Muhasara, Muharebe, Manzume: Mehmed Fahri Paşa’nın Manzum Anılarında Balkan Harbi’nde İşkodra Kuşatması, 1912-1913

Year 2025, Issue: 14, June 2025, 1 - 28, 29.06.2025

Dindar Negiş , Mehmet Beşikçi

https://doi.org/10.56679/balkar.1652353

Abstract

Balkan Harbi'nde İşkodra/Karadağ Cephesi hem kuşatma hem açık alan muharebeleri hem de gayr-ı nizami harbin yaşandığı nadir cephelerdendir. Ancak, bu cephe, travmatik Balkan Harbi tecrübesinin önemli bir parçası olmasına rağmen yeterince incelenmemiştir. Bu makale, İşkodra Cephesi'ne dair literatürde şimdiye dek kapsamlı bir araştırmaya konu edilmeyen Mehmed Fahri Paşa'nın ben-anlatısı temelinde bu boşluğu doldurma çabalarına katkıda bulunmayı hedeflemektedir. Mehmed Fahri Paşa’nın anıları Balkan Harbi’nde İşkodra/Karadağ Cephesi'ne savaşa bizzat katılan bir askerin şahsi tecrübesi içerisinden özgün bir pencere açmaktadır. Ayrıca bu ben-anlatısı, emsallerine kıyasla düzyazıyla değil manzum olarak ve savaştan hemen sonra yazılmış olması açısından da önemlidir. Bu çalışmada, İşkodra Cephesi'ne dair mevcut yegâne müstakil Osmanlı-Türk askerî ben-anlatısı olan bu manzum hatırat; İşkodra Cephesine dair birincil ve ikincil çalışmalarla çapraz denetlemeye tâbi tutularak, bu cephedeki muharebelerin ve kuşatmanın seyri ve travmatik sonuçlarını analiz etmektedir. Ayrıca yenilginin asıl nedeni olarak görülen açlık ve bombardıman meselelerinin harp sonrası hafızaya yansımaları tespit edilmeye çalışılmıştır. Öte yandan bir "harp tarihi" olan hatıratın konvansiyonel askerî tarih açısından da niteliği muharebelerin ve askerî hadiselerin tarihselleştirilmesi çerçevesinde tespit ve tahlil edilmiştir

Keywords

Balkan Harbi , Manzum İşkodra Tarih-i Harbi , Askerî Tarih , Mehmed Fahri Paşa , Ben-Anlatısı

Ethical Statement

Bu makale, birinci yazarın 224K085 kodlu TÜBİTAK projesi kapsamında Yıldız Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Tezli Yüksek Lisans programında hazırladığı "Mehmed Fahri Paşa'nın Manzum İşkodra Târih-i Harbi Adlı Eserinin Edebî ve Tarihî Tahlil ve Tenkidi" başlıklı yayımlanmamış yüksek lisans tezinden üretilmiştir.

Supporting Institution

Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK)

Project Number

224K085

Thanks

Bu çalışma, Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) tarafından 224K085 numaralı proje ile desteklenmiştir. Projeye verdiği destekten ötürü TÜBİTAK’a teşekkürlerimizi sunarız.

Siege, Battle, Verse: The Siege of Shkoder During The Balkan Wars Of 1912-1913 in the Poetic Memoirs of Mehmed Fahri Pasha

Abstract

The Shkodër/Montenegro Front in the Balkan War was a rare battlefield where siege operations, open-field engagements, and irregular warfare converged. Despite its significance within the war’s broader strategic and psychological landscape, this front has remained understudied. This article seeks to address that gap by examining the first-person account of Mehmed Fahri Pasha, a source that has yet to receive in-depth scholarly attention in relation to the Shkodër Front. His memoirs offer a rare perspective, presenting the direct experiences of a soldier who actively participated in the conflict. This study critically engages with this unique Ottoman-Turkish military memoir -the only known independent first-hand account of the Shkodër Front- through a comparative analysis with primary and secondary sources. By reconstructing the course of the siege and battles, it assesses their strategic and psychological repercussions. Finally, the memoir is contextualized within conventional military historiography, evaluating its contribution to the historicization of warfare.

Keywords

Balkan Wars , Poetic Memoirs of Shkoder Battle , Military History , Mehmed Fahri Pasha , Ego-Documents

