Millî Mücadele’nin Askeri Başarıları ve ABD (1919-1921)

Yıl 2021, Cilt: 21 Sayı: Özel Sayı, 121 - 144, 01.04.2021

Sinan Kıyanç

https://doi.org/10.18037/ausbd.907735

Cited By: 2

Öz

Bu araştırmada Ankara Hükümeti’nin Birinci İnönü Zaferi ile başlayan askeri başarılarının ABD kamuoyundaki etkisi ele alınmaktadır. Bu askeri başarılar uluslararası kamuoyunda geniş yer bulmuştur. Böylece uluslararası kamuoyunda Millî Mücadele’nin başarısı hakkında şüpheler son bulmuştur. Bu zaferler diplomatik ilişkilerin hızlanmasına neden olmuştur. Ankara Hükümeti’nin Londra Konferansı’na davet edilmesi, Sovyet Rusya, Afganistan, Fransa ile imzalanan antlaşmalar büyük yankı uyandırmıştır. ABD’de de bölgedeki çıkarları nedeniyle Ankara Hükümeti ile diyalog kurmaya çalışmıştır. ABD yönetiminin Ankara Hükümeti’ni diplomatik olarak tanımadaki gönülsüzlüğü ve kamuoyundaki Millî Mücadele’ye karşı tutum nedeniyle resmi adımlar atılamamıştır. Ankara Hükümeti’nin askeri başarıları bu tutuma karşı bir yapının oluşmasına neden olmuştur. ABD’nin İstanbul’daki temsilcileri her ne kadar resmi olmasa da Ankara Hükümeti ile temasa geçmiştir. Bir yandan da ABD’nin önde gelen gazetecileri Ankara’yı ziyaret etmiştir. Ziyaretleri sonrasında kaleme aldıkları yazılar ile ABD kamuoyunda Millî Mücadele lehine bir havanın oluşmasına neden olmuşlardır. Millî Mücadele’nin hemen başında gazeteci Louis Edgar Browne ve General James G. Harbord’un Sivas’a gelmesi, Heyet-i Temsiliye’nin gücünü göstermektedir. Bunun yanı sıra arşiv belgelerinden anlaşıldığı üzere ABD, Mustafa Kemal Paşa ve arkadaşlarının hareketlerini yakından takip etmiştir. ABD’de yaşanan başkan değişimi ve lobi faaliyetleri nedeniyle bölgedeki gelişmelere karşı bir tavır takınılmıştır. Bu durum ABD ile diplomatik ilişkilerin 1927 yılında başlamasına neden olmuştur. 1921 yılının hemen başında Birinci İnönü Zaferi ve sonrasında gelen askeri başarılar ile diplomatik adımlar karşısında, Anadolu topraklarında ticari çıkarları ve misyoner örgütleri nedeniyle, ABD duyarsız kalamamıştır. Diplomatik ilişkilerin başlamamasına karşın ABD, Ankara Hükümeti ile temas kurmuş, Ankara’ya resmi olmasa da temsilciler atamıştır.

Anahtar Kelimeler

Türkiye Cumhuriyeti, ABD, İnönü Savaşları, Mustafa Kemal Atatürk, Millî Mücadele, ABD Dışişleri Bakanlığı

