HUN TARİHİNİN ERMENİ KAYNAKLARI ÜZERİNE

Year 2025, Issue: 30, 318 - 332, 29.10.2025

İlhan Aslan

https://doi.org/10.29029/busbed.1688947

Abstract

Ermeni kaynakları, Hun tarihi araştırmaları için birincil kaynaklar arasında yer almaktadır. Bu kaynaklar, Ermenilerin 3. ve 4. yüzyıllarda Hristiyanlığı kabul etmesi ve 5. yüzyılda Ermeni alfabesinin oluşturulması sonucunda yazılmaya başlamıştır. Böylece ağırlıklı olarak 5. yüzyılda Ermenilerin ilk yazılı metinleri ortaya çıkmıştır. Bu durum aynı zamanda Ermeni tarih yazımının şekillenmesine de yol açmıştır. Hsiung-nu İmparatorluğu’nun 1. yüzyılın ortalarında yıkılışından sonra batı istikametinde göç eden boylar ve diğer İç Asya kavimleri, Hazar-Karadeniz bozkırları boyunca ilerlerken Ermenilerle temasa geçmişlerdir. Bunun sonucunda Ermeni kaynaklarında genel olarak “Hon” veya “Honk” adıyla anılır olmuşlardır. Hunlar söz konusu kaynaklarda, Ermeniler ve Sasaniler arasındaki siyasî mücadeleler vesilesiyle zikredilmişlerdir. Ermeniler bu bağlamda, Armenia’yı ele geçirmek isteyen Sasaniler karşısında yok olma tehlikesiyle karşılaştıklarından ötürü Hunların yardımına müracaat etmişlerdir. Dolayısıyla Hunlar Ermeni kaynaklarında genel olarak Ermenilerin müttefikleri sıfatıyla geniş ölçüde yer bulmuşlardır. Bu kaynaklar, doğal olarak Avrupa Hun İmparatorluğu’nun kuruluşuna yol açan olayların aydınlatılması ve Kafkasya’daki Hun varlığının ortaya çıkarılması için çok değerli veriler sunmaktadır. Bu makalede Agatangeğos, Pavstos Buzand, Nerses Partev, Ğazar Parpetsi, Yeğişe ve Movses Horenatsi gibi Ermeni tarihçiler ve eserlerinin Hun tarihi araştırmaları bakımından önemi üzerinde durulmaya ve bu kaynak eserler tanıtılmaya çalışılmıştır.

Keywords

Hunlar , Ermeniler , Ermeni tarih yazımı , Hristiyanlık , Sasaniler

ON ARMENIAN SOURCES OF HUN HISTORY

Abstract

Armenian sources are among the primary references for the study of Hun history. These sources began to be written after the Armenians adopted Christianity in the 3rd and 4th centuries and developed the Armenian alphabet in the 5th century. Thus, the first written texts by Armenians largely emerged in the 5th century. This development also played a role in shaping Armenian historiography. After the collapse of the Hsiung-nu Empire in the mid-1st century, tribes migrating westward, along with other Inner Asian peoples, came into contact with the Armenians as they moved across the Caspian–Black Sea steppes. As a result, they came to be generally referred to as “Hon” or “Honk” in Armenian sources. The Huns are mentioned in these sources mainly in the context of political struggles between the Armenians and the Sasanians. In this context, facing the threat of annihilation against the Sasanians who sought to conquer Armenia, the Armenians sought assistance from the Huns. Therefore, the Huns are widely featured in Armenian sources as allies of the Armenians. Naturally, these sources provide highly valuable data for shedding light on the events leading to the establishment of the European Hunnic Empire and for uncovering the presence of the Huns in the Caucasus. This article aims to highlight the importance of Armenian historians such as Agat’angeghos, P’awstos Buzand, Nerses Part’ew, Ghazar Parpec’i, Yeghishe, and Movses Xorenac’i, and to introduce their works in the context of Hun historical studies.

