İbn Rüşd’de Müşterek Lafız Teorisi ve İlahi Sıfatlar

Year 2022, Issue: 19, 67 - 86, 25.06.2022

İrfan Karadeniz Hüseyin Karaman

https://doi.org/10.34085/buifd.1096707

Abstract

Felsefe ve mantık ilişkisi klasik felsefede lazım-melzum ilişkisi içerisinde ele alınmış ve biri olmaksızın diğerinin varlığı yadsınmıştır. Bu kadar güçlü bir ilişki kurulmasına rağmen filozofların metinlerinde mantık ilminin konu, kavram ve meselelerinin çoğu zaman zımnî bir şekilde yer aldığı görülür. Bu çalışmada mantık ilminin kelâmî ve felsefî bir mesele olan sıfatlar tartışmasında nasıl bir rol oynadığı konusu ele alınmıştır. Letâif-i kelamdan kabul edilen tevhid konusunun alt bir meselesi olarak ilahi sıfatlar, farklı boyutlarıyla İslam düşüncesinde sayısız düşünür tarafından ele alınıp tartışılmıştır. İbn Rüşd de kendisinden önceki geleneğin tartıştığı bu meseleye bigane kalamamış ve yeni bir düzlemde, farklı bir yaklaşımla konuyu incelemiştir. Bu çalışmada İbn Rüşd’ün sıfatlar tartışmasına dair yaptığı okuma biçimi sadece müşterek lafız teorisi ile sınırlandırılmıştır. Nitekim bu yolla mantık ve felsefe ilişkisinin birbirinden kopmayan iki cüz oldukları gösterildiği gibi İbn Rüşd’ün sıfatlar bahsinde kendine özgü mantık temelli bir yaklaşımı savunduğu iddia edilmiştir. Nihai olarak İbn Rüşd’ün ilahi sıfatlar bahsinde örtük bir şekilde kullandığı mantık kavramlarına işaret edilmiştir.

Keywords

İslâm Felsefesi, Mantık, Müşterek Lafız Teorisi, İbn Rüşd, İlahi Sıfatlar.

Supporting Institution

Bu çalışma Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimince Desteklenmiştir.

Project Number

SDK-2020-1215

Homonymy Theory and Divine Attributes in Ibn Rushd

Abstract

The relationship between philosophy and logic is handled within the concomitant-the implicant (al-lazim-al-malzum) relationship in classical philosophy, and the existence of one of them is denied unless the other one exists. Despite such a strong relationship, it is seen that the subjects, concepts and issues of the science of logic are often implicitly included in the texts of philosophers. In this study, it has been discussed how the science of logic plays a role in the discussion of attributes, which is a theological and philosophical issue. Divine attributes, as a sub-issue of the subject of tawhid, which is accepted as one of the fine matters of theology (Lataif-i kalam), have been handled and discussed by numerous thinkers in Islamic thought. Similarly, Ibn Rushd could not remain ignorant of this issue discussed by the tradition before him, and examined the subject on a new level and with a different approach. In this study, the way Ibn Rushd read the discussion of attributes has been limited only to the theory of common words. As a matter of fact, in this way, it has been shown that the relationship between logic and philosophy are two inseparable parts, and it is claimed that Ibn Rushd advocated a unique logic-based approach in the subject of attributes. Finally, the concepts of logic that Ibn Rushd used impliedly in the example of the issue of divine attributes were pointed out.

Keywords

Islamic Philosophy, Logic, Homonymy Theory, Ibn Rushd, Divine Attributes.

