Diyarbakrî and His Historiography

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 3, 1695 - 1717, 30.09.2020

Ahmet Duman

Öz

In this article, Diyarbakrî’s life and works will be discussed and then his work, titled Taʾrīk̲h̲ al-khamîs fi ahvâli anfas nafîs, will be summarized in terms of method and content. Hussain b. Muḥammad al-Diyarbakrî who is among historians in XVIth century is one of the most important authors of Sīra (Prophetic Biography) with his work titled Taʾrīk̲h̲ al-khamîs fi ahvâli anfas nafîs, in addition to his duties as a qadi (muslim judge), Skhaikh al-haram and Mudarris. There is little information about his life in the sources, in which the most of these information are mere repetition. He is a scholar and versatile genius who worked as a Qāḍī in Mecca and Medina as well as performing duties of Mudarris for Sulaymaniyya Madrasa in Mecca and Skhaikh al-haram of Mecca. His work titled Taʾrīk̲h̲ al-khamîs fi ahvâli anfas nafîs is an important work that is of importance and needs to be analyzed because of its use of resources and the rich narrations it contains. In this study, we will try to examine Diyarbakrî’s life and works, which is almost never studied in our country, and his historiography within the framework of Taʾrīk̲h̲ al-khamîs and importance in the Islamic history.  

Anahtar Kelimeler

Diyarbakrî, Taʾrīk̲h̲ al-khamîs fi ahvâli anfas nafîs, Mecca, Medina, Qādī, Historiography in the Ottoman Period

Diyarbekrî ve Tarihçiliği

Öz

Bu makalede, Diyarbekrî’nin hayatı ve eserleri ele alınacak sonra Târîhu’l-hamîs fî ahvâli enfesi nefîs adlı eseri, metot ve muhteva açısından özetlenecektir. 16. yüzyıl tarihçilerinden olan Hüseyin b. Muhammed ed-Diyarbekrî, kadılık, şeyhülharemlik ve müderrislik görevlerinin yanında Târîhu’l-hamîs fî ahvâli enfesi nefîs adlı eseriyle önemli siyer müelliflerinden biridir. Hayatı hakkında kaynaklarda birbirinin tekrarı mahiyetinde olan, az bir bilgi vardır. O, Mekke ve Medine Kadısı olarak görev yaptığı gibi Mekke’de Süleymaniye Medresesi’nde müderrislik ve özellikle Mescid-i Haram ve Mekke’nin şeyhülharemlik görevini icra etmiş, fakih ve çok yönlü bir şahsiyettir. Târîhu’l-hamîs fî ahvâli enfesi nefîs adlı eseri kaynak kullanımı ve içerdiği zengin rivayetle tahlil edilmesi gereken önemi haiz bir kaynaktır. Biz de bu çalışmamızda özellikle ülkemizde üzerinde neredeyse hiç çalışma yapılmayan Diyarbekrî’nin hayatını, eserlerini ve Târîhu’l-hamîs çerçevesinde tarihçiliğini ve İslam Tarihi’ndeki önemini incelemeye çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Diyarbekrî, Târîhu’l-hamîs fî ahvâli enfesi nefîs, Mekke, Kadılık, Osmanlı Dönemi İslam Tarih Yazıcılığı

Kaynakça

• Ayderûsî, Muhyiddin Abdulkadir b. Şeyh b. Abdullah (ö. 1038/1628), en-Nûrü’s-sâfir ʿan ahbâri’l-karni’l-ʿâşir, (Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1985).
• Bağdatlı İsmail Paşa, Hediyyetü’l-ʿârifîn, esmâʾü’l-müellifîn ve âsârü’l-musannifîn, I-II, (İstanbul: Mili Eğitim Bakanlığı, 1951).
• Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivleri Daire Başkanlığı, 7 numaralı Mühimme Defteri, Ankara 1994.
• Brockelmann, Carl, Geschichte der Arabischen Litteratur, I-V, (Leiden: E. J. Brill 1942-1943).
• Bursalı, Mehmed Tahir Bey, Osmanlı Müellifleri, I-III, haz. İsmail Özen, (İstanbul: Meral Yayınları, 1975).
• Chenep, Ben Mohammed; “Diyarbekrî”, İslâm Ansiklopedisi (İ.A.), (İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1963), 3:626.
• Diyarbekrî, Hüseyin b. Muhammed b. el-Hasen Târihu’l-Hamîs fi Ahvali Enfesi Nefîs (I-III), thk. Abdullah Muhammed el-Halîlî,( Beyrut: Daru’l-Kütübü’l-İlmiye, 2009).
• - Risâle fî Zer’i-l Kâʿbeti’l-muʿazzama ve Mesâhati’l-Mescidi’l-harâm (Vasfun dakīkun li’l-Kâʿbe ve’l-Mescidi’l-harâm), thk. Dr. Yahya Hamza Abdulkadir el-Vezene, (Kahire: Mektebetü’s-Sakâfe’t-Diniyye, 2003).
• Eyüp Sabri Paşa, Mir’âtü’l-Haremeyn, haz. Ömer Faruk Can-F. Zehra Can, (İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2018).
• Flügel, Gustav, Die Arabischen, Persischen und Türkischen Handschriften, (Wien: Drück und Verlag der. K.K.Hof Und Staatsdruckeri, 1965), 2:347-348.
• İbnü’l-İmâd, Ebu’l-Felah Abdulhayy b. Ahmed (ö. 1089/1679), Şezerâtü’z-Zeheb fi Ahbâri men Zeheb, I-XI, thk. Abdulkadir Arnavut, Mahmut Arnavut, (Beyrut: Daru İbn Kesîr, 1986), 10:616 Kehhâle, Ömer Rıza, Mü’cemü’l-Müellifin, I-VIII, (Beyrut: Mektebetü’l-Müsennâ, 1957).
• Kâtib Çelebî, Keşfu’z-Zünûn an Esâmiu’l-Kütüb ve’l-Fünûn, (Alem Matbaası, 1310).
• Kutbüddîn el-Mekkî, Ebû Abdillâh Kutbüddîn Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Mekkî en-Nehrevâlî (ö. 990/1582), el-Berku’l-Yemânî fi’l-fetḥi’l-Osmânî, (Riyad: Menşûratü Dâru’l-Yemame, 1967).
• - el-İʿlâm bi-Aʿlâmi Beytillâhi (beledillâhi)’l-ḥarâm, (Mekke: Müessesetü’l-Furkan, 2000).
• Otto von Platen, “Geschichte der Tötung des Chalifen Omar aus der Chronik des Dijarbekri”, (Berlin 1837).
• Özaydın, Abdülkerim, “Diyarbekrî”, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul 2007, 9:473-474.
• Rosenthal, F, “al-Diyarbakrî”, The Encyclopaedıa of İslâm, (Leiden: E. J. Bril, 1983), 2: 626.
• Mehmed Süreyya Bey, Sicill-i Osmânî, I-VI, (İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996).
• Wüstenfeld, Ferdinand, Die Geschichtschreiber der Araber und ihre Werke, 1882.