PROF. DR. R. SIZDIK VE KAZAK ŞIIR DILININ SÖZDIZIMI

Yıl 2019, Sayı: 97, 9 - 20, 25.10.2019

N. Koshanova

Öz

R. Sızdık’ın eserleri aracılığıyla Kazak dilbiliminde şiir dilinin bütün yönleriyle derinlemesine araştırılıp sistematiğinin çıkarılması, terimlerin belirlenmesi mümkün olmuştur. Dilin şiirsel tabiatı kullanarak belli bir dönemdeki belirli bir ekolün dilsel geleneği bağlamında edebi dilin bir evresini resmeden eser sahibinin dilini araştırmak, şiirsel eserlerin tamamını göstermek Kazak dilbiliminde milli şiir dilinin temelini oluşturur. Kazak edebiyatının kaideleri, R. Sızdık’ın Abay’ın eserlerinin dilini araştırması neticesinde ortaya koyulmuştur. Kazak dilbiliminde dilbilimsel poetikanın ilmi-teorik esaslarını belirlemede R. Sızdık’ın araştırmalarının payı çok büyüktür. Makalede R. Sızdık’ın şiir dilinde cümle bilgisini ilmi esaslara dayandırmasındaki emeği araştırıldı.

Anahtar Kelimeler

Bilim adamı R. Sızdık, Şiir dili, Abaya şiirlerinin sözdizimsel yapısı, Şiirin sözdizimi

АКАДЕМИК Р.СЫЗДЫҚ ЖӘНЕ ҚAЗAҚ ТIЛIНIҢ ПОЭЗИЯ СИНТAКСИСI

Öz

Р.Сыздық зерттеулері арқылы қазақ тіл білімінде поэтикалық тілдің жан-жақты терең қарастырылып жүйеленуі, терминдерінің айқындалуы, басты нысаны, міндет-мақсатының көрсетілуі мүмкін болды. Тілдің поэтикалық табиғаты белгілі бір дәуірдегі тұтас әдеби мектептің тілдік дәстүрі аясында, әдеби тілдің белгілі бір дәуір болмысын бейнелейтін жеке шығармашылық иесінің тілін талдауда, поэзиялық шығармалардың бітімін көрсетуде қазақ лингвистикасындағы ұлттық поэтиканың тұтас тұлғасын жасады. Қазақ ұлттық поэтикасының табиғаты, бітім-болмысы түрлі тілдік деңгей аясында ғалымның Абай шығармаларының тілін зерттеуі арқылы тұтастанды. Қазақ тіл білімінде лингвистикалық поэтиканың ғылыми-теориялық негіздемелерін жүйеге салуда Р.Сыздықтың зерттеу еңбектерінің маңызы зор. Мақалада ғалым Р.Сыздықтың поэзия синтаксисі ғылымын қалыптастырудағы еңбегі талданады.

Anahtar Kelimeler

Ғалым Р.Сыздық, Лингвистикалық поэтика, Поэтикалық тіл, АБАЙ өлеңдерінің синтаксистік құрылысы, Поэзия синтаксисі

ACADEMICIAN R. SYZDYK AND THE SYNTAX OF POETRY OF THE KAZAKH LANGUAGE

Öz

Thanks to the research of academician R. Syzdykova, in the Kazakh linguistics, an extensive study of the poetic language, the definition of terms, the main objects, tasks and goals were determined. The poetic nature of the language within the framework of the linguistic traditions of the whole literary school of a certain era, in the analysis of the language of an individual author, reflecting the realities of a certain period of the literary language, have created an integral figure of national poetics in Kazakh linguistics. The nature and life of the Kazakh national poetics were united within the framework of different language levels, thanks to the study of the language of Abay's works by scientists. In the Kazakh linguistics the research work of R. Syzdykova in systematization of scientific and theoretical bases of linguistic poetics is of great importance. The article analyzes the works of the scientist R. Syzdykova in the formation of the science of poetry syntax.

Anahtar Kelimeler

Scientist R. Syzdyk, Linguistic poetics, Poetic language, Syntactic structure of Abay, Syntax of poetry

АКАДЕМИК Р.СЫЗДЫК И СИНТАКСИС ПОЭЗИИ КАЗАХСКОГО ЯЗЫКА

Öz

Благодаря исследованиям Рабиги Сыздык, стало возможным всестороннее исследование и систематизация поэтического языка в казахском языкознании, определение терминов, основных объектов, целей и задач. Поэтическая природа языка в рамках языковых традиций целой литературной школы определенной эпохи, в анализе языка отдельного автора, отражающего реалии определенного периода литературного языка, создала целостную фигуру национальной поэтики в казахской лингвистике. Природа и быт казахской национальной поэтики были объединены в рамках различных языковых уровней, благодаря изучению ученым языка произведений Абая. В казахском языкознании большое значение имеет исследовательская работа Рабиги Сыздык в систематизации научно-теоретических основ лингвистической поэтики. В статье анализируются труды ученого Рабиги Сыздык в формировании науки синтаксиса поэзии.

Anahtar Kelimeler

Ученый Р. Сыздык, Лингвистическая поэтика, Поэтический язык, Синтаксическое строение стихотворений Абая, Синтаксис поэзии

Kaynakça

• 1. Жирмунский В.М. Теория литературы. Поэтика. Стилистика. –Ленинград: «Наука», 1977. –С. 376.
• 2. Сыздықова Р. Абайдың сөз өрнегi. – Алматы, 1995. –207 б.
• 3. Сыздық Р. Абай тілінің зерттелуі //Абай тағылымы. Әдеби-сын мақалалар мен зерттеулер. /Құрастырған филология ғылымдарының докторы, профессор Нығмет Ғабдуллин. –Алматы: Жазушы, 1986. 324-344-б.
• 4. Жұмалиев Қ. Қазақ әдебиеті тарихының мәселелері және Абай поэзиясының тілі. –Алматы, 1960.
• 5. Виноградов В.В. Стилистика. Теория поэтической речи. Поэтика. –М., 1963.
• 6. Жұбанов Қ. Қазақ тілі жөніндегі зерттеулер. – Алматы: «Ғылым». 1996. –270 б.
• 7. Сыздық Р. Абай және қазақтың ұлттық әдеби тілі. Монография. - Алматы: Арыс, 2004. –614 б.
• 8. Сыздықова Р. Абай өлеңдерiнiң синтаксистiк құрылысы. –А.: «Ана тілі», 1970. – 176 б.
• 9. Сыздықова Р. Сөздер сөйлейдi. – Алматы: «Санат», 1994. –190 б.
• 10. Манкеева Ж. Мәдениет метатілінің коммуникациясын лингвопоэтика негізінде анықтау. Академик Рабиға Сыздық және қазақ тіл білімі мәселелері (жинақ). -А.: Арыс, 2004.
• 11. Қордабаев Т. Поэзиялық шығармалардың синтаксистік құрылысы. Тарихи синтаксис мәселелері. – Алматы, 1965.
• 12. Ахметов 3. Казахское стихосложение . – Алматы: «Ғылым», 1964. –370 б.