Project Number

224K085

References

• I. Arşiv Kaynakları
• Millî Savunma Bakanlığı ATASE Arşivi, Balkan Harbi Koleksiyonu (110-9-1-7), 677/36/4, 566/20/7, 673/12/16, 90/73/28, 284/399/10, 732/2/46, 305/11/12, /977/36/2, 685/7/7.
• BOA, DH.MUİ (Başbakanlık Osmanlı Arşivi Dahiliye Nezareti Muhaberat-ı Umumiye İdaresi Evrakı), 107/18.
• II. Ben-Anlatıları
• Ahmed Rıza Trabzonî, Manzume-i Sivastopol, haz. Veysel Usta. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2000.
• Abdullah Paşa ve Mahmut Muhtar Paşa. Abdullah Paşa'nın Balkan Savaşı Hâtıratı - Mahmut Muhtar Paşa'nın Cevabı, haz. Hülya Toker, Sema Demirtaş, İstanbul: Alfa Yayıncılık, 2012.
• Bosnalı İntizami, Tuhfetü'l-İhvân, haz. Cihan Okuyucu, Sadık Yazar. İstanbul: Yazma Eserler Kurumu Yayınları, 2020.
• Bozkurt, Kenan. “Yüreği Vatan Aşkıyla Atan Bir Şâir: Yûsuf Hâlis Efendi ve Şehnâme-i Osmânî’si.” The Journal Of Turk-Islam World Social Studies (2019): 134-182. Doi:10.16989/tıdsad.168
• Doktor Mehmed Fahri. İşkodra Muhâsarası, Muhârebat-ı Mühimme, Vekâyi‘-i Fecî‘a, Şehidlerimiz ve Mersiyeleri: Manzum İşkodra Tarih-i Harbi. Dersaadet-Pangaltı Mekteb-i Harbiye Matbaası, 1329.
• Hüseyin Raci Efendi. Zağara Müftüsünün Hatıraları - Tarihçe-i Vaka-i Zağara, haz. M. Ertuğrul Düzdağ. İstanbul: İz Yayıncılık, 2019.
• Kıvami. Fetihnâme, haz. Ceyhun Vedat Uygur. İstanbul: Yapı Kredi Kültür Yayınları, 2018.
• Koz, M. Sabri. “Çanakkale Zaferi ile İlgili Bir Destan” Türk Folklor Araştırmaları. C.13, S.265 (1971): 6063-6065.
• Koz, M. Sabri. “Napolyon’un Mısır’ı İşgali ve İki Destan” Türk Folklor Araştırmaları. C.14, S.271 (1972): 6230-6232.
• Levend, Âgâh Sırrı. Gazavatnameler ve Mihaloğlu Ali Bey Gazavatnamesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1956.
• Merahî’nin Fetihname-i Sigetvar’ı, haz. Ahmet Arslantürk, Mücahit Kaçar. İstanbul: Okur Kitaplığı Yayınları, 2012.
• Salih Hayri, Kırım Zafernâmesi - Hayrâbâd, Haz: Necat Birinci. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları 1988.
• Vuslatî Ali Bey, Gazâ-nâme-i Çehrin, haz. Dr. Mustafa İsen, Dr. İsmail Hakkı Aksoyak. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2018.
• Zeki Paşa. 1912 Balkan Harbi’ne Ait Hatıratım. haz. Halit Fesih Kalkan, İstanbul: Milenyum Yayınları, 2013.
• İkincil Kaynaklar
• Abdurrahman Nafiz ve Kiramettin. 1912-1913 Balkan Harbinde İşkodra Müdafaası. 2c. İstanbul: Büyük Erkân-ı Harbiye Reisliği X. Şube Askerî Matbaa, 1933.
• Acehan, Abdullah. “Halit Fahri Ozansoy, Hayatı Eserleri Sanatı”. Doktora tezi, Sakarya Üniversitesi, 1998.
• Aydın, Salim. Balkanların Acı Yüzü: Basın Tarihinde Balkan Savaşları. İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2013.
• Beşikçi, Mehmet. Cihan Harbini Yaşamak ve Hatırlamak: Osmanlı Askerlerinin Cephe Hatıraları ve Türkiye’de Birinci Dünya Savaşı Hafızası, 3. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınevi, 2024.
• Çakmak, Fevzi. Batı Rumeli'yi Nasıl Kaybettik: Garbî Rumeli'nin Sûret-i Ziyaı ve Balkan Harbi'nde Garb Cephesi, haz. Ahmet Tetik, 3. Baskı. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2018.
• Ertuna, Hamdi. İşkodra Savunması ve Hasan Rıza Paşa. Ankara: Genelkurmay Basımevi, 1986.
• Hallı, Reşat. Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi Balkan Harbi (1912-1913), Garp Ordusu, C III, K I, Vardar Ordusu ve Ustruma Kolordusu. Ankara: Genelkurmay Basımevi,1979.
• Jata, Mimoza. “Balkan Savaşlarında İşkodra Vilâyeti (1912-1913)”. Yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi, 2014.
• Kaytan, Gizem. Balkan Savaşları’nda İşkodra Müdafaası, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Edirne 2018.
• Kazancıgil, Aykut. Tıp Fakültesi Tarihçesi, c.2. İstanbul: Özel Yayınları, 1991.
• Korkmaz, Ender. “A Power Takeover in the Ottoman Empire: The Downfall of the Committee of Union and Progress in 1912.” Acta Histriae, cilt 32/I (2024): 105-130.
• Kurdoğlu, Veli Behçet. Şair Tabipler, İstanbul: Baha Matbaası, 1967.
• Sarı, Mehmet. “Gelibolulu Za'ifi Muhammed - Gazavat-ı Sultan Murad Han: İnceleme (Ses Değişmeleri, Benzeşmeleri ve Uyumlar), Metin – Sözlük” Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 1994.
• Okay, M Orhan. “Hâtırat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi.16: 445-449. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Özatalay, Fehmi. Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi Balkan Harbi Garp Ordusu Karadağ Cephesi, III ncü Cilt 3 ncü Kısım. Ankara: Genelkurmay Basımevi, 1984.
• Tavukçu, Orhan Kemal. “Sergüzeştnâme” . Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 2: 559-560. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Toprak, Zafer, “Cihan Harbi’nin Provası: Balkan Harbi.” Toplumsal Tarih, sayı 104 (Ağustos 2002): 44-51.
• Turan, Ömer. “Balkan Savaşları”. Türkiye Cumhuriyeti Tarihi- I, ed. Neşe Özden, Mehmet Temel, Yasemin Doğaner vd. Ankara: ATAM Yay., 2013.
• Yıldırım, İsmail. “Za’îfî” Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/zaifi-mehmed-gelibolulu-zaifi [21.04.2025].