Kâdî Mîr Meybudî’nin Beş Tümel Konusuna Yaklaşımı

Yıl 2020, Sayı: 16, 221 - 237, 25.12.2020

Adem Evmeş

https://doi.org/10.34085/buifd.795961

Öz

Doğru düşünmenin aracı ve yöntemi olarak kabul edilen mantık ilmi, tasavvurât ve tasdikât olarak iki bölümde ele alınmaktadır. Tasavvurât kısmında beş tümel ve tanım konusu incelenirken, tasdikât kısmında ise önermeler ve kıyas konusu incelenmektedir. Mantık ilminde kavramlardan başlanarak bir yapı inşa edildiği görülmektedir. Zira kavramlardan önermelere, önermelerden kıyaslara ulaşılır. Görüldüğü üzere mantık ilminde kavramlar konusu önemli bir yere sahiptir. Kavramlar konusu içerisinde de beş tümel konusu önemlidir. Beş tümel konusu, tasavvurât kısmının ana amacı olan tanım konusuna ön hazırlıktır. Yaptığımız bu çalışmada İslam düşünce tarihinde önemli bir yere sahip olan Kâdî Mîr Meybudî’nin beş tümel konusuna yaklaşımını ele alacağız. İlk olarak tümel ve tikel kavramları, Meybudî ve önceki mantıkçıların görüşlerine yer vererek ele aldık. Daha sonra beş tümeli oluşturan, tür, cins, ayrım, hassa ve genel araz konusunu ele aldık. Meybudî’nin görüşlerini daha çok Ali b. Ömer Kâtibî’nin eş-Şemsiyye üzerine yazdığı Şerhu’ş-Şemsiyye üzerinden ele almaya çalıştık. Sonuç bölümünde ise ulaştığımız sonuçlara yer verdik.

Anahtar Kelimeler

Mantık, Kâdî Mîr Meybudî, Beş Tümel, Ali b. Ömer Kâtibî, Eş-Şemsiyye

Kaynakça

• Ahmet Cevdet Paşa, Mi’yâr-ı Sedât. Trc. Hasan Tahsin Feyizli. Ankara: Fecr Yayınları, 2008.
• Bolay, M. Naci. “Beş Tümel”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5: 545. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Cürcânî, Seyyid Şerif. Hâşiye alâ Kutbuddin Râzî (el-Risâletü’ş-Şemsiyye içinde). Thk. Muhsin Bîdârfer. 3. Bs. Kum: Menşûrât-ı Bîdâr, 1426/2005.
• Cürcânî, Seyyid Şerif. Ta’rifât. Thk. Adil Enver Hazır. 2. Baskı. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 2013.
• Çapak, İbrahim. Porphyrios ve İbn Sina Mantığında Tümeller. Ankara: Araştırma Yayınları, 2011.
• Devvânî, Celaleddin. Şerhu’l-Muhakkik Devvânî a’lâ Tehzibü’l-Mantık. Thk. Abdunnasır Ahmed eş-Şafiî. Beyrut: Daru’l-Zıyâ, 2014.
• el-Ebherî, Esîrüddin. İsagoci. Trc. Murat Nergis. İstanbul: Ravza Yayınları, 2017.
• el-Fârâbî, Ebû Nasr. Kitâbu Îsâgûcî (Mantığa Giriş Risaleleri içinde). Trc. Yaşar Aydınlı. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2018.
• el-Hıllî, Mutahhar. el-Kavâid’ül-Celiyye. Thk. Fâris Hassûn Tebrizyân. Kum: Müessesetü'n-Neşri'l-İslami, 1432.
• el-Mağnisevi, Mahmud Hasan. Muğni’t-Tullâb. Thk. İsam b. Mühezzeb. Dımaşk: Dar-ı Beyrut, 2009.
• Emiroğlu, İbrahim. Klasik Mantığa Giriş, 5. Bs. Ankara: Elis Yayınları, 2009.
• es-Semerkandî, Şemsüddîn. Kıstâsu’l-Efkâr. Trc. Necmettin Pehlivan. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2014.
• es-Sühreverdî, Şihâbüddîn. Hikmetü’l-İşrâk. Trc. Eyüp Bekiryazıcı, Üsmetullah Sami. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2015.
• et-Tûsî, Nasîruddin. Şerhu’l-İşârât ve’t-Tenbihât. Thk. Süleyman Dünya. Kahire: Daru’l mâ’rife, 1119.
• İbn Sînâ, Ebu Ali. Mantığa Giriş. Trc. Ömer Türker. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2013.
• İbn Sînâ, İşaretler ve Tembihler. Trc. Muhittin Macit, Ali Durusoy, Ekrem Demirli. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2013.
• Kâtibî, Ali b. Ömer. er-Risaletü’ş-Şemsiyye. İstanbul: Eser Kitabevi, 1970.
• Kömürcü, Kamil. İşrâkî Düşüncede Mantığın Yeri. Ankara: İlâhiyât Yayınları, 2014.
• Meybudî, Kâdî Mîr. Şerhu Hidâyetü’l-Hikme. Thk. Kerim Faruk. Ankara: Sonçağ Yayınları, 2018.
• Meybudî, Kâdî Mir. Şerhu’ş-Şemsiyye. İzmirli İsmail Hakkı, 1694: 48. Süleymaniye Kütüphanesi.
• Özel, Aytekin. İhvânü’s-Safâ’nın Mantık Anlayışı. Bursa: Emin Yayınları, 2016.
• Özturan, Mehmet. İbn Sînâ Sonrası Kavram Mantığı- Kâtibî ve Kutbüddin Râzî Örneği-. İstanbul: Klasik Yayınları, 2020.
• Râzî, Fahreddin. Mantıku’l-Mulahhas. Thk. Ehad Ferâmerz Karâmelîkî. Tahran: Dânişgâh-ı İmam Sâdık, 1381.
• Râzî, Kutbuddin. Tahrîrü’l-Kavâidi’l-Mantıkiyye (el-Risâletü’ş-Şemsiyye içinde). Thk. Muhsin Bîdârfer. 3. Bs. Kum: Menşûrât-ı Bîdâr, 1426/2005.
• Teftezânî, Sa’dettin. Şerhu’r-Risaleti’ş-Şemsiyye Fi’l-Mantık. Thk. Cadullah Bisam Salih. Ürdün: Dar-ı nur, 1432/2011.