Sünnî Teolojinin Belâ ve Musibet Anlayışına Eleştirel Bir Yaklaşım

Yıl 2023, Sayı: 49, 481 - 505, 30.04.2023

Recep Önal

https://doi.org/10.28949/bilimname.1255785

Cited By: 1

Öz

İnsanlık tarih boyunca çeşitli belâ ve musibetlere maruz kalmıştır. Bunun en son örneğini Aralık 2019’da Çin’de ortaya çıkan COVID-19 salgını oluşturmaktadır. Öldürücü vasfıyla insanlığı derin bir korku ve paniğe sevk eden bu salgın karşısında insanlar, ölümün nesnel gerçekliğiyle yüzleşti. Salgına yakalanan, salgın nedeniyle yakınlarını kaybeden, işsiz kalan milyonlarca insan çaresizlik, kaygı ve korku gibi psikolojik travmalara maruz kaldı. Hiç şüphesiz yaşanılan bu buhran dönemi günümüze has bir durum değildir. Tarih boyunca insanlığın çeşitli salgın hastalıklara maruz kaldığı bilinmektedir. Kur’an’da da bu duruma dikkat çekilmekte, tarihin her döneminde insanların çeşitli musibetlerle denendikleri belirtilmektedir. Ayrıca musibetlerin yaşandığı zamanlarda nasıl davranmak gerektiği de açıklanmaktadır. Bu anlamda insanlar musibetlerin bilinen ve bilinmeyen anlamları üzerinde tefekkür etmeye teşvik edilmekte, bunlardan bir kısmının imtihan, bir kısmının ders ve ibret almaya yönelik olduğu belirtilerek, bu tür hadiselerin nasıl anlamlandırılması gerektiğine yönelik bizlere yol gösterilmektedir. Sünnî âlimler de Kur’an’ın bu yaklaşımından hareket ederek, insanların belâ ve musibetleri nasıl yorumlamak gerektiğine dair açıklamalarda bulunmuşlardır. Bu çerçevede belâ ve musibetleri imtihan ve kader çerçevesinde ele almışlardır. Eş‘arîler, Allah’ın mutlak irade ve kudretine bir sınırlama ve eksiklik getirmeme adına musibetlerde belli bir hikmet veya amacın bulunmasını gerekli görmemiş, dünyada iyi ya da kötü olsun var olan her şeyi Allah tercih edip yarattığı için iyi ve güzel kabul etmişlerdir. Allah’ın kudret ve irade sıfatlarını zedelememeye çalışan Mâtürîdîler ise Eş‘ârîlere nispeten daha dengeli bir yol tutarak, ilahî fiillerde belli bir hikmetin ve amacın bulunmasını gerekli görmüşlerdir. İşte bu makalede Sünnî âlimlerin konuya dair görüşleri tespit edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Kelam, Musibet, Ehl-i Sünnet, Eş‘ariyye, Mâtürîdiyye.

Critical Approach to Sunnī Theology’s Understanding of Troubles and Tribulations

Öz

Humanity has been exposed to various troubles and calamities throughout history. The most recent example of this is the COVID-19 epidemic that emerged in China in December 2019. In the face of this epidemic, which caused humanity to fear and panic with its deadly character, people faced the objective reality of death. Millions of people who were caught in the epidemic, lost their relatives due to the epidemic, and became unemployed were exposed to psychological traumas such as helplessness, anxiety and fear. Undoubtedly, this period of depression is not unique to our day. It is known that humanity has been exposed to various epidemic diseases throughout history. In the Qurʾān, attention is drawn to this situation, and it is stated that in every period of history, people have been tried with various calamities. Sunni scholars have also made explanations about how people should interpret calamities based on these data of the Qurʾān. In this context, the Ash’arites did not consider it necessary to have a certain wisdom or purpose in calamities in order not to limit or deficiencies in Allah’s absolute will and power, and they accepted everything that exists in the world, whether good or bad, as good because Allah preferred and created it. Maturidis, on the other hand, took a more balanced way than the Ash’aris and considered it necessary to find wisdom and purpose in divine actions. In this article, the views of Sunni scholars on the subject will be determined.

