Ensar-Mühacir Kardeşliğinde Evlilik Meselesi: Sa’d b. Rebî’ ve Abdurrahman b. Avf İle İlgili Rivayetin Tahlili

Year 2019, Issue: 14, 175 - 193, 25.12.2019

Fikret Özçelik

https://doi.org/10.34085/buifd.631502

Abstract

Öz: Bu çalışmada Sa’d b. Rebî’ ve Abdurrahman b.
Avf’ın kardeşliğini ifade eden rivayet incelenmiştir. Söz konusu rivayete göre Hz. Peygamber Medîne’de Sa’d b. Rebî’ ve Abdurrahman b.
Avf’ı kardeş kılmıştır. Ensar’dan olan Sa’d b. Rebî’ maddi olarak zengin ve iki
kadınla evliydi. Bunun üzerine Sa’d kardeşi kılınan İbn Avf’a malını bölüşmeyi
ve hanımlarından birisini boşayıp kendisiyle evlendirmeyi teklif etmiştir.
Ancak Abdurrahman b. Avf bunlardan hiçbirisini kabul etmeyip ticaret yapmak
üzere pazarın yolunu tarif etmesini istemiştir. Sa’d’ın eşlerinden
birisini boşayıp İbn Avf’la evlendirme önerisi zihinlerde bir takım şüphe ve
sorulara yol açmaktadır. Bu sorulara cevap sadedinde yola çıkılarak söz konusu
rivayet hem sened hem de metin açısından ele alınmıştır. Öncelikle senedde yer
alan râvilerin durumu incelenecek ve hadis münekkitlerinin onlarla ilgili
kanaatleri tespit edilmiştir. Daha sonra rivayet metin tenkidi açısından tahlil
ele alınmıştır. Bu bağlamda cahiliye dönemi ve Hz. Peygamber’in risaletine
başladığı dönemde çok evlilik meselesi ve sahabe arasında gerçekleştirilen
muâhât sistemi incelenmiş; bu iki husus bağlamında söz konusu rivayetin
sıhhatinin tespiti yapılmıştır. Bununla beraber rivayetin farklı tarikleri ele
alıp rivayetle ilgili ortak bir metin inşa edilmeye çalışılmıştır. 

Anahtar
Kelimeler: Hadis,
boşama, sened, metin, çok evlilik.

Abstract: In this study, the narrative which expresses the
brotherhood of Sa’d b. Rebî’ and Abdurrahman b. Avf will be examined. According
to the narrative, the Prophet Muhammad made Sa’d b. Rebî’ and Abdurrahman b.
Avf brothers in Medina. As a member of Ansar, Sa’d b. Rebî’ was financially
rich and married to two women. Then Sa’d offered Ibn Avf, who was made his
brother, to divide his property and to divorce his wife for marrying her to Ibn
Avf. However, Abdurrahman b. Avf did not accept any of these and asked him to
give directions of the market path for trade. Sa’d’s offer to divorce one of
his wives and marry her to Ibn Avf raises a number of doubts and questions in
minds. This narrative will be handled both in terms of deed and text in the
answer to these questions. First, the status of the narrators in the deed will
be examined and the opinions of the hadith critics about them will be
determined. The narrative will then be analyzed for text criticism. In this
regard, the issue of polygamy and the settlement/brotherhood system carried out
by the Companions will be examined for the age of ignorance and for the period
when the Prophet Muhammad began his treatise, and within the context of these
two issues, the soundness of the said narrative will be determined. In
addition, the different passages of the narrative will be addressed, and a
common text will be tried to be constructed.

