Değişen ve Dönüşen Alternatif Tiyatro Mekanları

Yıl 2024, Cilt: 2 Sayı: 2, 88 - 114, 27.12.2024

Türküler Topal

Öz

İlk ortaya çıktığı Dionysos şenliklerinde buluşma ritüellerine eşlik eden tiyatro, o günden beri seyirci ve oyuncuyu çepeçevre kuşatan mekânını dönemin toplumsal dinamiklerine ve teknolojik imkânlarına göre seçer. Önceleri bu toplanmanın; bir yamaca sırtını dayayıp karşıdaki sonsuz manzaraya doğru açılan, sıra sıra dizili taşlarla çevrelenen tiyatronun ortak mekânı; günümüze geldikçe farklı arayışlar, politik duruşlar, teknolojinin ilerleyişi ve bağımsız da var olabilme çabalarıyla çeşitlenmiş hatta fiziksel sınırların eridiği ve yerinin neyle doldurulacağı konusunda her gösteride farklı sahnelemeleri deneyen topluluklarca da zenginleşmiştir. Bu araştırmanın ele aldığı konuda bu çeşitliliği cesurca arayan; tiyatro amacıyla inşa edilmemiş mekânları mesken edinen alternatif toplulukların günümüzde kullandığı mekânlar ile kurduğu iletişim irdelenmektedir. Dolayısıyla makalenin odak noktası; günümüzdeki bağımsız ve özgün yapımlar üretmesiyle konvansiyonel tiyatrodan ayrışan alternatif tiyatroların, tiyatro amacıyla inşa edilmemiş ve sonradan tiyatro-performans alanına dönüşen mekânlardaki oyunları sahneleme, mekân ve tasarım üçgeninde incelemektir. Böylece bir tiyatro mekânının sahnelemeyle olan ilişkisi göz önünde tutularak; herhangi bir mekândan oyun mekânına nasıl dönüştüğü araştırılacak ve bu dönüşümün tespit edilen ilkeleri sunulacaktır. Araştırmada alternatif tiyatroların başlangıcına tarihsel araştırma yöntemiyle kısaca değinilerek araştırma boyunca case study ve gözlem yöntemi kullanılacaktır. Çalışmanın örneklemi; Ankara, İzmir ve İstanbul'da sahnelenen çağdaş oyunlar ve oyunların sahnelendiği mekânlardır. Araştırmanın sonucunda tiyatroda erişilebilirliğin artması hedeflenerek, toplum için sanat anlayışı ön planda tutularak elde edilen veriler sayesinde buluntu bir mekânın tiyatroya dönüşümüne dair bir perspektif sunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Çağdaş tiyatro mekânı, Alternatif tiyatrolar, Mekân - performans ilişkisi, Çevresel tiyatro, Performans alanları