Kaynakça

• Adıvar, H. E. (2016). Türk’ün ateşle imtihanı İstiklal Savaşı anıları. İstanbul: Can Yayınları.
• Akar, H. (2019). Harbord askeri heyet-i raporu, gerçekleri araştırmakla görevlendirilen Amerikan askeri heyet-inin çalışmaları ve Türk-Amerikan ilişkilerine etkisi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Akgün, S. K. (2009). Brownie and the leaders of the Sivas Congress, George Sellers Harris ve Bilge Criss (der.), Studies in Atatürk's Turkey: The American Dimension. Leiden: Brill Publishing.
• Akşin, A. (2019). Atatürk’ün dış politika ilkeleri ve diplomasisi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Armaoğlu, F. (1997). Atatürk döneminde Türk-Amerikan ilişkileri. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 13(38), 631-647. Erişim Adresi: https://www.atam.gov.tr/wp-content/uploads/Fahir-ARMAO%c4%9eLU-Atat%c3%bcrk-D%c3%b6neminde-T%c3%bcrk-Amerikan-%c4%b0li%c5%9fkileri.pdf
• Arslan, E. (1996). Amerikan istihbarat belgelerinde Mustafa Kemal: Kişisel özellikleri ve bir görüşme. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 2(6), 49-72. Erişim Adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/233222
• Atatürk Araştırma Merkezi. (2019). Erzurum Kongresi’nin bildirisi ve kararları, Erişim Adresi: https://www.atam.gov.tr/nutuk/erzurum-kongresinin-bildirisi-ve-kararlari
• Atatürk, G. M. K. (2007). Nutuk, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Ayışığı, M. (2004). Kurtuluş Savaşı sırasında Türkiye’ye gelen Amerikan heyetleri, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• BCA (Devlet Arşivleri Bakanlığı Cumhuriyet Arşivi). (1921a). 30-18-1-1/2-28-19, 18 Ocak 1921.
• BCA (Devlet Arşivleri Bakanlığı Cumhuriyet Arşivi). (1921b). 30-10-0-0/267-801-1, 31 Mayıs 1921.
• BCA (Devlet Arşivleri Bakanlığı Cumhuriyet Arşivi). (1921c). 30-18-1-1/3-27-7, 6 Haziran 1921.
• BCA (Devlet Arşivleri Bakanlığı Cumhuriyet Arşivi). (1921d). 30-18-1-1/4-37-13, 23 Kasım 1921.
• Bilgen, D. (2004). ABD’li gözüyle Sivas Kongresi amerikan mandası ve gazeteci L. E. Browne’in faaliyetleri, İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Boztaş, A. (2014). Wilson İlkeleri’nin Türk dış politikasına yansımaları: Realist ve pragmatist bir perspektif, Gazi Akademik Bakış, 7(14), 163-176. Erişim Adresi: http://www.gaziakademikbakis.com/makale/gab-T-2018-132
• Bulut, S. (2010). Atatürk dönemi Türkiye-ABD ilişkileri (1923-1938), Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Cardashian, V. (1921). Letters the the Editör; Changed Armenian Outlook, The New York Times, 23 Temmuz.
• Cebesoy, A. F. (1955). Moskova hatıraları (21/11/1920-2/6/1922), İstanbul: Vatan Neşriyatı.
• Cevizoğlu, H. (2007). 1919’un şifresi, gizli ABD işgalinin belge ve fotoğrafları, Ankara: Ceviz Kabuğu Yayınları.
• Dunn, S. R. (1956). World alive: A personal story, New York: Crown Publishers.
• Dursunoğlu, C. (2000). Millî Mücadelede Erzurum, İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Duru, O. (2001). Amerikan gizli belgeleriyle Türkiye’nin kurtuluş yılları, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Eddy, S. (1919). Through Turkey and Palestine, The Presbyterian of the South, 17 Aralık.
• Evans, L. (1972). Türkiye’nin paylaşılması (1914-1924), Tevfik Alanay (Çev.), İstanbul: Milliyet Yayınları.
• FRUS (The Foreign Relations of the United States). (1919a). Minutes of the Meeting of the Commissioners Plenipotentiary, 8 Ekim 1919, The Paris Peace Conference, 1919, Volume XI, Document 161, Paris Peace Conf. 184.00101/161.
• FRUS (The Foreign Relations of the United States). (1919b), Papers Relating to the Foreign Relations of the United States, The Paris Peace Conference, 1919, Volume XII, Paris Peace Conf. 181.91/49, “The American Section of the International Commission on Mandates in Turkey (The King-Crane Commission).
• FRUS (The Foreign Relations of the United States). (1919c), Papers Relating to the Foreign Relations of the United States, The Paris Peace Conference, 1919, Volume XII, Paris Peace Conf. 181.9102/9, “Report of the American Section of the International Commission on Mandates in Turkey, Paris, 28 Ağustos 1919,
• FRUS (The Foreign Relations of the United States). (1919d), The Chief of the Military Mission to Armenia (Harbord) to the Secretary of State, Papers Relationg to the Foreign Relations of the United States, 1919, Volume II, Document 828, Peace Comission Files: 184.02102/5, 16 Ekim 1919.
• FRUS (The Foreign Relations of the United States). (1919e), Notes of a Meeting of the Heads of Delegations of the Five Great Powers Held in M. Pichon’s Room, Quai d’Orsay, 8 Kasım 1919, Paper Relating of the Foreign Relations of the United States, The Paris Peace Conference, 1919, Volume IX, Paris Peace Conf. 180.03501/87, HD-87, Document 3.
• Grand Forks Herald. (1919). Would Join Lenine Forces, 10 Kasım.
