Bu çalışmada ‘Divân-ı Hikmet’te kullanılan ilgi hâli ekleri ve ilgi hâli eklerinin yardımıyla kurulmuş izafet terkipleri incelenmiştir. Bunun için eserin Mısır, Kökşetav, İstanbul, St. Petersburg şehirlerinin kütüphanelerinde ve Türk bilim insanı Emel Esin’in özel kitaplığında bulunan nüshaları esas alınmıştır. Öncelikle ‘Divân-ı Hikmet’ nüshalarında karşımıza çıkan isim tamlamalarını Farsçanın sentaktik özelliklerine göre kurulmuş isim tamlamaları ve Türkçenin sözdizimsel özelliklerine göre kurulmuş isim tamlamaları olarak iki grupta incelenmiştir. Ayrıca Türkçenin sözdizimsel özelliklerine göre kurulmuş isim tamlamaları kendi içinde ilgi hâli eklerinin kullanıldığı isim tamlamaları ve ilgi hâli eklerinin kullanılmadığı isim tamlamaları şeklinde ayrı ayrı analiz edilmiştir. Bununla beraber ‘Divân-ı Hikmet’te -nıŋ, -niŋ, -ıŋ, -iŋ, -ın, -in ve -nı, -ni ilgi hâli eklerinin oluşum ve gelişim süreçleri üzerinde durulmuştur. Bunun yanı sıra alanyazında çeşitli Türkologların söz konusu eklerle ilgili görüşleri değerlendirilmiş ve tartışılmıştır. Makalenin bir sonraki bölümünde ise isim tamlamalarının unsurları arasındaki bağ ile anlam özellikleri üzerinde inceleme yapılmıştır. Özellikle isim tamlamalarında ilgi hâli eklerinin kullanılıp kullanılmaması, kelime grubunun anlamına tesirinin olup olmadığı ele alınmıştır.
Ahmet Yesevi Divân-ı Hikmet’te nüshaları ilgi hâli ekleri isim tamlamaları izafet terkipleri
Yok
Saygılarımla teşekkür ederim.
Мақалада автор «Диуани хикметте» қолданылған ілік септігінің әр түрлі формалары және ілік септігінің қатысуымен жасалған изафеттік тіркестер жөнінде қарастырады. Ол үшін ескерткіштің Мысыр, Көкшетау, Стамбұл, Санк-Петербург қалаларының кітапханаларында және түрік ғалымы Эмил Эсиннің кітап қорында сақталған нұсқалары негізге алынады. Алдымен «Диуани хикмет» нұсқаларында кездескен матаса байланысқан сөз тіркестерін түрлеріне қарай парсы тілінің синтаксистік жүйесі негізінде құрылған изафеттер және түркі тілдерінің конструкциясы негізінде құрылған изафеттер деп екі топқа, одан соң түркі тілдерінің синтаксистік жүйесі негізінде құрылған тіркестердің өзін ілік септігі формаларының қатысуымен жасалған матаса байланысқан сөз тіркестері және ілік септігі формаларының қатысуынсыз жасалған матаса байланысқан сөз тіркестері деп іштей екі топқа бөледі. Одан әрі ескерткіште ілік септігінің -ның, -ниң, -ың, -иң, -ын, -ин формаларынан бөлек -ны, -ни формаларының да жиі қолданылғанын атап өтіп, бұл формалардың дамуы мен қалыптасуына байланысты мәліметтерді, сондай-ақ ғалымдардың пікірлерін талқылай отырып өзіндік көзқарастарын білдіреді. Мақаланың келесі бөлімінде матаса байланысқан тіркестердің бағыныңқы сыңары мен басыңқы сыңары арасындағы қатынастарға, мағыналық ерекшеліктеріне мән береді. Сондай-ақ, ілік септігі формаларының қолданылып-қолданылмауы мағынаға әсер етеді ме деген сауалға жауап іздейді.
Ахмет Ясауи Диуани хикмет нұсқалары ілік септігінің формалары матаса байланысқан сөз тіркестері изафеттер Ахмет Ясауи, Диуани хикмет нұсқалары, ілік септігінің формалары, матаса байланысқан сөз тіркестері, изафеттер
In the article, genitive suffixes and noun phrases formed by the help of these suffixes have been examined. And the study has been based on the copies in Egypt, Köşketav, İstanbul, St. Petersburg libraries and on the copy in the Turkish scientist Emel Esin’s private library. For this reason, the work has been published in Egypt, Kökşetav, Istanbul, St. Petersburg cities and copies of Turkish scientist Emel Esin's private library. First of all, the noun phrases that we encounter in the copies of "Diwan al-Hikmah" have been examined in two groups as the noun phrases formed according to the syntactic features of Persian and the noun phrases formed according to the syntactic features of Turkish. In addition, noun phrases established according to the syntactic features of Turkish have been examined separately as noun phrases in which genitive suffixes are used and noun phrases that do not use genitive suffixes. In addition, the formation and development processes of -nıŋ, -niŋ, -ıŋ, -iŋ, -ın, -in and -nı, -ni genitive suffixes in the Diwan al-Hikmah have been emphasized. In addition to this, the views of various Turcologists about the aforementioned suffixes were evaluated and discussed in the literature. In the next part of the article, the connection between the elements of the noun phrases and their meaning features have been examined. In particular, it has been discussed whether or not to use genitive suffixes in noun phrases and whether it has an effect on the meaning of the word group.
Ahmet Yesevi copies in Diwan-ı Hikmet current additions noun complements izafet compositions
В данной статье исследуется родительный падеж, использованный в «Диван-и Хикмет» и сочетания изафетов, которые образовались при помощи родительного падежа. В связи с этим была использована такая литература как копии находящиеся в личной библиотеке турецкого ученого Емеля Есина и в библиотеках городов Египет, Кокшетав, Стамбул, Санкт-Петербург. Прежде всего, изафеты, встречающиеся в копиях «Диван-и Хикмет», были рассмотрены в двух группах: изафеты, образованные по синтаксическим признакам персидского языка и изафеты, образованные по синтаксическим особенностям турецкого языка. Кроме того, изафеты, образованные в соответствии с синтаксическими особенностями турецкого языка, рассматриваются отдельно как словосочетания, в которых используется родительный падеж, и словосочетания, в которых родительный падеж не используется. Также подчеркнуты процессы образования и развития суффиксов родительного падежа -nıŋ, -niŋ, -ıŋ, -iŋ, -ın, -in, -nı, -ni. Кроме того, в исследуемой статье оценивались и обсуждались взгляды различных тюркологов на вышеупомянутые окончания. В последующей части статьи были рассмотрены связи между элементами изафетов и их смысловыми особенностями. В частности, обсуждалось, следует ли использовать родительный падеж в словосочетаниях существительных и влияет ли это на значение группы слов.
Ахмет Ясави копии Диван-и Хикмет относительные суффиксы именные словосочетания относительные составы
Primary Language | Kazakh |
---|---|
Subjects | Linguistics |
Journal Section | Research Articles |
Authors | |
Publication Date | June 25, 2022 |
Published in Issue | Year 2022 Issue: 110 |