Project Number

SDK-2020-1215

References

• Acar, Ömer. “Çokanlamlılık-Eşadlılık İkileminde İştirâk-i Lâfzî”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 51/2 (2010), 241-270.
• Altınörs, Atakan. Dil Felsefesi Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları, 2000.
• Aristoteles. Kategoriler. çev. Y. Gurur Sev. İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 2020.
• Aristoteles. Önerme. çev. Hamdi Ragıp Atademir. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1996.
• Aristoteles. Topikler. çev. Hamdi Ragıp Atademir. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1996.
• Arpa, Abdulmuttalip. “Arap Dilinde Bir Çokanlamlılık Türü: Ezdad”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/1-2 (2010), 29-54.
• Cihâmî, Cîrâr. Mevsûʿatu Muṣtalâhâti ʿİlmu’l-Mantık ʿinde’l-ʿArab. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1996.
• Cihâmî, Cîrâr. Mevsûʿatu Muṣtalâhâti’l-Felsefe ʿinde’l-ʿArab. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1997.
• Craig, Edward. Routledge Encyclopedia of Philosophy: Philosophy of Language. London; New York: Routledge, 1998.
• Çelebi, Muharrem. “Ezdâd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/47-48. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Demir, Gökhan Yavuz. Dilin Belirsizliği. İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 2018.
• Durmuş, İsmail. “Müşterek”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/171-172. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Ebû Naṣr el-Cevherî, Ebû Naṣr İsmail b. Ḥammâd el-Cevherî el-Fârâbî. Tâcu’l-Luğa ve Ṣıḥâḥu’l-ʿArabiyye. thk. Aḥmed ʿAbdulğafûr ʿAṭṭâr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-ʿİlm li’l-Melâyîn, 1407/1987.
• Emiroğlu, İbrahim. “Dilde Çok Anlamlılık ve Belirsizlik Hep Yanıltıcı Mıdır?” Mantık Yazıları. 401-429. Ankara: Elis Yayınları, 2016.
• Emiroğlu, İbrahim. Klasik Mantığa Giriş. Ankara: Elis Yayınları, 2016.
• Emiroğlu, İbrahim - Altunya, Hülya. Örnekleriyle Mantık Sözlüğü. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2019.
• Emiroğlu, İbrahim - Altunya, Hülya. Örnekleriyle Mantık Sözlüğü. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2019.
• Enbârî. el-Ezdâd. Beyrut: Mektebetü’l-’asriyye, 1987.
• Ezherî, Ebû Manṣûr Muḥammed b. Aḥmed b. el-Herevî el-. Tehẕîbu’l-Luğa. thk. Muḥammed ʿAvḍ Mirʿab. 8 Cilt. Beyrut: Dâru İḥyâi’t-Turâs̱i’l-ʿArabî, 2001.
• Fârâbî, Ebû Naṣr Muḥammed b. Muḥammed b. Ṭarḫân el-. el-Fâẓü’l-müstaʿmele fi’l-manṭıḳ. thk. Muḥsin Mehdî. Beyrut: Dâru’l-Meşrik, 2002.
• Fârâbî, Ebû Naṣr Muḥammed b. Muḥammed b. Ṭarḫân el-. Kitâbü’l-ʿİbâre. thk. Muḥammed Selîm Sâliḥ. Mısır: Dâru’l-kütüb, 1976.
• Gazzâlî. Felsefenin Temel İlkeleri. çev. Cemaleddin Erdemci. Ankara: Vadi Yayınları, 2002.
• Gazzâlî. İlmin Ölçütü. çev. Ali Durusoy, Hasan Hacak. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2013.
• Gazzâlî. Miḥakkü’n-naẓar. Beyrut: Dâru’l-Minhâc, 2016.
• Grünberg, Teo vd. Mantık Terimleri Sözlüğü. Ankara: Metu Press, 3. Basım., 2003.
• Grünberg, Teo. Felsefe ve Felsefî Mantık Yazıları. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2019.
• Güven, Şahin. Çokanlamlılık Sorunu. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2005.
• İbn Fâris, Ebû’l-Ḥuseyn Aḥmed b. Fâris el-Ḳazvînî. eṣ-Ṣâḥibî fî Fıḳhi’l-Luğati’l-ʿArabiyye ve Mesâilihâ ve Suneni’l-ʿArabi fî Kelâmihâ. b.y.: y.y., 1418/1997.