• Harbord, J. G. (1920). Mustapha Kemal Pasha and His Party, The World’s Work Volume XL, Mayıs 1920- Ekim 1920, A History of Our Time, New York: Dubleday Page & Company.
• Kansu, M. M. (1988). Erzurum’dan ölümüne kadar Atatürk’le beraber, 1. Cilt, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Karabekir, K. (1995). İstiklal harbimiz, Cilt 1, İstanbul: Emre Yayınları.
• Karabulut, S. (2016). Amerikan basınında İzmir şehrinin Yunanistan tarafından işgali. Belgi Dergisi, 11(1), 1-15. Erişim Adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article- file/417452
• Karacagil, K. Ö. (2015). Amerika’da tek kişilik lobi: Vahan Cardashian (1883-1934), Gazi Akademik Bakış, 8 (16), 95-120. Erişim Adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/73875
• Kırzıoğlu, M. F. (1993). Bütünüyle Erzurum Kongresi, Cilt 3, Ankara: Kültür Ofset Ltd. Şti.
• Kissinger, H. (2000). Diplomasi, İbrahim H. Kurt (Çev.), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Köse, İ. (2016). Türkiye-Amerikan ilişkilerinin şekillenmesinde Amiral Mark L. Bristol’ün rolü (1919-1927), Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Kutay, C. (1979). Türk Millî Mücadelesinde Amerika, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Near East Relief. (1922a). Annie T. Allen, Youssouf Kemal Bey Expresses Grief in Miss Allen’s Death, Edited by the Near East Relief for Private Circulation Rue Mengene Median, Old Riza Pasha School, Stambul, Constantinople, 4(6), 11 February.
• Near East Relief. (1922b). Youssouf Kemal Bey Expresses Grief in Miss Allen’s Death, Edited by the Near East Relief for Private Circulation Rue Mengene Median, Old Riza Pasha School, Stambul, Constantinople, 4(9), 4 March.
• Norwich Bulletin. (1919). Growth of Nationalist Movement in Turkey, 14 Ekim.
• Orbay, R. (1993). Cehennem Değirmeni, Siyasi Hatıralarım, Cilt 1, İstanbul: Emre Yayınları.
• Özkaya, Y. (1988). İzmir’in işgalinin Anadolu’daki tepkileri. Atatürk Yolu Dergisi, 1(1), 65-74. Erişim Adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/20835
• Price, C. (1921a). A defense of young Turkey, The New York Times, 3 Temmuz.
• Price, C. (1921b). Kemel Pasha’s rule; New Turkish power defies the powers and battles with the Greeks, The New York Times, 30 Ekim.
• Price, C. (1923). The rebirth of Turkey, New York: Thomas Seltzer.
• Soysal, İ. (1977). Türk-Amerikan siyasal ilişkilerinin ana çizgileri, Belleten, XLI(162), 257-276. Erişim Adresi: https://belleten.gov.tr/tam-metin-pdf/1456/tur
• Streit, C. S. (2011). Bilinmeyen Türkler: Mustafa Kemal Paşa, Milliyetçi Ankara ve Anadolu’da gündelik hayat Ocak-Mart 1921, Yay. haz: H. W. Lowry, İstanbul: Bahçeşehir Üniversitesi.
• Sürmeli, S. (2005). Ankara’da Amerikalı bir gazeteci: Clair price, Atatürk Dergisi, 4(4), 21-43. Erişim Tarihi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/26142
• Şimşir, B. (1977). Türk-Amerikan İlişkilerinin Yeniden Kurulması ve Ahmet Muhtar Bey’in Vaşhington Büyükelçiliği (1920-1927), Belleten, XLI (162), 277-356. Erişim Adresi: https://belleten.gov.tr/tam-metin-pdf/1457/tur
• Tevetoğlu, F. (1987). Mustafa Kemal Paşa – General Harbord görüşmesi tanık ve tercümanı: Prof. Hulusi Y. Hüseyin (Pektaş), Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 4(10), 197-208. Erişim Adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1171778
• The Barre Daily Time.s (1919). Proposes combine with Russian Reds, 10 Kasım.
• The Daily Ardmoreite. (1919). 300.000 Turk Troops Stage Fiumian Crisis Now in Asia Minor, 8 Ekim.
• The Ocala Evening Star. (1919). Alliance Between The Bear and The Tiger, They Can Lick Each Other’s Bloody Fur and Roar in Sympathy Against Civilation, 10 Kasım.
• The Pensacola Journal. (1919). Americans May Withdraw From The Adriatic, 8 Ekim.
• The Sun. (1919a). Blame U.S. For Turkey’s Chaos, 16 Ağustos.
• The Sun. (1919b). Turk Nationalists Follow Fiume Lead, 8 Ekim.
• The Topeka State Journal. (1919). Kurds All Eager To Have U. S. Take Armenia Under Wing, 13 Ekim.
• Tonopah Daily Bonanza. (1919a). Kurds All Like Your Ungle Sam, 13 Ekim.
• Tonopah Daily Bonanza. (1919b). Assassination Ends Turkish Insurgent, 23 Aralık.
• Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı. (2019). 100. Yılında 1919 arşivimizden belgeler, sahada ve masada güçlü diploması temalı XI. büyükelçiler konferansı özel yayını, Ankara: Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı Yayınları.
• Ulagay, O. (1974). Amerikan basınında Türk Kurtuluş Savaşı, İstanbul: Yelken Yayınları.
• White, G. E. (1995). Bir Amerikan misyonerinin Merzifon Amerikan koleji hatıraları, Çeviren ve Yayına Hazırlayan: Cem Tarık Yüksel, İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Yalman, A. E. (1997). Yakın tarihte gördüklerim ve geçirdiklerim 1888-1922, Cilt 1, İstanbul: Pera Yayınları.