Türkiye'de Malarya Savaşı

Year 1950, Volume: 4 Issue: 3-4, 71 - 77, 30.09.1950

Abdülkadir Noyan

Abstract

Birinci Dünya Savaşı sonrası Türkiye'de sıtma salgınları artmış, Cumhuriyet hükümeti 1924'te Dr. Refik Saydam’ın öncülüğünde mücadele başlatmıştır. Bu plan; salgın bölgelerinde tedavi ve profilaksi, sivrisineklerin yok edilmesi, uzman personel yetiştirilmesi için bir sıtma enstitüsünün ve hastanesinin kurulmasını kapsamıştır. 1925’ten itibaren genişleyen mücadele 1948'de 54 vilayet, 301 kaza ve 12.543 köyü içine almış, yaklaşık 9.6 milyon insan sıtma kontrolü altına alınmıştır. 1945 sonrası yenilenen faaliyetlerle mobil hastaneler kurulmuş, personel sayısı artırılmış, nüfus ve hastalık haritaları oluşturulmuştur. Tedavi protokolleri Nocht sisteminden kısa süreli tedavilere evrilmiş; savaş döneminde ilaç eksikliği nedeniyle 5 günlük kinin ve atebrin kürleri uygulanmıştır. Profilaksiler Ziemann sistemine göre haftada iki gün düzenlenmiş, yüksek andemili bölgelerde farklı uygulamalara gidilmiştir. Sivrisinek ve sürfe savaşında mazot, pyrethrum ve 1946'dan itibaren DDT yaygın şekilde kullanılmıştır. 1948 yılı itibarıyla 10.319 köyde toplam 2 milyonun üzerinde konut ilaçlanmıştır. Sıtma savaşının etkisiyle dalak ve parazit indeksleri hızla düşmüştür.

Türkiye'de Malarya Savaşı

Abstract

Following the First World War, malaria outbreaks intensified across Türkiye, especially in regions with suitable climates, prompting the Turkish Republic to initiate an organized campaign in 1924 under Dr. Refik Saydam. The national plan included targeted regional strategies, eradication of both parasites and vector mosquitoes, and training of specialized personnel via the establishment of a malaria institute and associated hospital. From 1925 onward, the program expanded steadily to include 54 provinces, 301 districts, and over 12,500 villages, affecting nearly 9.6 million people. By 1948, malaria control operated in 41 zones with mobile hospitals, staff training programs, and detailed population mapping. Treatment protocols shifted over the years, ranging from modified Nocht regimen to shorter courses due to wartime medicine shortages, with Atebrin, quinine, and later Plasmoquine used widely. Preventive approaches—especially chemical prophylaxis and vector control—relied on agents like DDT, mazut, and pyrethrum, combined with habitat drainage. Despite wartime setbacks, renewed efforts after 1945 led to substantial reductions in spleen enlargement rates and infection prevalence.

Keywords

malaria control , Türkiye epidemiology , vector eradication , quinine , Atebrin , Plasmoquine

References

• 1 - Noyan A: Türkiye'de Malarya Savaşı. Ankara Tıp Fakültesi Mecmuası, 091–098, 1950.
• 2 - Saydam R: Türkiye’de Sıhhat Mücadelesi, İstanbul, 1925.
• 3 - Bernhard-Nocht Institut Hamburg: Malaria Control Methods. Ders notları, 1950.