Ekmeklik Buğday Çeşit ve Hatlarında Kışlık ve Yazlık Ekimlerin Morfolojik ve Fenolojik Özellikler Üzerine Etkisinin Belirlenmesi

Yıl 2020, Cilt: 9 Sayı: 2, 122 - 133, 24.12.2020

Telat Yıldırım Enes Yakışır Cevat Eser , Musa Türköz Sait Çeri Emel Özer İbrahim Kara Meltem Yaşar Şahismail Cerit

Öz

Bu çalışma, kışlık ve özellikle de erken ilkbaharda yapılacak olan ekimlerin, ekmeklik buğday çeşit ve hatlarında yaprak sayısı, kardeşlenme, başaklanma, bitki boyu ve başakta tane ağırlığı üzerine etkisinin belirlenmesi amacı ile 2017-2018 ve 2018-2019 ekim dönemlerinde kışlık ve yazlık olarak saksı denemesi şeklinde yapılmıştır. Konya Bahri Dağdaş Uluslararası Tarımsal Araştırma Enstitüsü’nde sera şartlarında yürütülen çalışmada, tarla denemeleri ile kuraklık yönünden öne çıkan 25 ekmeklik buğday genotipi (5 çeşit ve 20 hat) kullanılmıştır.
Yazlık ekimden kaynaklanan geç sapa kalkma ve vernalizasyon ihtiyacının karşılanamaması nedeniyle sapa kalkmanın gerçekleşmediği genotiplere ait bitkiler sürekli yaprak ürettiklerinden, yaprak sayıları artmış ve bu genotiplerin kardeş sayısı da yüksek bulunmuştur. 2017-2018 buğday yetiştirme dönemin de yazlık ekimi yapılan 25 genotipten 16 tanesinin yazlık-alternatif, 6 tanesinin mutlak kışlık ve 3 tanesinin ise kışlık-alternatif oldukları belirlenmiştir. 2018-2019 sezonunda 16 genotip yazlık-alternatif, 9 genotip ise kış olarak değerlendirildi. Buğday genotiplerinde bitki boyunun ve başakta tane ağırlığının ekim zamanının gecikmesine (kışlık ve yazlık ekim), genotiplere ve genotiplerin vernalizasyon ihtiyaçlarına göre önemli derecede etkilendiği belirlenmiştir. Genotiplerde kışlık ekimler yazlık ekimlere göre daha yüksek bitki boyuna ve başakta tane ağırlığına sahip olmuşlardır.

Anahtar Kelimeler

Ekmeklik buğday, kışlık-yazlık ekim, morfolojik ve fenolojik özellikler

Determination of the Effect of Winter and Summer Sowing on Morphological and Phenological Properties of Bread Wheat Varieties and Lines

Öz

This study was based on defining the impacts and differences of winter and early spring planting times on the traits of leaf number, tillering, earing, plant height, and grain weight of the spike in bread wheat varieties and lines. In this study, conducted in Konya Bahri Dağdaş International Agricultural Research Institute, 25 bread wheat genotypes (five varieties and 20 lines), tolerant to drought, were used as plant materials. The study was carried out in pots for winter and summer sowing periods in 2017-2018 and 2018-2019.
The wheat genotypes, which did not take up the stem due to the late rising and the lack of vernalization requirement caused by summer planting, continuously produced leaves, then resulted an increase in the number of leaves. Because of the same reason, the number of tillers was also higher. Field trials illustrated that 16 out of 25 genotypes cultivated in 2017-2018 summer season were for summer-alternative, six were for absolute winter, and three were for winter-alternative. In the 2018-2019 season, 16 genotypes were evaluated as summer-alternative and 9 genotypes as winter. Significant differences in the plant height and grain weight per spike were found among the genotypes depending on the late sowing time (winter and summer), different genotypes, and their vernalization needs. The genotypes planted in winter had higher height and grain weight of the spike compared to summer plantings.

