Ödüllü Çocuk ve Gençlik Kitaplarında Toplumsal Bir Sorun Olarak Yaşa Dayalı Grup Düşmanlıkları: Kalıpyargı, Önyargı, Ayrımcılık

Yıl 2022, Cilt: 13 Sayı: 2, 1335 - 1351, 28.12.2022

Esra Uslu

https://doi.org/10.51460/baebd.1217691

Öz

Yaşa dayalı grup düşmanlığı “çocuk”, “genç” ve “yaşlı” gibi bir yaş grubunun diğer yaş grubundan/gruplarından herhangi bir konuda üstün ya da aşağı olduğu varsayımına dayanan toplumsal bir sorundur. Gündelik yaşamda sıkça görülen bu sorun, özellikle çocuk ve gençlik kitapları gibi kurmaca metinlerde olumlandığında erken dönemde gelişmesi beklenen demokrasi kültürüne büyük bir engel oluşturmaktadır. Bu çalışmanın amacı, ödüllü çocuk ve gençlik kitaplarında yaşa dayalı grup düşmanlıklarını olumlayan ya da olumlamayan iletilerin olup olmadığını, varsa bunların duygusal yön, biçim ve düzey özelliklerini belirlemektir.
Araştırma, genel tarama modelindedir. Araştırmanın veri kaynağını Türkiye’de çocuk ve gençlik edebiyatı alanında ödül veren kurum ve kuruluşların 2012-2016 yılları arasında ödül verdiği toplam 34 öykü ve roman oluşturmaktadır. Verilerin çözümlenmesinde nitel araştırma yöntemlerinden içerik çözümlemesi kullanılmıştır. “Grup düşmanlığı” ana kategorisi birincil alt kategoriler ve ikincil alt kategoriler olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Birincil alt kategoriler kendi içinde “kalıpyargı”, “önyargı” ve “ayrımcılık” olmak üzere üç alt kategoriye; ikincil alt kategoriler ise “görülme biçimine bağlı alt kategoriler” (GBBAK), “düzeye bağlı alt kategoriler” (DBAK) ve “duygusal yöne bağlı alt kategoriler” (DYBAK) olmak üzere üç alt kategoriye ayrılmıştır.
Araştırma sonunda çalışma grubundaki kitaplarda yaşa dayalı grup düşmanlıklarını olumlayan ya da olumlamayan çeşitli iletilerin olduğu görülmüştür. Bu kitapların genel anlamda yaşa dayalı ayrımcı/ötekileştirici kültürü pekiştirmek gibi bir amacı olmasa da toplumsal anlamda sıradan ve olağan durumlar olarak görüldüğü için farkında olunmadan grup düşmanlıklarını pekiştirebilecek bazı kalıpyargı, önyargı ve ayrımcılık örnekleri taşıdığı belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Yaşa dayalı grup düşmanlığı, çocuk ve gençlik kitapları, kalıpyargı, önyargı, ayrımcılık.

Age Based Group Antagonism as a Social Problem in Award-Winning Children’s Books: Stereotype, Prejudice, Discrimination

Öz

Age-based group hostility is a social problem based on the assumption that one age group, such as children, youth and the elderly, is superior or inferior to another age group(s) in any respect. The aim of this study is to determine whether award-winning children's and youth books contain messages that confirm or disconfirm age-based group hostilities, and if so, to determine their emotional direction, form and level characteristics. The study is a general survey model. The data source of the study consists of a total of 34 books awarded by the institutions and organizations that give awards in the field of children's and youth literature in Turkey between 2012 and 2016. Content analysis, one of the qualitative research methods, was used to analyze the data. The main category of “group antagonism” is divided into two as primary subcategories and secondary subcategories. The primary subcategories are divided into three subcategories: stereotypes, prejudice and discrimination; the secondary subcategories are divided into three subcategories: form, level and emotional aspect. At the end of the study, it was observed that the books in the study group contained various messages that either approved or disapproved of age-based group hostilities. Although these books do not aim to reinforce age-based discriminatory culture in general, it has been determined that these books carry some examples of stereotypes, prejudices and discrimination.

