SABRİ ÜLGENER’İN ZİHNİYET ANLAYIŞI AÇISINDAN OSMANLI SOSYAL HAYATI’NIN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2022, Cilt: 10 Sayı: 32, 368 - 386, 25.09.2022

Buse Işıkhan

https://doi.org/10.33692/avrasyad.1176869

Öz

Sabri Fehmi Ülgener, Max Weber’in anlamacı yaklaşımından ve din-iktisat ilişkisine dair
fikirlerinden etkilenerek Osmanlı toplumunun yapısını ve iktisadi hayatını analiz etmiştir. Max
Weber’den aldığı düşünsel mirası, içinde yetiştiği sosyal yapıyla ve Batılı eğitiminin etkisiyle çok
yönlü ve detaylı bir şekilde değerlendiren Ülgener kendi bilimsel bakış açısını ve yöntemini
geliştirmiştir. Bu bağlamda vasıtalı ve vasıtasız kaynaklar kullanarak yaptığı analizde iktisadi
zihniyeti tespit etmiştir. Weber’in kapitalizm-din ilişkisine dair görüşlerini değerlendirmiş ve
eleştirdiği noktalarla birlikte kendi savını ortaya koymuştur. Bu bağlamda Osmanlı toplumunda
kapitalizmin gelişememesini sadece din unsuruyla temellendirmek yerine birçok toplumsal
faktörle ilişkilendirerek izah etmiştir. İslam'ın tasavvufun etkisiyle zamanla gelenekçi ve daha içe
dönük bir toplum ve iş ahlakı anlayışını telkin eden bir yapıya dönüştüğünü ve muhafazakâr bir
zihniyet yarattığını düşünmektedir. Ayrıca Osmanlı iktisadi hayatını analiz ederken
ortaçağlaşma ve ortaçağ zihniyeti kavramsallaştırması yapmış ve Osmanlı ekonomi zihniyetiyle
kapitalizm ilişkisine değinmiştir. İç ve dış faktörlerin etkisiyle toplumda oluşan muhafazakâr
zihniyetin ve bunun madde insan-ilişkisindeki duruşunun kapitalizmin ortaya çıkmasını
engellediği savını oluşturmuştur.
Bu çalışmada öncelikle Ülgener’in bilimsel bakış açısının nasıl oluştuğu ve Weber’le
olan metodolojik ilişkisi ele alınmıştır. Bununla birlikte Ülgener’in kendine özgü yöntem anlayışı
ve kavramsallaştırmalarından bahsedilmiştir. Osmanlı iktisadi hayatına dair analizleri ve neden
kapitalizmin gelişmediğine yönelik çözümlemesine değinilmiştir. Daha sonra zihniyet analizi
yöntemi temel alınarak Osmanlı toplumundaki kadın ve çocuklarla ilgili toplumsal zihniyetin
anlaşılmasına yönelik bir deneme yapılması amaçlanmıştır. Bu bağlamda Osmanlı Devleti'nin
tek bir dönemine odaklanmak yerine farklı dönemleri kapsayan örneklerden hareket edilmiştir.
Böylece Osmanlı’nın farklı dönemlerine ait zihniyet analizlerinin sunulması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sabri Fehmi Ülgener, Max Weber, Zihniyet, Ekonomi zihniyeti, Osmanlı’da kadın ve çocuğa yönelik zihniyet

Kaynakça

• Acar, Mustafa, Bilir, Hüsnü, Gerçek Bir Âlim Mümtaz Bir Şahsiyet: Sabri Fehmi Ülgener, KMÜ Sosyal Ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi 16 (26): 114-122, 2014 (ISSN: 2147- 7833, Www.Kmu.Edu.Tr).
• Ayan, Dursun, Sabri F. Ülgener’in Türk Düşünce Kültüründeki Yeri, Sabri Fehmi Ülgener Küreselleşme Ve Zihniyet Dünyamız, Editör: Murat Yılmaz, T.C. Kültür Ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler Ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, Ss 179-204, Ankara, 2011