134-147.