Özbek Şair Mahmut Hâdi (Batu) ve Eserleri Hakkında

Yıl 2018, Cilt: 16 Sayı: 25, 131 - 152, 29.10.2018

Veli Savaş Yelok

https://doi.org/10.17518/canakkalearastirmalari.475836

Öz

Mahmut Hâdi, müstebit Sovyet Devletinde, milletinin bilinçlenmesi, aydınlanması ve ilerlemesi amacıyla arayış içerisinde olan; basiretli, yetenekli, irade sahibi, mücadele ruhunu kaybetmeyen ve insani faziletleri kendisinde tecessüm ettirme gayretindeki Özbek aydınlarındandır. Özbekler için böyle bir mücadelenin bayraktarlığını yaparken, sistem onu “inkılâp karşıtı ve milliyetçi olma” suçlamalarıyla itham eder. Hâdi, yeni dönem Özbek edebiyatının başlatıcıları arasında yer alır, eserlerini Batu mahlasıyla yayımlar. O, 1918 yılında Said Ahrârî’nin teşebbüsüyle Vatan adlı okulun idaresinde teşkil edilen İzci Birliğinin ve 1919-1921 yıllarında da Fıtrat’ın teşebbüsüyle oluşturulan Çığatay Gurungi teşkilatının faaliyetlerine iştirak eder. 1922-1927 yılları arasında Moskova Devlet Üniversitesi Toplum Bilimleri Fakültesi İktisat Bölümünde tahsil görür. İlk şiirleri 1919 yılında yayımlanan Hâdi’nin eserlerinde Fıtrat, Çolpan ve Elbek’in tesiri söz konusudur. Edebî çalışmaların yanı sıra Özbekistan’daki dil ve imla meselelerine de aktif bir şekilde dâhil olan Hâdi, Arap alfabesinden Latin alfabesine geçişin ilmî ve nazari yönleri üzerinde duran makaleler yazar; alfabe ve imla konusundaki çalışmalara katılır.

Özbekistan Halk Maarif Komiserliğinde (O‘zbekiston Xalq Maorif Komissarlig‘i) de bir süre çalışan Hâdi, burada görev yaptığı süre içerisinde eğitim ve öğretim sisteminin ıslahı için bir dizi yenilikleri uygulamaya sokar. O, bu yenilikleri öncelikle, iyi yetişmiş eğitimcilerle gerçekleştirmeye; yaşlı öğreticilerden belirli amaçlar doğrultusunda yararlanmaya, mesleki ve teknik eğitim merkezlerinin sayısını artırmaya ve buraların niteliğini yükseltmeye yönelik düzenlemeleri uygulamaya sokar. 

Bu makalede edebiyatçı kimliğiyle Mahmut Hâdi’nin hayatı, edebî kişiliği ve eserleri hakkında bilgi verilerek onun edebî eserlerinin muhtevası üzerinde durulacaktır. Ayrıca onun dil ve edebiyat üzerine yaptığı çalışmaları hakkında bilgi verilecektir

Anahtar Kelimeler

Cedit edebiyatı, Mahmut Hâdi, sosyalist realizm, “Alanga” Dergisi, Özbek Latin Alfabesi, eğitim reformu

