Having an Alternative: Kurdish Tribes in the Ottoman-Safavid Conflict in the Context of Ottoman Sources (The Example of the Rebellion of the Sons of Shah Kulu)

Year 2024, Volume: 13 Issue: 2, 123 - 137, 30.12.2024

Murat Alandağlı

https://doi.org/10.47130/bitlissos.1583208

Abstract

In the first half of the 16th century, the Ottoman Empire, with the help of some of its local supporters, conquered much of eastern Anatolia, where the Akkoyunlu and Safavid influences had been present In central and eastern Anatolia, Safavid pressure was politically, administratively and religiously effective. In the perspective of the Ottomans, the Safavid partisanship of the Kurdish leaders in the east was much more dangerous than that of the Qizilbash in central Anatolia, as they were located on the border line. In fact, within the social structure shaped by ancient history and cultural dynamics, a change of allegiance of tribal lords could also lead to a change of administrative boundaries. There is very little information on what actually happened along the Ottoman-Safavid border in the 16th century and especially on the attitude of the Kurdish leaders towards these events. The study aims to contribute to the field in two important ways. The first is to emphasize the mobility of Kurdish leaders within the political stance and gains provided by being on the border. The second is to make visible the diplomatic, military and political steps taken by the imperial administration in the face of these Kurdish mobilizations.

Keywords

Ottoman, Safavid, Kurdish leaders, Hakkâri, Sons of Shah Kulu

Alternatif’e Sahip Olmak: Osmanlı Kaynakları Bağlamında Osmanlı-Safevî Çekişmesinde Kürt Aşiretleri (Şah Kulu Oğullarının İsyanı Örneği)

Abstract

Osmanlı İmparatorluğu, XVI. yüzyılın ilk yarısında yereldeki kimi destekçilerinin de yardımıyla Akkoyunlu ve Safevî tesirlerinin bulunduğu Anadolu’nun doğusunun büyük bir kısmını ele geçirmişti. Anadolu’nun orta ve doğusunda Safevî tazyiki siyasî, idarî ve dinî bakımdan etkindi. Osmanlılar nazarında, Orta Anadolu’daki Kızılbaşlara nispetle sınır hattında yer almalarından dolayı doğudaki Kürt beylerinin Safevî taraftarlığı çok daha tehlikeliydi. Öyle ki kadîm tarih ve kültürel dinamiklerin şekillendirdiği toplum yapısı dahilinde aşiret beylerinin saf değiştirmesi aynı zamanda idarî bir sınır değişikliğine de yol açabilirdi. XVI. yüzyılda Osmanlı-Safevî sınır boyunda hakikatte nelerin yaşandığı ve özellikle Kürt beylerinin bu yaşananlar karşısındaki tutumları hakkındaki malumat oldukça azdır. Çalışma, alana iki önemli hususla katkı sunmayı amaçlamaktadır. İlki Kürt beylerinin, sınırda olmanın sağladığı politik duruş ve kazanımlar dahilindeki hareketliliklerine vurgu yapmaktır. İkincisi, imparatorluk idaresinin Kürtlerin bu hareketlilikleri karşısında atmış olduğu diplomatik, askerî ve siyasî adımları görünür kılmaktır.

