Asef Bayat’ın Post-İslamcılık Kavramsallaştırması ve Türkiye’de Post- İslamcılık Tartışmaları

Year 2025, Volume: 6 Issue: 1, 41 - 60

Elifnur Öztürk , İhsan Toker

https://doi.org/10.48139/aybukulliye.1581036

Abstract

Asef Bayat, İslamcılıkla ya da siyasal İslam’la ilgili araştırma yapan Olivier Roy ve Gilles Kepel gibi, İslam Devrimi sonrası süreçte önce İran’da, sonra diğer İslam coğrafyasında yaşanmaya başlanan -reform yanlısı yeni siyasi aktörler ve söylemlerin yaygınlaşması, dinin yorumlanmasında farklı yaklaşımlar ortaya koyan düşünürlerin görünür olmaya başlaması ve özgürlük, eşitlik kavramlarını öne çıkaran toplumsal hareketlerin etkisini artırması gibi- bazı siyasi, entelektüel ve sosyal değişimleri gözlemlemektedir. Ancak Bayat, Roy ve Kepel’den farklı olarak siyasal İslam’ın sonu teorisini kabul etmekten ziyade İslamcılıktaki yeni süreci tanımlamak adına post-İslamcılık kavramsallaştırmasını geliştirmektedir. Post-İslamcılık kavramsallaştırması zaman içerisinde, bu makalede Türkiye örnekliğine değinildiği üzere, çeşitli tartışmalara yol açmaktadır. Bu çalışmada Türkiye’de post-İslamcılığa dair tartışmaları görünür kılmak amacıyla literatür taraması yapılmakta, çeşitli düşünürlerin ve araştırmacıların gazete yazıları, makaleleri ve kitapları analiz edilerek görüşleri ortaya konmaya çalışılmaktadır. Araştırma sonucunda Türkiye’de post-İslamcılığa dair tartışmalarda bir çeşitlenmenin olduğu görülmektedir. Bu çeşitlenme, özetle, kavramı reddedenler, kabul edenler ve olumsuz anlam yükleyerek kavramı değerlendirenler olmak üzere üç temel kategoride ele alınabilmektedir. Post-İslamcılık üzerine yapılan tartışmaların varlığını önemli görmekle birlikte, bu kavramın refleksif alandan çıkarılarak çok daha detaylı ve incelikli analizler eşliğinde kritik edilerek açıklanması gerekliliği güncelliğini korumaktadır.

Keywords

Post-İslamcılık, Asef Bayat, Türkiye

ASEF BAYAT'S CONCEPTUALIZATION OF POST-ISLAMISM AND THE PERSPECTIVES ON POST-ISLAMISM IN TURKIYE

Abstract

Asef Bayat observes some political, intellectual, and social changes, such as the spread of new reformist political actors and discourses, the emergence of thinkers who put forward different approaches to interpretation of religion, and the increasing influence of social movements that emphasize the concepts of freedom and equality, that began to take place in Iran and other Islamic geography after the Islamic Revolution. Bayat develops the conceptualization of post-Islamism to describe this new process in Islamism. In this study, a literature review has been conducted to indicate the perspectives on post-Islamism in Türkiye, attempts are made to reveal the opinions of various thinkers and researchers by analyzing their columns, articles, and books. As a result of this research, it is seen that there is a diversification in the perspectives on post-Islamism in Türkiye. This diversification can be briefly addressed in three basic categories: those who reject the concept, those who accept it, and those who evaluate it by attaching a negative meaning. While we accept that the existence of these perspectives is important, the necessity of taking this concept out of the reflexive field and explaining it critically with much more detailed and nuanced analyses remains up to date.

