TURAHAN BEY’İN TARİH SAHNESİNE ÇIKIŞI VE OSMANLI ARŞİV KAYNAKLARINA GÖRE CİSR-İ ERGENE VAKFI (15- 16. YÜZYILLAR)

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 41, 261 - 280, 15.12.2024

Ayşegül Kılıç

https://doi.org/10.33692/avrasyad.1499675

Öz

Osmanlı Devleti’nde hem sınır güvenliği sağlayan, hem bulundukları uçları yaptıkları fetihlerle bir adım daha öteye taşıyan ünlü akıncı beyleri arasında Turahan Bey’in de adı geçmektedir. Paşa Yiğid Bey’in oğlu olarak bilinen Turahan Bey, ailesinin de kendi adıyla anılmasını sağlayacak kadar büyük başarılara imza atmıştır. Tesalya bölgesinin fethi sürecinde Gazi Evrenos Bey ile birlikte adı ilk defa Osmanlı kaynaklarına geçen Turahan Bey, Yıldırım Bayezid Han döneminde tarih sahnesine çıkmış ve H. 860 (1456) tarihinde vefatına kadar Osmanlı Devleti’ne hizmet etmiştir. Tıpkı diğer ünlü akıncı beyleri gibi Turahan Bey de askeri başarılarının yanı sıra ekonomik gücünü de fethettiği topraklar için harcamıştır. Kendilerine kılıç hakkı olarak tahsis edilen mülklerini zamanla vakfa dönüştüren akıncı beyleri, kurdukları imaret siteleri ile yeni fethedilen kentlerin iskânına ve şenlenmesine dolayısıyla birer Türk-İslam kenti haline dönüşmesine katkıda bulunan öncü isimler olmuşlardır. Ünlü akıncı beylerinin vakıf eserleri daha çok Balkan topraklarında kalsa da bugün Edirne’nin Uzunköprü ilçesine bağlı Kırkkavak Köyü’nde bulunan Turahan Bey’in vakıf kompleksi gibi Türkiye sınırları içerisinde olup kıymetlerini bir daha hatırlatmaya muhtaç olduğumuz eserlerle de karşılaşmak mümkündür. Bu çalışmada öncelikle Bizans ve Osmanlı kaynakları ışığında Turahan Bey’in tarih sahnesine çıktığı dönem ve ilk askeri başarıları tespit edilecek ve ardından Cisr-i Ergene’de kurduğu vakfı (Edirne-Uzunköprü-Kırkavak Köyü) 15-16. yüzyıl Osmanlı arşiv kayıtlarına göre incelenerek günümüzdeki durumundan bahsedilecektir.

Anahtar Kelimeler

: Turahan Bey, Osmanlı akıncı beyi, Edirne, Cisr-i Ergene/Uzunköprü, vakıf

Etik Beyan

Makalemde bilimsel etik ilkelere aykırı herhangi bir unsur bulunmamaktadır.

Destekleyen Kurum

Bu makalenin yazılması aşamasında ve yayınlanması amacıyla herhangi bir kurumdan destek alınmamıştır.

TURAHAN BEG’S EMERGENCE ON THE HISTORY STAGE AND CISR-I ERGENE WAQF ACCORDING TO OTTOMAN ARCHIVE SOURCES (15-16th CENTURIES)

Öz

Turahan Beg's name is also mentioned among the famous raider lords of the Ottoman Empire, who both provided border security and took the borders one step further with their conquests. Turahan Beg who known the son of Pasha Yigid Beg, had achieved great success so that his family is also known by his name. His name is mentioned for the first time in Ottoman sources together with Gazi Evrenos Beg, during the conquest of the Thessaly region. He first appeared on the stage of history during the reign of Yıldırım Bayezid Han and served the Ottoman Empire until his death in H. 860 (1456). Just like other famous raider lords, Turahan Bey also spent his economic power in addition to his military successes for the lands he conquered. The raider lords, who turned their properties allocated to them as sword rights into foundations over time, became pioneers who contributed to the settlement and improvement of the newly conquered cities and their transformation into Turkish-Islamic cities with the soup kitchen sites they established. Although the foundation works of famous raider lords remain mostly in the Balkan land it is possible to come across works within the borders of Turkey such as the foundation complex of Turahan Bey, located in Kırkkavak Village of Edirne's Uzunköprü districts whose value we need to remind again. In this study, first of all, in the light of Byzantine and Ottoman sources the period when Turahan Beg appeared on the stage of history and his first military successes will be revealed, and then his waqf which he founded in Cisr-i Ergene (Edirne-Uzunköprü-Kırkavak Village) will be examinedand according to Ottoman archive records in 15th and 16th centuries and at last its current situation will be mentioned.