Anahtar Kelimeler

Kalam, Māturīdī, Society, Family, Marriage

Kaynakça

• ALTINTAŞ, Ramazan. “İbnü’l-Hümam es-Sivasi’ye (Ö. 861/1456) Göre Allah’ın Yaratıklara Acı Çektirmesi Sorunu”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9, sy 2 (Aralık 2005): 45-60.
• ARSLAN, Hulusi. “Doğal Felaket ve Istıraplar Konusunda Kelâmcıların Görüşleri -Tahlil, Tenkid ve Öneriler-”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 2, sy 2 (Eylül 2002): 19-34.
• BAĞDÂDÎ, Abdülkâhir. Kitâbu usûli’d-dîn. Beyrut: Dâru Sâdır, 1928.
• BÂKILLÂNÎ, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib. Kitâbü’t-temhîdi’l-evâʾil ve telhîsü’d-delâʾil. Beyrut: Müessesetü’l-Kütübis-Sekâfiyye, 1993.
• BAYINDIR, Ahmet. “Koronavirüs (Covid-19) Süreci Bağlamında Kötülük Problemine ‘Holistik Bakış’ ve ‘“Sözde Problem” Yaklaşımı’”. Journal of Turkish Studies Volume 15 Issue 4, sy Volume 15 Issue 4 (2020): 179-88.
• BİÇER, Ramazan. Akıl ve İrade Kapısı İmam Matüridi. 1. bs. İstanbul: Erdem Yayınları, 2018.
• BULUT, İsmail, ve Ahmet KOÇ. “COVID-19 ve İnanç İlişkisi”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 17 Şubat 2022. https://doi.org/10.33415/daad.1027706.
• CÜVEYNÎ, İmamü’l-Haremeyn. Kitâbü’l-irşad ilâ kavâtıi’l-edilleti fi usûli’l-i’tikad. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.
• EŞ‘ARÎ, Ebü’l-Hasen. el-İbâne an usûli’d-diyâne. Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 1994.
• EŞ‘ARÎ, Ebü’l-Hasen. el-Lüma fi’r-red alâ ehli’z-zeyği ve’l-bid‘a. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• GAZZÂLÎ, Ebû Hâmid Muhammed. Halkın Kelâmî Tartışmalardan Korunması. Çeviren Sabit Ünal. İzmir: İzmir İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1987.
• GAZZÂLÎ, Ebû Hâmid Muhammed b. Ahmed. İhyâu ‘ulûmi’d-din. Çeviren Ahmet Serdaroğlu. İstanbul: Bedir Yayınları, 2002.
• GAZZÂLÎ, Ebû Hâmid Muhammed b. Ahmed. İtikadda Orta Yol. Çeviren Kemal Işık. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları, 1971.
• GAZZÂLÎ, Ebû Hâmid Muhammed b. Ahmed. Kimyây-ı Saadet. Çeviren Ali Arslan. İstanbul: Merve Yayınları, 2004.
• GÜLER, İlhami. Allah’ın Ahlakiliği Sorunu. Ankara Okulu Yayınları. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1998.
• HIDIR, Özcan. “Covid-19 Süreci-Sonrası: Teolojik ve Teo-Politik Gelişmeler”. Içinde Küresel Salgının Anatomisi: İnsan ve Toplumun Geleceği, editör Muzaffer Şeker, Ali Özer, ve Cem Korkut, Birinci Baskı. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi, 2020.
• İbn FÛREK, Ebû Bekir Muhammed b. el-Hasan. Makâlâtü’ş-Şeyh Ebî’l-Hasan el-Eş‘arî. Kahire: Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Diniyye, 2005.
• İbn HÜMAM, Kemâlüddîn es-Sivâsî. Kitabu’l-Müsayere. Çeviren Harun Işık. Birinci basım. Kayseri: Kimlik Yayınları, 2017.
• İSFERÂYÎNÎ, Ebü’l-Muzaffer. et-Tebṣîr fi’d-dîn. Beyrut: Dâr-u İbn Hazm, t.y.
• KAZANÇ, Fethi Kerim. “Kelâmî Düşüncede Kötülük Sorununa Kısa Bir Bakış”. Kelâm Araştırmaları 6, sy 1 (2008): 77-106.
• MÂTÜRÎDÎ, Ebû Mansûr. Kitâbü’t-tevhîd tercümesi. Çeviren Bekir Topaloğlu. 1. baskı. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2002.
• NESEFÎ, Ebü’l-Muîn. Kitâbü’t-temhîd li kavâidi’t-tevhîd. Kahire: Dar’u Tabâatü’l-Muhammediyye, 1986.
• NESEFÎ, Ebü’l-Muîn. Tabsıratü’l-edille. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2003.
• ÖZDEMİR, Metin. “Din Karşıtı Bir Söylem Olarak Kötülük Problemi ve Eleştirisi”. İçinde Din Karşıtı Çağdaş Akımlar ve Deizm, editör Vecihi Sönmez vd., 125-34. Van: Ensar Neşriyat, 2017.
• ÖZDEMİR, Metin. “Kötülük Problemine Eleştirel Bir Yaklaşım”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4 (2000): 225-58.
• ÖZDEMİR, Metin. “Kötülük Problemine Felsefi ve Kelâmî Açıdan Mukayeseli Bir Yaklaşım”. Journal of Islamic Research 27, sy 3 (31 Temmuz 2018): 235-50. https://doi.org/10.5281/ZENODO.1488618.
• PEZDEVÎ, Ebü’l-Yüsr Muhammed. Ehl-i Sünnet Akaidi. Çeviren Şerafeddin Gölcük. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 1994.
• RÂZÎ, Fahreddin. Kelâm’a Giriş: el-Muhassal. Çeviren Hüseyin Atay. 1. baskı. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı, 2002.
• RÂZÎ, Fahreddin. Tefsîrü’l-Kebîr. Çeviren Suat Yıldırım vd. Ankara: Akçağ Yayınları, 1990.
• ŞEHRİSTÂNÎ, Muhammed b. Abdilkerîm b. Ahmed. el-Milel ve’n-nihal. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, t.y.
• ŞEKEROĞLU, Sami. “Mâtürîdî’de Kötülük Problemi”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14, sy 21 (2009): 135-50.
• TÜRKMAN, Ebru. “Kelâmda Günah Musibet İlişkisi”. Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2006.
• YARAN, Cafer Sadık. Kötülük ve Theodise. İstanbul: Vadi Yayınları, 1997.
• YÜKSEL, Emrullah. “İlâhî Fiillerde Hikmet”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8 (1988): 43-76.