Anahtar Kelimeler

Bread wheat, winter-summer sowing, morphological and phenological features

Kaynakça

• Akıllı, S. (1997). Bazı makarnalık buğday çeşitlerinin vernalizasyon ihtiyaçlarının saptanması. (Yüksek lisans tezi). Çukurova Üni. Fen Bilimleri Enst. Tarla Bitkileri Anabilim Dalı. Adana.
• Akkaya, A (1994). Buğday Yetiştiriciliği. K.S.Ü. Genel Yayın No:1, Zir. Fak. Genel Yayın No:1, Ders Kitapları Yayın No:1. Kahramanmaraş.
• Akkaya, A., Akten, Ş. (1988). Erzurum kıraç koşullarında farklı ekim zamanlarının kışlık buğdayın verim ve bazı verim öğelerine etkisi. Türk Tarım ve Ormancılık Dergisi, 13(36), 913-923.
• Anonymous, (2014). JMP-11. JSL Syntax Reference. SAS Institute. ISBN:978-1-62959-560-3.
• Anonymous, (2018). Wheat Growth Guide. AHDB, www.projectblue.blob.windows.net (Erişim tarihi: 06.10.2020)
• Arabacı, O., Konak, C., Yılmaz, R. (2002). Ekmeklik (Triticum aestivum L. Em. Thell) ve makarnalık (T. durum Desf.) buğdayda sulama ve ekim zamanının verim ve verim öğelerine etkisi. Ege Tarımsal Araştırma Dergisi, 12(2), İzmir.
• Atlı, A. (1999). Buğday ve ürünleri kalitesi. Orta Anadolu’da Hububat Tarımının Sorunları ve Çözüm Yolları Sempozyumu, 8-11 Haziran 1999, Konya, 498-506.
• Çalışkan, M. (2007). Horasan buğdayının (Triticum turanicum) farklı ekim zamanlarına ve ekim sıklıklarına tepkisinin belirlenmesi. (Yüksek lisans tezi). Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Kahramanmaraş.
• Dahlke, B. J., Oplinger, E. S., Gaska, J. M., Martinka, M. J. (1993). Influence of planting date and seeding rate on winter wheat grain yield and yield components. Journal of Production Agriculture 6(3):408-414. DOI: 10.2134/jpa1993.0408.
• Darwinkel, A., Ten, B. A., Koinzenga, J. (1977). Effect of sowing date and seed rate on crop development and grain production of winter wheat. Netherlands Journal of Agricultural Science. Wageningen Journal of Sciences, 25(2), 83-94. DOI: 10.18174/njas.v25i2.17134.
• Fowler, D. B., Limin, A. E., Wang, S. Y., Ward R. W. (1996). Relationship between low-temperature tolerance and vernalization response in wheat and rye. Canadian J. Plant Sci. 76(1), 37-42. DOI: 10.4141/cjps96-007.
• Gassner, G. (1918). Beitrage zur physiologiischen charakteristik sommer- und winterannueller gewachse, insbesondere der getreidepflanzen. Z. Bot. 10: 417-480.
• Genç, İ. (1977). Tahıllarda Tane Veriminin Fizyolojik ve Morfolojik Esasları. Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Yıllığı 8, Sayı: 1, Adana.
• Kazan, T., Doğan, R. (2005). Pehlivan ekmeklik buğday (Triticum aestivum) çeşidinde ekim zamanı ve ekim sıklığı üzerine araştırma. Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 19(1), 63-76.
• Keçeli, A. (2006). Bazı ekmeklik buğday (Triticum aestivum L.) çeşitlerinde vernalizasyonun gelişme dönemleri ve verime etkileri. (Yüksek lisans tezi). Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Keklikçi, Z., Yılmaz, A., Dönmez, Ö., Keçeci, V., Yıldırım, A., Aydın, A. (1991). Konya ovasında kuru şartlarda kışlık arpa ekim zamanının belirlenmesi. Bahri Dağdaş Milletlerarası Kışlık Hububat Araştırma Merkezi Sonuç Raporu. Yayın No: SR-1991-1. Konya.