Kaynakça

• And, M. (2014). Başlangıcından Günümüze Türk Tiyatro Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınevi
• Brockett, O. (1993). Tiyatro Tarihi, çev.: İ. Bayramoğlu. Ankara: Dost Kitabevi
• Di Benedetto, S. (2014). Tiyatro Tasarımı, çev: T. Sağlam. Ankara: De Ki Basım Yayın
• Fişenk, Ö. A. (2021). Tiyatro Mimarisinin Tarihsel Gelişimi ve Çağdaş Tiyatro İçin Bir Sahne Önerisi, (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: İstanbul Ticaret Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Erayda, N. (2002). Ne Bileyim Kafam Karıştı!. İstanbul: Boyut Yayınevi
• İpek, İ. (2015). İstanbul - Beyoğlu Büyük Zarifi Apartmanı Restorasyon Projesi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Karagül, C. (2015). Alternatif Tiyatrolar. İstanbul: Habitus Yayınevi
• Koçu, R. E. (1958). İstanbul Ansiklopedisi. İstanbul: İstanbul Ansiklopedisi ve Neşriyat Kollektif Şirketi.
• Nutku, Ö. (1993). Dünya Tiyatrosu Tarihi Cilt 1. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Schechner, R. (1973). Environmental Theatre. New York: Applause Theatre & Cinema Books.
• Sokullu, S. (1988) Türkiye’de Alternatif Tiyatro Serüveni, Tiyatro Araştırmaları Dergisi, Cilt 8, Sayı 8, s. 51-76. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Şener, S. (2006). Dünden Bugüne Tiyatro Düşüncesi. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• Öztek, E. (2024). Housing The Reciprocal and Transformative Nature of Theatre: Disclosıng Avant-Garde Theatre’s Unbounded Architectures With Hayalhane, Play and Fusion of Horizons (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara: ODTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Topal, T. (2021). 19. Yüzyıldan 2000’lere Modern Tiyatro İnsanlarının Sahneleme, Mekân ve Sahne Tasarımı Bağlamında İncelenmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Wiles, D & Dymkowski, C. (2019). Tiyatro Tarihi. İstanbul: Ayrıntı Yayınları
• Yüksel, A. (2018). Uzun Yolda Bir Mola. İstanbul: Habitus Yayınları
• Annemden Kalan Gül Ağacı Masanın Üzerinde Çaydanlık Beyaz Bir İz Bıraktı – 27. İstanbul Tiyatro Festivali (2024). https://tiyatro.iksv.org/tr/yirmiyedinci-istanbul-tiyatro-festivali-2023/annemden-kalan-gul-agaci-masanin-uzerinde-caydanlik-beyaz-bir-iz-birakti. Erişim Tarihi: 30/08/2024.
• Büyük Zarifi Apartmanı - 27. İstanbul Tiyatro Festivali (2024). https://tiyatro.iksv.org/tr/yirmiyedinci-istanbul-tiyatro-festivali-2023/buyuk-zarifi-apartmani Erişim Tarihi: 30/08/2024.
• Çirkin – 27. İstanbul Tiyatro Festivali (2024). https://tiyatro.iksv.org/tr/yirmiyedinci-istanbul-tiyatro-festivali-2023/cirkin. Erişim Tarihi: 05/11/2024.
• Çoban, O. (2024). İnteraktif Tiyatro Deneyimi "Çirkin" Sahnede. https://www.studiomercado.com/post/mercado-xtopia-cirkin-interaktif-tiyatro-lalin-akalan Erişim Tarihi: 20/09/2024.
• Miss Margarida Yöntemi Oyun Tanıtımı https://araliksahne.com/events/miss-margarida-yontemi/ Erişim Tarihi: 01/09/2024.
• On İkinci Ev – 4. Bergama Tiyatro Festivali (2024). https://bergamatiyatrofestivali.com/on-ikinci-ev/ Erişim Tarihi: 28/08/2024.
• Odeon Pergamon Kültür Sanat Alanı (2024). https://www.odeonpergamon.com/ Erişim Tarihi: 31/08/2024.
• Tiyatro.co (2021), Onur Gazdağ Fareler Tiyatrosu Aralık Sahne; ‘Hayata Aralıktan Bak’ [Podcast], https://open.spotify.com/episode/7Fnc5kgqVNzoKi2F9N4cL4.
• Görsel 1: Hope Alkazar'da Çirkin Oyunu, 2024. (https://www.studiomercado.com/post/mercado-xtopia-cirkin-interaktif-tiyatro-lalin-akalan / Fotoğraf: Xtopia / Erişim Tarihi: 05/11/2024).
• Görsel 2: Çirkin Sahne Düzeni, Hope Alkazar, 2024. Kaynak: Yazar.
• Görsel 3: Annemden Kalan Gül Ağacı Masanın Üzerinde Beyaz Bir İz Bıraktı Oyunu – Metrohan, 2024. (https://bantmag.com/annemden-kalan-gul-agaci-masanin-uzerinde-caydanlik-beyaz-bir-iz-birakti/ Fotoğraf: Salih Üstündağ / Erişim Tarihi: 30/08/2024).
• Görsel 4: Annemden Kalan Gül Ağacı Masanın Üzerinde Beyaz Bir İz Bıraktı Oyunu Sahne Düzeni, Metrohan. Kaynak: Yazar.
• Görsel 5: Büyük Zarifi Apartmanı Oyunu Sahne Düzeni Büyük Zarifi Apartmanı, 2024. Kaynak: Yazar.
• Görsel 6: Büyük Zarifi Apartmanı Oyunu - Büyük Zarifi Apartmanı, 2024. (https://www.5harfliler.com/anlatilan-otekilerin-hikâyesi-buyuk-zarifi-apartmani/ Erişim Tarihi: 30/08/2024).
• Görsel 7: Odeon Pergamon’da On İkinci Ev Oyunu, 2023. Kaynak: Yazar.
• Görsel 8: Aralık Sahne’de Miss Margarida Yöntemi, 2024. Fotoğraf: Serhat Kınalı.
• Tablo 1: Mekân ve Performans İlişkisi. Kaynak: Yazar.