• İbn Fâris, Ebû’l-Ḥuseyn Aḥmed b. Fâris el-Ḳazvînî. Muʿcemu Meḳâyîsi’l-Luğa. thk. ʿAbdusselâm Muḥammed Hârûn. 6 Cilt. b.y.: Dâru’l-Fikr, 1979.
• İbn Manẓûr, Ebû’l-Faḍl Muḥammed b. Mukerrem b. ʿAlî Cemâluddîn b. Manẓûr er-Ruveyfiʿî. Lisân’l-ʿArab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Ṣâdır, 1414/1993.
• İbn Rüşd. Faslu’l-makâl fî takrîri mâ beyne’ş-şerîʿa ve’l-hikme fi’l-ittisâl. Beyrut: Merkezü dirâsâti’l-vahdeti’l-ʿarabiyye, 1998.
• İbn Rüşd. Kitâbü’l-Maḳūlât. thk. Cîrâr Cihâmî. Beyrut: Daru’l-fikri’l-lübnânî, 1992.
• İbn Rüşd. Kitâbü’l-ʿİbâre. thk. Muḥammed Ḳâsım. Mısır: Merkezü’l-buhûsi’l-Emrîkî, 1981.
• İbn Rüşd. Metafizik Büyük Şerhi. çev. Muhittin Macit. 3 Cilt. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2016.
• İbn Rüşd. Metafizik Büyük Şerhi. çev. Muhittin Macit. 3 Cilt. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2017.
• İbn Rüşd. Metafizik Büyük Şerhi. çev. Muhittin Macit. 3 Cilt. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2019.
• İbn Rüşd. Metafizik Şerhi. çev. Muhittin Macit. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2017.
• İbn Rüşd. Tehâfütü’t-Tehâfüt. Beyrut: Merkezü dirâsâti’l-vahdeti’l-ʿarabiyye, 1998.
• İbn Rüşd. Telḫîṣu Kitâbi’l-Cedel. thk. Muhammed Selîm Sâlim. Kahire: el-Heyʾetu’l-Mıṣriyyeti’l-ʿAmme li’l-Kuttâb, 1980.
• İbn Sînâ, Ebû Alî el-Ḥuseyn b. ʿAbdullâh. Cedel. thk. Aḥmed Fuâd Ehvânî. Kahire: el-Heyetü’l ʿAmme li şüûni’l Metabiʿil-Emiriyye, 1965.
• İbn Sînâ, Ebû Alî el-Ḥuseyn b. ʿAbdullâh. Kategoriler. çev. Muhittin Macit. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2014.
• İbn Sînâ, Ebû Alî el-Ḥuseyn b. ʿAbdullâh. Sofistik Deliller. çev. Ömer Türker. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2014.
• İbnu’l-Enbârî, Ebû Bekr Muḥammed b. el-Ḳâsım. el-Eḍdâd. thk. Muḥammed Ebu’l-Faḍl İbrâhîm. b.y.: y.y., 1407/1987.
• Muzaffer, Muhammed Rıza. “Lafızlar”. çev. Ali Rıza Şahin. Mantık. 31-52. Ankara: Bilimsel Araştırma Yayınları, 2021.
• Nesterova, Svitlana. “Dilsel Metaforların Yol Açtığı Mantıksal Paradokslar”. VI. Mantık Çalıştayı Kitabı. ed. Vedat Kamer, Şafak Ural. 327-342. İstanbul: Mantık Derneği Yayınları, 2016.
• Süyûṭî, Ebü’l-Fażl Celâlüddîn ʿAbdurraḥmân b. Ebî Bekr b. Muḥammed el-Ḫuḍayrî es-. el-Muzhir fî ʿUlûmi’l-Luğa ve Envâʿihâ. thk. Fuâd ʿAlî Manṣûr. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1418/1998.
• Şimşek, Mehmet Ali. Arap Dilinde Çok Anlamlılık ve Karine İlişkisi. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2000.
• Tahânevî, Muḥammed b. ʿAlî b. el-Ḳâḍî Muḥammed Ḥâmid b. Muḥammed Ṣâbir el-Fârûḳî el-Ḥanefî et-. Keşşâfu Iṣṭılâḥâti’l-Funûn ve’l-ʿUlûm. thk. ʿAlî Daḥrûc. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetu Lubnân Nâşirûn, 1996.
• Tekin, Ali. “Kategoriler Kitabı’nın Meşşâî Mantıktaki Mertebesi Üzerine Tartışmalar”. Beytulhikme An International Journal of Philosophy 4/1 (2014), 61-72.
• Uyanık, Mevlüt vd. İslam Felsefesi Tanımlar Sözlüğü. Ankara: Elis Yayınları, 2016.
• Vural, Mehmet. İslam Felsefesi Sözlüğü. Ankara: Elis Yayınları, 2011.
• Vural, Mehmet. İslam Felsefesi Sözlüğü. Ankara: Elis Yayınları, 2011.
• Yeşil, Mustafa. Kategori ve Metafor. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2020.
• Zebîdî, Muḥammed b. Muḥammed b. ʿAbdurrezzâḳ ez-. Tâcu’l-ʿArûs min Cevâhiri’l-Ḳâmûs. thk. Heyet. 4 Cilt. b.y.: Dâru’l-Hidâye, ts.