Kaynakça

• Ak, B. (2014). Yaşasın ç harfi kardeşliği! (3. Baskı). İstanbul: Günışığı Kitaplığı.*
• Arif, A. (2012). Işıldayan (1. Baskı). İstanbul: Bu.*
• Aronson, E., Wilson, T.D. ve Akert, R.M. (2012). Sosyal psikoloji (O. Gündüz, Çev.). İstanbul: Kaknüs.
• Avcı-Çakman, K. (2016). Düşlerin peşindeki çocuk (1. Baskı). İstanbul: Altın.*
• Avcı-Çakman, K. (2016). Gülen sakız ağacı (8. Baskı). Ankara: Tudem.*
• Avcı-Çakman, K. (2018). Bambaşka bir dünya: İzmir: Tudem.*
• Aytuna, M. (2014). Atla. Ankara: Tudem.*
• Bakşi, K. (2014). Kumpanya nula (1. Baskı). İstanbul: Nesin.*
• Barnum , P. W. (1977). Discrimination against aged in young children’s literature. The Elementary School Journal, 77(4), 300-3006. Retrieved from: https://www.tandfonline.com
• Bilgin, N. (2016). Sosyal psikoloji sözlüğü: kavramlar, yaklaşımlar. İstanbul: Bağlam.
• Büke, A. (2015). İnsan kendine de iyi gelir. İstanbul: On8 Kitap.*
• Büke, Ahmet. (2013). Mevzumuz derin. İstanbul: On8 Kitap.*
• Çayır, K. (2013b). Yaşçılık/yaşa dayalı ayrımcılık. K. Çayır, ve M. Ayan-Ceyhan (Der.). Ayrımcılık: Çok Boyutlu Yaklaşımlar içinde (s. 163-174). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi.
• Çebi, M. S. (2003). İletişim araştırmalarında içerik çözümlemesi. Ankara: Alternatif Yayınları.
• Çuhadar-Gürkaynak, E. (2013). Toplumsal temas: önyargı ve ayrımcılığı önlemek için bir sosyal değişim aracı olarak kullanılabilir mi?. K. Çayır, ve M. Ayan-Ceyhan (Ed.). Ayrımcılık: Çok Boyutlu Yaklaşımlar içinde (s. 255-265). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi.
• Dikici, İ. (2014). Bayan pimpirik. Ankara: Tudem.*
• Dikmen-Özarslan, A. (2016). Çocuk ve çocukluk sosyolojisi. İstanbul: Resse.
• Erdoğan, F. (2015). Sihirli kutu (1. Baskı). İstanbul: Mavibulut.*
• Genç, G. (2015). Değirmenci ile baykuş (4. Baskı). İstanbul: Can Sanat.*
• Gülü, F. (2016). Amber’in zaman kapsülü (3. Baskı). Ankara: Tudem.*
• Günel, B. (2013). Lolita ile Pan (1. Baskı). Ankara: Koza.*
• Gürleyen, O. (2012). Karayılan. İstanbul: Bu.* Hepçilingirler, F. (2013). Türkü çocuk. İstanbul: Kırmızıkedi.* Hogg, M. A. ve Vaughan, G. M. (2017). Social psychology. İ. Yıldız ve A. Gelmez (Çev.). Ankara: Ütopya. (2014). Hortaçsu, N. (2014). Grup içi ve gruplar arası süreçler. Ankara: İmge.
• İhsan, Ü. (2012). Yokluk bahçesindeki kayıp melodi. İstanbul: Bu.*
• Jones, M. (2002). Social psychology of prejudice. NJ: Prentice-Hall.
• Karakaşlı, K. (2016). Dört kozalak (3. Baskı). İstanbul: Günışığı Kitaplığı.*
• Karakullukçu, C. (212). Düşler kasabasında bir yaz tatili (1. Baskı). İstanbul: Bu.*
• Karasar, N. (2016). Bilimsel araştırma yöntemi: kavramlar, ilkeler, teknikler. Ankara: Nobel.
• Kılıcıoğlu, H. (2016). Aydede her yerde (5. Baskı). İstanbul: Günışığı Kitaplığı.*
• Miles, MB., & Huberman, A. M. (2016). Genişletilmiş bir kaynak kitap nitel veri analizi (S. Akbaba-Altun, ve A. Ersoy, Çev. Ed.). Ankara: Pegem Akademi. (1994).
• Okyay, L. R. (2014). Leylek havada (3. Baskı). İstanbul: Günışığı Kitaplığı.*
• Oral, F. (2012). Kırmızı kanatlı baykuş (1. Baskı). İstanbul: Yapı Kredi.*
• Oral, F. (2016). Farklı ama aynı (2. Baskı). İstanbul: Yapı Kredi.*
• Özdem, F. (2013). Kedinin kanadı olsa (1. Baskı). İstanbul: Yapı Kredi.*
• Öztürk, G. (2016). Kuş Olsam Evime Uçsam (1. Baskı). Ankara: Tudem.*
• Özüdoğru, M. (2016). Eleştirel söylemden eleştirel okumaya. Ankara. Anı.
• Paker, M. (2013b). Önyargı ve ayrımcılığa ilişkisel psikanalitik bir bakış. K. Çayır, ve M. Ayan-Ceyhan (Ed.). Ayrımcılık: Çok Boyutlu Yaklaşımlar (s.53-60). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi.
• Passer, M. W., & Smith, R. E. (2011). Psychology: the science of mind and behaviour (5th ed.). USA: McGraw Hill. (Doktora tezi). Retrieved from: http://www.proguest.com
• Pat, G. (2017). Dedemin ayçiçeği tarlası (1. Baskı). İstanbul: Altın. *
• Sayman, A. (2015). Piraye’nin bir günü (2. Baskı). İstanbul: Yapı Kredi.*
• Sertbarut, M. (2016). Komşumuz çok Acayip (2. Baskı). İstanbul: Altın.*
• Servi, H. (2015). Karakura’nın düşleri (1. Baskı). Ankara: Tudem.*
• Servi, H. (2015). Kora ile Kelebek (1. Baskı). İstanbul: Altın.*
• Sözbilir, Ö. (2015). Eyfel’i kim yedi? (2. Baskı). Ankara: Tudem.*
• Taş, T. (2013). Tablodaki Prenses (1. Baskı). İstanbul: Evrensel Basım Yayın.*
• Tavşancıl, E. ve Aslan, E. (2001). Sözel, yazılı ve diğer materyaller için içerik analizi ve uygulama örnekleri. İstanbul: Epsilon.
• Taylor, S. E., Peplau, L. A. ve Sears, D. O. (2015). Social psychology. A. Dönmez (Çev.) Ankara: İmge. (2003).
• Whitley, B.E.JR., ve Kite, M.E. (2010). The psychology of predudice and discrimination (2nd ed.). USA: Wadsworth Cengage Learning.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2011). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (8. Basım). Ankara: Seçkin.
• Yonat-Togay, E. (2018). Atıştırmalık öyküler. İzmir: Tudem.*
• Yücesoy-Gündoğan, Y. (2014). Kibele’nin gölgesinde. Ankara: Tudem.*