Keywords: Hadith,
divorce, deed, text, polygamy

 

Keywords

Hadis, boşama, sened, metin

References

• Acar, H. İbrahim.“iddet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21: 466-471. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Ali, Kevser Kâmil - Öğüt, Salim. “Çok Evlilik”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8: 365-369. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Ali, Cevâd. el-Mufassel fî târîhi’l-arab kable’l-İslâm, 20 Cilt. Beyrut: Dâru’s-Sâkî, 2001.
• Algül, Hüseyin. “Muâhât”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30: 308-309. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Apak, Adem. Kur’an Geliş Ortamında Arap Toplumu. İstanbul: KURAMER, 2017.
• Aras, Mehmet Özgü. “İslam’da Çok Evlilik”. SÜİFD, 24/2 (2007): 183-187.
• Aynî, Ebû Muhammed Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed. Umdetü’l-kârî. 12 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, tsz.
• Âzimî, Musa b. Râşıd. el-Lü’lü’l-meknûn fî sîreti’n-nebiyyi’l-me’mûn. 4 Cilt. Kuveyt: el-Mektebetü’l-Âmiriye, 2011.
• Baktır, Mustafa. “İhdâd”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21: 530-532. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Belâzürî, Ebü'l-Hasen Ahmed b. Yahyâ. Ensâbü’l-Eşrâf. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1996.
• Benli, Mehmet Sami. “Muhammed b. Habîb”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35: 533-534. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. es-Sünenü’l-kübrâ. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Birekul, Mehmet- Yılmaz, Fatih Mehmet. Peygamber Günlerinde Sosyal Hayat ve Aile. Konya: Yediveren Kitap, 2001.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî, Sahîh. Nşr. Muhammed Zuheyr b. Nâsır. 9 Cilt. Beyrut: Dâru Tûki’n-Necât, 1422.
• Carullah, Musa. Hatun. Trc. Mehmet Görmez. Ankara: Otto, 2014.
• Cin, Halil. İslam ve Osmanlı Hukukunda Evlenme. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1974.
• Cirit, Hasan. “Sâbit el-Bünânî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35: 350. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Çağatay, Neş’et. İslam’dan Önce Arap Tarihi ve Cahiliye Çağı. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1995.
• Çelikhan, Serkan. “Kur’an ve Hadislerde Uhuvvet (Kardeşlik) Kavramı ve Toplumsal Birlik Örneği Olarak Muâhât”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 11/56 (Nisan 2018): 944-958.
• Demircan, Adnan. “Câhiliyye ve Hz. Peygamber Döneminde Çok Kadınla Evlilik”. İstem 1/2 (2003): 9-32.
• Ebû Dâvud, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî. Sünen. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, trs.
• Ebû Nuaym, Ahmed b. Abdullah. Ma’rifetü’s-Sahâbe. 7 Cilt. Riyâd: Dâru’l-Vatan, 1998.
• Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. Sahîh. Nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî trs.
• Gül, Mutlu. “Hadislerin Rivayet Özelliklerinin Fıkha Etkisi Bağlamında Velisiz Kıyılan Nikâhın Batıl Olduğunu İfade Eden Rivayetlerin Tahric ve Tenkidi.” Hukuku Araştırmaları Dergisi, 22 (Ekim 2013): 361-376.
• Halebî, Ali b. İbrahim b. Ahmed. es-Sîretü’l-halebiyye. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1427.
• İclî, Ebû’l-Hasan Ahmed b. Sâlih. Târîhü’s-sıkât. Medîne: Dâru’l-Bâz, 1984.
• İbn Abilber, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed en-Nemerî. ed-Dürer fî ihtisâri’l-meğâzî ve’s-siyer. Kâhire: Dâru’l-Maârif, 1403.
• İbn Cârûd, Ebû Muhammed Abdullah b. Ali en-Nîsâbûrî. el-Müntekâ mine’s-süneni’l-müsnede. Kâhire: Dâru’t-Te’sîl, 2014.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. el-Cerh ve’ta’dîl. Thk. Mustafa Abdulkadir Ata, 2. Baskı. 10 Cilt. Beyrut: 2010.