Keywords

Post-Islamism, Asef Bayat, Türkiye

References

• Aktay, Y. (2000). Siyasal İslam Anlatısının Sonu. Tezkire Dergisi, 9(17), 101-120. https://isamveri.org/pdfdrg/D01353/2000_17/2000_17_AKTAYY.pdf
• Aktay, Y. (2010). Korku ve İktidar. (1. Basım). Pınar Yayınları.
• Aktay, Y. (2013). The “Ends” of Islamism: Rethinking the Meaning of Islam and the Political. Insight Turkey, 15(1), 111-125. https://www.insightturkey.com/articles/the-ends-of-islamism-rethinking-the-meaning-of-islam-and-the-political
• Aktay, Y. (2014). İslamcı Siyasetin Yeni Halleri ve Söylemleri. Tezkire, 48, 36-83. https://avesis.aybu.edu.tr/yayin/3100b5d1-2ab2-4d09-8a3c-1414baeade85/islamci-siyasetin-yeni-halleri-ve-soylemleri
• Arslan, S. (2022, 9 Aralık). Arap Baharı Sonrası İslamcı Hareketlerin Değişen Gündemi. İlke Analiz. https://www.ilkeanaliz.net/2022/12/09/arap-bahari-sonrasi-islamci-hareketlerin-degisen-gundemi/ adresinden 10 Mayıs 2023 tarihinde alınmıştır.
• Atalay-Üstün, Z. İ. (2023). Post-Islamist political parties as agents of democratization in Muslim-majority countries. (Yayın No. 832637) [Doktora tezi, Sabancı Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Bayat, A. (1996). The coming of a post‐Islamist Society. Critique: Critical Middle Eastern Studies, 5(9), 43-52. http://dx.doi.org/10.1080/10669929608720091
• Bayat, A. (2011, 13 Ağustos). Asef Bayat’la Ortadoğu’nun yeni isyanı, yeni proleteryası ve siyasal İslam üzerine. (D. Yıldırım, Söyleşi ve Çev.). sendika.org. https://sendika.org/2011/08/asef-bayatla-ortadogunun-yeni-isyani-yeni-proletaryasi-ve-siyasal-islam-uzerine-56740 adresinden 12 Mayıs 2023 tarihinde alınmıştır.
• Bayat, A. (Ed.). (2013). Post- Islamism: The Changing Faces of Political Islam (1. Baskı). Oxford University Press.
• Bayat, A. (2015a). İki Yörüngenin Hikayesi. (D. Özalpat, Çev.), Sosyoloji Dergisi, 31, 119-121. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/593940
• Bayat, A. (2015b). İslâm’ı Demokratikleştirmek: Toplumsal Hareketler ve Post-İslâmcı Dönüş (1. Baskı). (Ö. Gökmen, Çev.), İletişim Yayınları.
• Bayat, A. (2020, 23 Aralık). Post-İslamcılık Nedir?. (M. A. Kuplay, Çev.). sosyalbilimler.org. https://www.sosyalbilimler.org/post-islamcilik-nedir/ adresinden 8 Mayıs 2023 tarihinde alınmıştır.
• Beşer, A. H. (2019). Yeni Olan Ne? Yüzyılın Dönümünde “Yeni İslamcılık” Tartışmaları. “Bir Başka Hayata Karşı”: 1980 Sonrası İslamcı Dergilerde Meseleler, Kavramlar ve İsimler içinde. https://www.muharrembalci.com/hukukdunyasi/alintilar/1665.pdf
• Beşer, A. H. (2020). 1990 Sonrası İslâmcıların Siyasal Söylem Farklılığı. (Yayın No. 610485) [Doktora tezi, Sakarya Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=Lz7xRjGQeKFuZaPPpId39g&no=OTi8oMKZOC7cC6ii8nq2wA
• Evirgen, Y. (2021). The AK Party’s Ideological Shift: from ‘Post-Islamism’ to ‘Muslim Nationalism’ (Yayın No. 705944) [Yüksek lisans tezi, Ankara Sosyal Bilimler Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Göle, N. (2000). Snapshots of Islamic modernities. Daedalus, 129(1), 91-117. https://europublicislam.hypotheses.org/files/2012/11/2000-Snashops-of-Islamic-Modernities.pdf