Keywords

Osmanlı, Safevî, Kürt Beyleri, Hakkâri, Şah Kulu Oğullar

References

• Alandağlı, M. (2021). XVI. yüzyılın son çeyreğinde Rum eyaletinde “Şah’a meyledenler”. Tarih Okulu Dergisi, (LII), 1601–1619.
• Allouche, A. (2001). Osmanlı-Safevî ilişkileri (kökenleri ve gelişimi) (M. E. Dağ, Çev.). Anka Yayınları.
• Arjamond, S. A. (1984). The Shadow of God and the Hidden Imam: Religion, political order, and social change in Shiite Iran from the beginning to 1890. University of Chicago Press.
• BOA (Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi). Mühimme Defterleri (A.DVNS.MHMd.). 2/1260-61; 4/320; 27/51; 27/232; 28/114-521; 29/9-31; 29/95-437, 30/18-73; 30/35-156, 31/137-602; 32/8-67; 32/8-68; 32/9; 32/12-73; 32/13-74; 32/13-75; 32/13-76; 32/15-77; 32/15-78; 32-22-87; 32/22-87; 32/23-91; 32/25-100; 32/29-120; 32/30-124; 32/44-173; 32/182-656; 32/182-657; 32/183-658; 32/182-659; 32/184-660; 35/73-359; 35/74-367; 44/90-360; 44/304; 44/80-305; 48/20-94; 49/13-76; 59/12-114; 59/12-115; 60/54-229; 888/833.
• Emecen, F. (2003, December 16–17). Osmanlı Devleti’nin Şark Meselesinin Ortaya Çıkışı: İlk Münasebetler ve İç Yansımaları. [Konferans sunumu]. Tarihten Günümüze Türk-İran İlişkileri Sempozyumu. Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, Türkiye, 33–48.
• Emecen, F. (2010). Şahkulu Baba Tekeli. Diyanet İslam Ansiklopedisi (Cilt 38, ss. 284–286). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Emecen, F. (2023). Osmanlı İmparatorluğu’nun kuruluş ve yükseliş tarihi 1300-1600. Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Fuccaro, N. (2018). 16. ve 17. yüzyıllarda Kürdistan’daki Osmanlı sınır boyu. C. Woodhead (Ed.), (G. Ç. Güven, Çev.), Osmanlı Dünyası (ss. 311–328). Alfa Tarih Yayınları.
• Genç, V. (2022). Acem’den Rum’a bir bürokrat ve tarihçi İdris-i Bidlîsî 1457-1520. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Gencer, F. (2011). Merkezîleşme politikaları sürecinde yurtluk-ocaklık sisteminin değişimi. Tarih Araştırmaları Dergisi, 30(49), 75–96.
• Gülten, S. (2022). Osmanlı-Safevî kıskacında Kızılbaşlar: Açılın kapılar Şah’a gidelim. Timaş Yayınları.
• Hinz, W. (1948). Uzun Hasan ve Şeyh Cüneyd: XV. yüzyılda İran’ın milli bir devlet haline yükselişi. (T. Bıyıklıoğlu, Çev.). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kaplan, Y. (2016, November 14–16). Pınyanış Hükümeti. [Konferans sunumu]. Uluslararası Tarihte Hakkâri Sempozyumu. Hakkari, Türkiye, 479–524.
• Kılıç, O. (1997). XVI ve XII. yüzyıllarda Van (1548-1648). Van Belediye Başkanlığı, Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü.
• Kılıç, O. (2005, September 9–13). Klasik Dönem Osmanlı İdari Sisteminde Hükümet Sancaklar: Hakkâri Hükümeti Örneği. [Konferans sunumu]. XIV. Türk Tarih Kongresi. Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, Türkiye, 703–719.
• Koçak, Z. (2021). 16. yüzyılda Mazgird: İdari yapı, yerleşim, nüfus ve ekonomi. Ş. Aslan & F. Çelik (Eds.), Mazgirt (ss. 51–97). Ütopya Yayınları.
• Koçak, Z. (2021). XVI. yüzyılda Bitlis’in idari statüsü. M. Demirtaş (Ed.), Bitlis Tarihi (ss. 183–226). Efe Akademi Yayınları.
• Kolodziejczyk, D. (2018). Evrensellik iddiaları ile gerçeklik arasında erken modern dönemde Osmanlı sınır boyları. In C. Woodhead (Ed.), (G. Ç. Güven, Çev.), Osmanlı Dünyası (ss. 271–290). Alfa Tarih Yayınları.
• Matthee, R. (2018). Saiklerin ve sebeplerin ışığında 986-998/1578-1590 tarihli Osmanlı-Safevi savaşı. (İ. Külbilge, Çev.). Cihannüma Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi, IV(2), 115–140.
• Neciyev, E. (2022, October 1–5). Anadolu’dan Safevî Devleti’ne Göçler: Sebepleri ve Sonuçları. [Konferans sunumu]. XVIII. Türk Tarih Kongresi. Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, Türkiye, 54–66.
• Özcan, A. (2002). Kul. In Diyanet İslam Ansiklopedisi (Cilt 38, ss. 348–350). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Sarıkçıoğlu, M. (2013). Osmanlı-İran hudut sorunları (1847–1913). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Savory, R. (2004). Şah İsmail döneminde Safevî Devleti’nin temel kurumları. (E. Kırkıl, Çev.). Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, (10), 199–216.
• Sevgen, N. (1982). Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da Türk beylikleri. Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Skiliter, S. A. (1971). The Hispano-Ottoman armistice of 1581. In C. E. Bosworth (Ed.), Iran and Islam in memory of the late Vladimir Minorsky (pp. 491–515). Edinburgh University Press.
• Şeref Han. (1971a). Şerefname, Kürt tarihi (M. E. Bozarslan, Çev.). Ant Yayınları.
• Şeref Han. (1971b). Şerefname, Osmanlı-İran tarihi (M. E. Bozarslan, Çev.). Ant Yayınları.
• Şuayib, İ. (2006). 986 (1578) tarihli 32 numaralı mühimme defteri: 201-400. sayfalar, transkripsiyonu ve değerlendirilmesi [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Tekin, Z. (2007). Zeynel Bey ve oğullarının Hakkâri hâkimliği mücadelesi ve isyanları. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, X(2), 120–124.
• Uluerler, S. (2015). Osmanlı İran sınır ve aşiret (1800–1854). Son Çağ Yayınları.
• Yüce, O. (2007). 59 numaralı mühimme defterinin özetli transkripsiyonu ve değerlendirmesi [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Atatürk Üniversitesi.