• İbn Habîb, Muhammed. el-Mühabber. Nşr. Ilse Lichtenstädter. Beyrut: Dâru’l-Âfâki’l-Cedîde, tsz.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Tehzîbü’t-tehzîb. 14 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1984.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Fethü’l-bârî. 13 Cilt. Riyâd: Dâru’s-Selâm, 2000.
• İbn Hanbel, Ahmed b. Muhammed. Müsned, thk. Şuayb Arnavut vd. 45 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed el-Büstî. es-Sıkât. 9 Cilt. Haydarabâd: Dâiretu’l-Maârif, 1973.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdülmelik. es-Sîretü’n-nebeviyye. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2001.
• İbn Hümeyd, Ebû Muhammed Abdulhamid. el-Müntahab min Müsnedi Abd b. Humeyd. Kâhire: Mektebetü’s-Sünne, 1988.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb b. Sa’d Şemsüddin. Zâdü’l-Meâd. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1994.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye. 14 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1988.
• İbn Sa’d, Ebû Abdullah Muhammed. et-Tabakâtü’l-kübrâ. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1990.
• İbn Seyyidünnâs, Ebü’l-Feth Muhammed b. Muhammed. Üyûnü’l-eser. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 1993.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm el-Harrânî. Minhâcü’s-sünne. Thk. Muhammed Raşâd Sâlim. 9 Cilt. Riyâd: Câmietü’l-İmâm Muhammed b. Suûd el-İslâmiyye, 1986.
• İbnü’l-Mülakkın, Ebû Hafs Sirâcüddîn Ömer b. Alî b. Ahmed el-Ensârî el-Mısrî. et-Tevdîh li şerhi’l-câmii’s-sahîh. 36 Cilt. Dımeşk: Dâru’n-Nevâdir, 2008.
• Makrîzî, Ahmed b. Ali Ebû’l-Abbâs Takiyuddîn. İmtâu’l-esmâ’. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye 1999.
• Mezahiri, Ali Ekber. Hanivade-i İrânî Der Dovran-i Piş Ez İslam. Trc. Abdullah Tevekkülî. Tahran: Neşr-i Katre, 1377.
• Mizzî, Yusuf b. Abdurrahman. Tehzîbü’l-kemâl fî esmâi’r-ricâl. 35 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1980.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî. Sahîh. 8 Cilt, Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1334.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. es-Sünenü’l-kübra. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye 1991.
• Nîsâbûrî, Ebû Abdillah el-Hâkim. el-Müstedrek alâ’s-sahîhayn. Thk. Mustafa Abdulkadir Ata. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
• Paksoy, Kadir. “Hadis Metodolojisinde İdrâc ve Müdrec Hadisler -I”, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi. 5/2 (2005): 105-124.
• Paksoy, Kadir. Hadis Metodolojisinde İdrâc ve Müdrec Hadisler –II, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi. 5/3 (2005): 213-230.
• San’ânî, Ebû Bekr Abdurrazzâk b. Hemmâm. el-Müsannef. 11 Cilt. Hind: el-Meclisü’l-İlmî, 1403.
• Sancaklı, Saffet. “Hz. Peygamber’in Medine Döneminde Tesis Ettiği Kardeşleştirme (Muâhât) Projesinin Günümüz Bireysel ve Toplumsal Hayatı Açısından Önemi ve Analizi”. Diyanet İlmi Dergi 43/4 (Aralık 2007): 59-82.
• Taberânî, Ebû’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed. el-Mü’cemü’l-evset. 10 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Harameyn, trs.
• Taberânî, Ebû’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed. el-Mü’cemü’l-kebîr. 25 Cilt. 2. Baskı. Kâhire: Mektebetu İbn Teymiye, 1994.
• Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme el-Ezdî el-Hacrî el-Mısrî. Şerhu müşkilü’l-âsâr. 16 Cilt. Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1494.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. Sünen. Thk. Beşşâr Avvâd Marûf. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1998.
• Toksarı, Ali.“Humeyd et-Tavîl”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18: 356-357. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Ulaş, Semra. “İslam’da Çok Kadınla Evlilik”. İslami Araştırmalar 6/1 (1992): 53-63.
• Yahsubî, Ebü’l-Fazl İyâz b. Mûsâ. eş-Şifâ bi ta’rîfi hukuki’l-Mustafâ. Amman: Dâru’l-Feyhâ, 1407.