• Göle, N. (2013, 25 Kasım). Ak Parti’nin gücü güçsüzlük haline geldi’, Nilüfer Göle ile Söyleşi. (Ç. A. Morin, Söyleşi) Hürriyet. https://f.hypotheses.org/wp-content/blogs.dir/96/files/2012/11/GOLE-Hurriyet-soylesi-25-KASIM-2013.pdf
• Göle, N. (2020, 21 Kasım). Prof. Dr. Nilüfer Göle: “Kamusal alana erişim olmadan toplum olmak mümkün değil”. https://haberler.bogazici.edu.tr/tr/haber/prof-dr-nilufer-gole-kamusal-alana-erisim-olmadan-toplum-olmak-mumkun-degil
• Kaya, A. (2023). Türkiye’de İslamcılığın Dönüşümü: Post-İslamcılık ve Sınırlılıkları. ESAM Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4(1), 37-56. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/2972479
• Kepel, G. (2001). Cihat: İslamcılığın Yükselişi ve Gerilemesi. (2. Baskı). (H. Bayrı, Çev.), Doğan Kitap.
• Kepel, G. (2018, 14 Haziran). Gilles Kepel: “Siyasal İslam’ın Üçüncü Dalgasının Sonuna Geldik. Şayet dördüncü dalga olursa birçok çelişkisi olacağı çok açık”. (G. Kırnalı ve İ. Kocael, Söyleşi ve Çev.) https://medyascope.tv/2018/06/14/gilles-kepel-siyasal-islamin-ucuncu-dalgasinin-sonuna-geldik-sayet-dorduncu-dalga-olursa-bircok-celiskisi-olacagi-cok-acik/
• Khosrokhavar, F. & Roy, O. (2013). İran: Bir Devrimin Tükenişi. (2. Baskı). (İ. Yerguz, Çev.), Metis Yayınları.
• Mert, N. (2011, 4 Şubat). Demokrasi Hayalleri ve Post-İslamizm. Milliyet. https://www.milliyet.com.tr/yazarlar/nuray-mert/demokrasi-hayalleri-ve-post-islamizm-1347932
• Mert, N. (2020, 8 Ağustos). Siyasal İslamın Bu Kaçıncı Ölümü…. T24. https://teststage.t24.com.tr/k24/yazi/siyasal-islamin-bu-kacinci-olumu,2798
• Müftüoğlu, A. (2016, 13 Ocak). Zihinsel Kölelik-Ahlaki Kölelik. İslami Analiz. https://islamianaliz.com/makale/7477254/atasoy-muftuoglu/zihinsel-kolelik-ahlaki-kolelik
• Müftüoğlu, A. (2017, 3 Nisan). Atasoy Müftüoğlu ile söyleşi: Türkiye’de ve dünyada İslamcılık. (R. Çakır, Söyleşi). https://medyascope.tv/2017/04/03/atasoy-muftuoglu-ile-soylesi-turkiyede-ve-dunyada-islamcilik/
• Müftüoğlu, A. (2020, 3 Mart). Tarihsel, Varoluşsal, Ontolojik Farkındalık. İktibas. https://iktibasdergisi.com/2020/03/03/atasoy-muftuoglundan-siyasal-islam-yorumu/
• Roy, O. (2004, 24 Ocak). Olivier Roy: AKP Hristiyan demokratlarla aynı. Hürriyet https://www.hurriyet.com.tr/gundem/olivier-roy-akp-hristiyan-demokratlarla-ayni-38560836
• Roy, O. (2005). Siyasal İslamın İflası. (3. Baskı). (C. Akalın, Çev.), Metis Yayınları.
• Roy, O. (2020, 27 Eylül). Prof. Olivier Roy: Erdoğan zihinleri İslamileştiremediği için taşları İslamileştiriyor. (E. Başaran, Söyleşi ve Çev.). Gazete Duvar. https://www.gazeteduvar.com.tr/politika/2020/07/21/prof-olivier-roy-erdogan-zihinleri-islamilestiremedigi-icin-taslari-islamilestiriyor
• Sakarya, S. (2023). Bir Unutuluş Serüveni: İslamcılık, Post-İslamcılık ve Siyasal Üzerine Notlar. İnsan&Toplum, 13(1), 254-280. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/3039877
• Sakarya, S. (2024, 23 Temmuz). İslamcılar Aslında Yok mu?. Tezkire. https://www.tezkire.net/gundem/islamcilar-aslinda-yok-mu
• Yıldırım, E. (2016). Neoliberal İslamcılık 1980-2015: İslamcıların Dünya Sistemine Entegrasonu. (1. Baskı). Pınar Yayınları.
• Yıldırım, E. (2019, 3 Aralık). Post İslamcılık Sürecinde Enkazdan Çıkmak. ercanyldrm.com. https://ercanyldrm.com/post-islamcilik-surecinde-enkazdan-cikmak/ adresinden 27 Mayıs 2024 tarihinde alınmıştır.