Keywords

Huns , Armenians , Armenian historiography , Christianity , Sasanians

References

• Agatangeğay (1983). Patmutivn Hayots. In G. Ter-Mkrtiçyan-S. Kanayantsi (Eds.). Yerevani Hamalsarani Hratarakçutyun.
• Agatangeğos (1977). Patmutyun Hayots. In Aram Ter-Ğevondyan (Eds.). Sovetakan Groğ Hratarakçutyun.
• Bizvandatsioy P. (1987). Patmutivn Hayots. In K. Patkanyan (Eds.), Yerevani Hamalsarani Hratarakçutyun.
• Buzand, P. (1968). Patmutyun Hayots. In A. A. Abrahamyan-V. D. Arakelyan (Eds.). Hayastan Hratarakçutyun.
• Czeglédy, K. (1998). Bozkır Kavimlerinin Doğudan Batıya Göçleri. (Çev. Erdal Çoban). Özne Yayınları.
• Emine, J.-B. (1867). Faustus de Byzance. Collection des historiens anciens et modernes de l’Arménie I, Librairie de firmin didot fréres, 203-310.
• Emine, J.-B. (1884). Faustus de Byzance. Fragmante Historicorum Graecorum. vol. V, Editore Ambrosio Firmin Didot, 203-310.
• Golden, P. B. (2006). Türk Halkları Tarihine Giriş. (Çev. Osman Karatay). Karam Yayınları.
• Grousset, R. (1973). Histoire de l’Arménie des origines à 1071. Payot.
• Ğazaray Parpetsioy (1904). Patmutivn Hayots yev Tuğt ar Vahan Mamikonean. In G. Ter-Mkrtçean-St. Malhasean (Eds.). Aragatip Mnatsakan Martiroseantsi.
• Hairapatian, S. (1995). A History of Armenian Literature from Ancient Times to the Nineteenth Century. Caravan Books.
• Hewsen, R. H. (1992). The Goegraphy of Ananias of Širak (Ašxarhacʻoycʻ), Dr. Ludwig Reichert Verlag.
• Hübschmann, H. (1897). Armenische Grammatik, Breitkoff & Hartel.
• Kouymjian, D. (1994). Lazar Parpetsi. In John A. C. Greppin (Eds.). Studies in Classical Armenian Literature. Caravan Books, 152-192.
• Langlois, V. (1867). Agathange. Collection des historiens anciens et modernes de l’Arménie I. Librairie de firmin didot fréres, 99-193.
• Langlois, V. (1869a). Vie de Saint Nersés. Collection des historiens anciens et modernes de l’Arménie II. Librairie de firmin didot fréres, 21-44.
• Langlois, V. (1869b). Élisée Vartabed. Collection des historiens anciens et modernes de l’Arménie II. Librairie de firmin didot fréres, 179-251.
• Langlois, V. (1869c), Moise de Khorène. Collection des historiens anciens et modernes de l’Arménie II. Librairie de firmin didot fréres, 48-176.
• Langlois, V. (1884). Agathange. Fragmante Historicorum Graecorum. vol. V, Editore Ambrosio Firmin Didot, 99-193.
• Maenchen-Helfen, O. J. (1973). The World of the Huns. University of California Press.
• Marcellinus, A. (1935). vol. I, (Tr. John C. Rolfe). Harvard University Press.
• Marcellinus, A. (1939). vol. III, (Tr. John C. Rolfe). Harvard University Press.
• Marquart, J. (1901). Ērānšhahr nanch der Geographie des Ps. Moses Xorenac‘i. Weidmannsche Buchhandlung.
• Mkrtiçyan, L. H. (1979). Armyanskiye istoçniki o Sredney Azii V-VII vv., İzdatelstvo “Nauka” Glavnaya Redaktsiya Vostoçnoy Literaturı.
• Safaryan, V. (2016). Hay Micnadaryan Grakanutyun, YEPH Hratarakçutyun.
• Ter-Davtyan, K. S. (1994). Armyanskiye jitiya i muçeniçestva V-XVII vv., Nairi.
• Tezcan, M. (2007). V. Yüzyılda Ermeni-Sasani Savaşları ve Ermenilere Hun Desteği. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (32), 183-202.
• Thomson, R. W. (1994). Agathangelos. In John A. C. Greppin (Eds.). Studies in Classical Armenian Literature (pp. 15-26). Caravan Books, 15-26.
• Yeğişe (1989). Vasn Vardanay yev Hayots Paterazmin. In E. Ter-Minasyan (Eds.). Yerevani Hamalsarani Hratarakçutyun.
• Yuzbaşyan, K. N. (1983). Ğazar Parpetsi. Patma-Banasirakan Handes, (4), 179-193.