Kaynakça

• Kaynakça A’ZAMXO’JAYEV, S. (1996), Turkiston Muxtoriyati, Toshkent: Fan Nashriyoti. ANQABAY (1931), Yırtılgan Nikab, Taşkent: Özneşr. AZIZXUJAEV, Alisher - ALIMOV, Bobir vd. (2005). “Botu”, O‘zbekiston Milliy Ensiklopediyasi, I, Toshkent: Davlat Ilmiy Nashriyoti. BAL, Halil- ERAT, Muhammet (2002). Türk Dünyasına Bakışlar Prof. Dr. Mehmet Saray’a Armağan, İstanbul: Da Yayıncılık. BATU (1928a). “Hoshimjon”, Alanga Jurnali, (1): 16-17. BATU (1928a). “Qani, Kim Bor?”, Alanga Jurnali, (1): 7. BATU (1928b). “Butun Ittifoq Yangi Alifbe Markaziy Qo‘mitasi 2-Plenuminnig Yakuni O‘rnida”, Alanga Jurnali, (2): 6. BATU (1928b). “Qayg‘ili Kunlar Esdeligi”, Alanga Jurnali, (2): 4-5. BATU (1928c). “O‘zbekiston Yangi Alifbe Markaziy Qo‘mitasi Birinci Pilinuminin Yekuni”, Alanga Jurnali, (3-4): 4-5. BATU (1928c). “Yangi Qishloq”, Alanga Jurnali, (3-4): 11-12. BATU (1928d). “Nafis Adabiyot Sohasida O‘z-O‘zini Tanqid”, Alanga Jurnali, (6-7): 2. BATU (1928e). “Mafkura Maydonida Galdagi Vazifalarimiz”, Alanga Jurnali, (8): 15-16. BATU (1928f). “O‘zbek Adabiyotining Oktyabr Inqilobidan So‘nggi Davriga Bir Qarash (Oktyabr Arafasida O‘zbek Adabiyoti, Oktyabr Inqilobning Boshlarida O‘zbek Adabiyoti, So‘nggi Choqlarda O‘zbek Adabiyoti)”, Alanga Jurnali, (10-11): 3-4. BATU (1928g). “Til va Imlo Masalasi Ustida Bir Necha So‘z”, Alanga Jurnali, (12): 17- 18. BATU (1929a). “Matbuot Kuniga Bag‘ishlav: ‘Quruq So‘z Quloqqa Yoqmaydi’ ”, Alanga Jurnali, (4): 3-4. BATU (1929b). “1920 15-inci May Semerqandda Bolg‘an Til- Imla Kanfirinsiye Yekunleri (Shu Kenfiritsiyening Til, Imla, Istılah To‘g‘risidag‘i Qararlar)”, Alanga Jurnali, (5): 2-3. BATU (1929b). “Tursun”, Alanga Jurnali, (5): 18-22. BATU (1929c). “Kaspiy Dengizga”, Alanga Jurnali, (6): 11. BATU (1929d). “Proletar Adabiyoti To‘g‘risida Bir Necha So‘z”, Alanga Jurnali, (7): 9-10. BATU (1929e). “O‘zbek Matbuotiga Bir Qarash”, Alanga Jurnali, (10): 1-2. BATU (1929f). “O‘zbek Adabiy Tili Haqida”, Alanga Jurnali, (11): 12-13. BATU (1929g). “Hayit Harom Bo‘ldi”, Alanga Jurnali, (12): 18. Baymirza Hayit (1971). Türkistan’da Öldürülen Türk Şairleri, Ankara: Kardeş Matbaası. BOBOXON, Boboxon Muhammad (2007). “Qo‘rquv Saltanati va Botu”, Haqdan Xalqqa, Toshkent: Musiqa Nashriyoti. CHO‘LPON (1991). “Ko‘ngil”, Yana Oldim Sozimni, Toshkent: G‘afur G‘ulom Adabiyot va San’at Nashriyoti. FITRAT, Abdurauf (1915). “Himmat va Saboti Bo‘lmagan Millatning Haqqi Hayoti Yo‘qdur”, Oyna Jurnali, (7). FITRAT, Abdurauf (1917). “Turkiston Muhtariyoti”, Hurriyat Gazetesi, 29 Kasım 1917 tarihli sayı KARAKAŞ, Ş. (1998). “Türkistan’da Kızıl Kırgın Kurbanları”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, (5): 24-36. KARIMOV, I. A. (1996). O‘zbekiston: Milliy Istiqlol, Iqtisod, Siyosat, Mafkura, Toshkent: O‘zbekiston Nashriyoti. KARIMOV, I. A. (1998). Tarixiy Xotirasiz Kelajak Yo‘q, Toshkent: O‘zbekiston Nashriyoti. KARIMOV, Naim – TURDIYEV Sherali (2004). Botu Tanlangan Asarlar, Toshkent: Sharq Nashriyoti. KARIMOV, Naim (2008). XX- Asr Adabiyoti Manzaralari, 1- Kitob, Toshkent: O‘zbekiston Nashriyoti. KARIMOV, Naim (2013). “Istiqlol Yo’lida Kechgan Umr”, Jahon Adabiyoti, (5): 181- 185. MAMAJANOV, S. – QOBULOV, N. (1980). Mahmut Hâdiyev Yoz Kuni, Toshkent: Adabiyot va San’at Nashriyoti. MIRVALIYEV, S. (1963). O‘zbek Adiblari (Ixcham Adabiy Portretlar), Toshkent: Fan Nashriyoti. QOSIMOV, Begali (1994). Maslakdoshlar: Behbudiy, Ajziy, Fitrat, Toshkent: Sharq Nashriyoti. TO‘LQIN (1927). “Yoldaş Mahmut Hâdiyev Türkistan’a Döndü” Türkistan Gazetesi, 21 Temmuz 1927 tarihli sayı. --- (1927). “Mahmut Hâdiyev”, Yer Yüzi” Dergisi, XVIII. http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D1%82%- D0%B8%D0%BD%D0%B0,_%D0%95%D0%B2%D0%B4%D0%BE%D0%- BA%D1%81%D0%B8%D1%8F_%D0%A4%D1%91%D0%B4%D0%BE%- D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%BD%D0%B0, Erişim tarihi: 01. 11. 2014 http://sites.utoronto.ca/tsq/22/alekseeva22.shtml, Erişim tarihi: 01. 11. 2014.