Anahtar Kelimeler

Turahan Beg, Ottoman raider, Edirne, Cisr-i Ergene/Uzunköprü, waqf

Kaynakça

• Âşıkpaşazâde. Hicrî 1332. Tevârih-i Al-i Osmân. İstanbul: Matba’a-i Amire.
• Giorgiou Sphrantzes. 2006. Βραχή Χρονικό. Athina: Εκδόσεις Κανάκη.
• İbn Kemal (Kemalpaşazâde). 2000. Tevârih-i Âl-i Osman, IV. Defter. Haz. Koji Imazawa, TTK.
• Mehmed Neşrî. 1995. Neşri Tarihi (Kitâb-ı Cihan-nümâ), I, Haz. F. R. Unat-M. A. Köymen, Ankara: T.T.K.
• Mevlânâ Mehmed Neşrî. 2008. Cihânnümâ [Osmanlı Tarihi (1288-1485)], Haz. Prof. Dr. Necdet Öztürk, İstanbul: Çamlıca Yayınları.
• Michael Doukas. 1997. Βυζαντινοτουρκική Ιστορία, Athina: Εκδόσεις Κανάκη.
• Oruç Beğ Tarihi (Osmanlı Tarihi 1288-1502). 2008. Haz Necdet Öztürk, İstanbul: Çamlıca Yay.
• Ayverdi, E. H. Osmanlı Mi’mârîsinde Fâtih Devri 855-886 (1451-1481). 1989. c. IV, İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti İstanbul Enstitüsü Yayınları.
• Barkan, Ömer Lütfi. 1939. “XV ve XV ıncı Asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda Toprak İşçiliğinin Organizasyonu Şekilleri, 1 Kullar ve Ortakçı Kullar”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, S. 1: 29-74.
• Barkan, Ömer Lütfi. 1962-63. “Osmanlı İmparatorluğunda İmâret Sitelerinin Kuruluş ve İşleyiş Tarzına Âit Araştırmalar”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, c. 23, No: 1-2, İstanbul: 239-296.
• Ayverdi, Ekrem Hakkı. 1982. Avrupa’da Osmanlı Mimârî Eserleri, Bulgaristan-Yunanistan-Arnavutluk, c. IV, V. Kitap, İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları.
• Emecen, Feridun. 1993. “Cebelü”, DİA, c. VII: 188-189.
• Emecen, Feridun. 2012. “Turahan Bey”, DİA, c. XLI: 405-407.
• Gökbilgin, M. Tayyip. 2007. XV. ve XVI. Asırlarda Edirne ve Paşa Livası, Vakıflar-Mülkler-Mukataalar, İstanbul: İşaret Yayınları.
• Gouloulis, Stavros G. 2003. Τα Αφιερωτήρια των Τουραχανίδων, Larissa.
• İnalcık, Halil. 1993. “Çiftlik”, DİA, c. VIII, İstanbul: 313-314.
• İnalcık, Halil. 2003. “Mehmed II”, DİA, c. 28, Ankara: 395-407.
• Kayapınar, Levent. 2005. “Teselya Bölgesinin Fatihi Turahan Bey Ailesi ve XV.-XVI. Yüzyıllardaki Hayır Kurumları”, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1/10: 183-196.
• Kırlıdökme Mollaoğlu Ferhan. 2005. Laonikos Chalkokondyles’in Kroniği ve Değerlendirmesi (V.-VII. Bölümler), Basılmamış Doktora tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Özer, Mustafa. 2006a. “Edirne-Uzunköprü-Kırkkavak Köyü Gazi Turahan Bey Külliyesi”, Sanatta Anadolu-Asya İlişkileri, Prof. Dr. Beyhan Karamağaralı’ya Armağan, Ankara: Hacettepe Ünv. Yay: 367-388.
• Özer, Mustafa. 2006b. “Turhanoğulları’nın Balkanlar’daki İmar Faaliyetleri”, Balkanlarda İslâm Medeniyeti: II. Milletlerarası Sempozyumu Tebliğleri, 4-7 Aralık 2003, Tiran-Arnavutluk: 247-279.
• Seyfi, Şevval. 2022. Balkanlarda Bir Akıncı Beyi ve Ailesi: Turahan Bey ve Oğulları, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Singer, Amy. 2012. “Imarets”, The Ottoman World, Edit. Christine Woodhead, London: 72-85.
• Yediyıldız, B. 2002. “Klasik Dönem Osmanlı Toplumuna Genel Bir Bakış”, Türkler, c. X, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları: 183-215.