• Kenar, D., Şehirali, S. (2001). Farklı ekim zamanlarının 2 ve 6 sıralı arpa çeşitlerinin verim ve verim öğeleri üzerine etkileri. Türkiye 4. Tarla Bitkileri Kongresi, Tahıllar ve Yemeklik Tane Baklagiller, Cilt: 1, 17-21 Eylül 2001, 177-182, Tekirdağ.
• Kün, E. (1988). Serin İklim Tahılları. Ders Kitabı. A.Ü.Z.F. Yayınları Yayın No 1032. Ankara.
• Masle, J., Doussinault, G., Sun, B. (1989). Response of wheat genotypes to temperature and photoperiod in natural conditions. Crop Science, 29(3), 712-721. DOI: 10.2135/cropsci1989.0011183X002900030036x.
• Pal, S. K., Kaur, J., Thakur, R., Verma, U. N., Singh, M. K. (1996). Effect of irrigation, seeding date and fertilizer on growth and yield of wheat (Triticum aestivum). Indian Journal of Agronomy, 41(3), 386-389.
• Pugsley, A. T. (1971). A genetic analysis of the spring-winter habit of growth in wheat, Aust. J. Agric. Res., 22: 21-31.
• Terzioğlu, S., Topuz, Y. (1991). Üşütmenin Türkiyede yetiştirilen bazı buğday varyetelerinin fide ve embriyonal kök büyümesine ile anatomisine etkisi ve vernalizasyon süresinin tayini. TÜBİTAK, Tarım ve Ormancılık Araştırma Grubu, No: TOAG-656, 65 s. Ankara.
• Topal, A. (1997). Konya ekolojik şartlarında arpa çeşitlerinde (Hordeum vulgare L.) farklı ekim zamanlarının kışa dayanıklılık, dane verimi ve bazı verim unsurlarına etkisi. Türkiye 2. Tarla Bitkileri Kongresi, 22-25 Eylül 1997, 84-88, Samsun.
• Tosun, O., Akbay, G., Gençtan, T. (1980). Ekim zamanının arpada (Hordeum vulgare L.) tane verimi, tanede protein oranı ve protein verimine etkileri ile bu karakterler arasındaki ilişkiler. A.Ü. Zir. Fak. Yıllığı, 30 (3-4), 495-502, Ankara.
• Tugay, M. E. (1992). Tokat/Kazova koşullarında arpanın ekim zamanının verim ve diğer bazı özellikler üzerine etkisinin belirlenmesi üzerine bir araştırma. 2. Arpa Malt Semineri, 25-27 Mayıs 1992, 190-205. Konya.
• Tülübaş, N., Kara, B. (2019). Kıraç koşullarda güzlük (zamanında ve geç ekim) ve yazlık ekilen buğdayın tane verimi ile bazı kalite özelliklerinin karşılaştırılması. Türk Doğa ve Fen Dergisi, 8(1), 1, 8-12.
• Ünver, S. (1995). Buğdayda Tohum İriliğinin Verim ve Verim Ögeleri Üzerine Etkisi. TARM Yayın No: 1995/1, TARM Matbaası, Ankara.
• Yetişir, H. (2011). Bitki Fizyolojisi (Büyüme ve Gelişme). avesis.erciyes.edu.tr
• Yıldırım, T. (2003). Doğu Anadolu Bölgesinde yetiştirilen bazı buğday ve arpa genotiplerinde soğuğa dayanıklılık ve vernalizasyon ihtiyacının belirlenmesi. (Doktora tezi). Atatürk Üni., Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarla Bitkileri Ana Bilim Dalı, Erzurum.
• Yılmaz, A., Dönmez, Ö., Kınacı, E. (1993). Konya hububat tarımında bazı yetiştirme tekniklerinin önemi. Konya’da Hububat Tarımının Sorunları ve Çözüm Yolları Sempozyumu, Bahri Dağdaş Milletlerarası Kışlık Hububat Arş. Merkezi, 12-14 Mayıs 1993, 98-109, Konya.
• Yiğitoğlu, D. (1999). Kahramanmaraş koşullarında farklı ekim zamanlarının buğdayın gelişme dönemleri, verim ve verim unsurları üzerindeki etkisi. (Yüksek lisans tezi). Kahramanmaraş Sütçü İmam Üni., Fen Bilimleri Enstitüsü, Kahramanmaraş.
• Yürür, N. (1994). Serin İklim Tahılları (Tahıllar I). Ders Kitabı. U.Ü. Z.F. Yayınları Yayın No 7-030-0256. Bursa.