TÜRK DİLİ KONUŞAN DEVLETLERİN YAZILI KÜLTÜRÜNDE KÖKEN ORTAKLIĞI SORUNU

Yıl 2019, Sayı: 98, 48 - 56, 25.12.2019

Zh.k. Suınzhanova

Öz

Hangi ülkenin tarihine bakarsanız, millet olmayı düşünen bir ülkenin önceliğinin dil ve gönül meselesi olduğunu anlarsanız. Çünkü dil, düşünceyle, halkın mantığıyla, kültürüyle yakından bağlantısı olan insan ilişkilerinin sosyal olarak önemli bir aracıdır. Türk dilli devletlerde dille bağlantılı olarak çeşitli siyasetler yürütülmektedir. Kazakistan Cumhuriyetinin dil politikasında dil, sosyal ve toplumsal bir olgudur. Dilin birleştirici, sosyal işlevleri göz önüne alındığında, devlet programındaki devlet dili millî birliğin ana faktörü olarak kabul edilmektedir. Yazılar arasında Latin alfabesinin dünya halkları tarafından en yaygın alfabe olarak kulllanıldığı görülmektedir. Kazaklar millet olma sürecini eski Türkler döneminden başlatmakla birlikte yazılı kültürlerinin tarihini de o dönemden başlatırlar. Makale, Türk dili konuşulan devletlerin yazma kültürünün kökeninin ortaklığını ele almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Işaretler, Yazıtlar, Köktürk alfabesi, Türk alfabesi

ТҮРКІТІЛДЕС МЕМЛЕКЕТТЕРДІҢ ЖАЗУ МӘДЕНИЕТІНІҢ БАСТАУ-АРНАЛАРЫНДАҒЫ ОРТАҚТЫҚ МӘСЕЛЕСІ

Öz

Қай елдің тарихына зер салсаңыз да, ел боламын деген мемлекеттің ең алдымен көздейтіні - тіл мен діл мәселесі. Себебі, тіл - ойлаумен, халықтың менталитетімен, мәдениетімен тығыз байланыстағы адам қарым-қатынасының әлеуметтік аса маңызды құралы. Түркітілдес мемлекеттерде тілге қатысты әртүрлі саясат жүргізілуде. Қазақстан Республикасының тіл саясатында тіл – әлеуметтік-қоғамдық феномен. Тілдің біріктіруші, біртұтастандырушы әлеуметтік қызметін ескере отырып, мемлекеттік бағдарламасында мемлекеттік тілді – ұлт бірлігінің басты факторы ретінде қабылдайды. Жазу – адамзаттың ұлы мәдени құндылықтарының бірі, өркениет дамуының құрамдас бөлігі. Жазулар арасында латын графикасы әлем халықтары ең көп қолданатын тілдік құрал болып табылады. Қазақтар өзінің халық, ұлт болып қалыптасу жолын көне түркілер заманынан бастаса, оның жазу мәдениетінің тарихы да сол дәуірден бастау алады. Мақалада түркітілдес мемлекеттердің жазу мәдениетінің бастау-арналарындағы ортақтық мәселесі сөз болады.

Anahtar Kelimeler

Жазу таңбалары, Жазу ескерткіштері, Көне түркі руна жазуы, Жазудың генезисі, Түркі әліпбиі

THE PROBLEM OF COMMON ORIGIN IN THE WRITTEN CULTURE OF TURKIC-SPEAKING STATES

Öz

If we look at the history of any country, we will see what makes a country homeland depends on the priorities for their language and love for their country. After all, language is a socially important instrument of human relations, which is closely connected with the thinking, mentality of people, and culture. Consequently, linguistic prestige, the scope of the language, the program for the protection, preservation and development of the language, language ideology, language situation, and language policy are key components of the state policy of each country. Among the inscriptions, Latin graphics are the most common language tool of the peoples of the world. In the Turkic-speaking countries, various policies concerning the language are carried out. Language in the language policy of the Republic of Kazakhstan is a social phenomenon. Taking into account the unifying, degrading social functions of language, the state language in the state program is perceived as the main factor of national unity. The article deals with the problem of common origin of the culture of writing of the Turkish-speaking states.

Anahtar Kelimeler

Signs, Inscription, Record, Monuments of Writing of Ancient Turks Rune, Genesis of Writing of the Turkic Alphabet

ПРОБЛЕМА ОБЩНОСТИ ПРОИСХОЖДЕНИЯ В ПИСЬМЕННОЙ КУЛЬТУРЫ ТЮРКОЯЗЫЧНЫХ ГОСУДАРСТВ

Öz

Страны, которая хочет быть страной, прежде всего уделяют внимание на язык и менталитет этого народа. Ведь язык - это социально важный инструмент человеческих отношений, тесно связанных с мышлением, менталитетом людей, культурой. Следовательно, языковой престиж, область применения языка, программы защиты, сохранения и развития языка, языковая идеология, языковая ситуация, языковая политика является ключевым компонентом государственной политики каждой страны. Среди надписей латинская графика является самым распространенным языковым инструментом народов мира. В тюркоязычных странах проводятся различные политики, касающиеся языка. Язык в языковой политике Республики Казахстан-социально-общественный феномен. С учетом объединяющих социальных функций языка, государственный язык в государственной программе воспринимается как главный фактор национального единства. В статье рассматривается проблема общности происхождения культуры письма тюркоязычных государств.

Anahtar Kelimeler

Знаки, Надпись, Запись, Памятники письменности древних тюрков руна, Генезис написания тюркского алфавита

Kaynakça

• 1. Аманжолов А. Көне түркі жазуы // Қазақ тілі энциклопедиясы. Алматы, 1998. –509 б.
• 2. Айдаров Ғ. Көне түркі жазба ескерткіштерінің тілі. Алматы, Мектеп,1986.-180 б.
• 3. Қайдар Ә. Көне түркі жазба ескерткіштері кімге ортақ, кімге тән? // Көне түркі өркениеті: жазба ескерткіштері. Алматы, 2001.-128 б.
• 4. Майлықұтов М. Қазақ жазуы тарихынан: Оқу құралы. – Алматы: Қазақ университеті. - 2006. - 196 б.
• 5. Бекжан О.Д. Түркі күлбізік жазба ескерткіштері тілінің семиотика-семантикалық негіздері. – Алматы, 2015. – 368 бет.
• 6. Дэвид Дирингер. Алфавит. // М.: Изд-во иностранной литературы. 1963. 656 с.
• 7. Мырзахметов М. Түрік халықтары антропонимдерінің саяси-әлеуметтік проблемалары // Мемлекеттік тіл саясатының негізгі бағыт-бағдарлары: халықаралық ғыл.-практик. конференция материалдары. - Астана, 2014. - 9-14 б.
• 8. Мусаев К.М. Алфавиты языков народов СССР. – Москва, 1965. -85 с.
• 9. Салқынбай А., Абақан Е. Лингвистикалық түсіндірме сөздік. Алматы: Сөздік-словарь, 1998 - 304 б.
• 10. Ескеева М.Қ. Қазақ жазуының тарихи негіздері. –Астана: ЕҰУ, 2002. -125 б.
• 11. Күдеринова Қ.Б. Қазақ жазуының тарихы мен теориясы. Оқу құралы. – Алматы: «Елтаным баспасы», 2013. 242 б.
• 12. Аханов К. Тіл білімінің негіздері. - Алматы: Санат. - 2003. - 496 б.
• 13. Хасанова С. Қазақ жазуы мен оқуының бастаулары (көне түркі және араб, латын жазбалары) - Алматы, 2007. - 264 б.