Türkçede “Zamanüstülük”

Yıl 2019, Sayı: 27, 209 - 225, 18.12.2019

Seçil Hirik

https://doi.org/10.17518/canakkalearastirmalari.661172

Öz

Mantık, matematik, felsefe ve dilbilim gibi pek çok disiplin içinde ele alınan ve sınırları sorgulanan zaman kavramı, varlıktan bağımsız akan bir süremdir. Somut
veriler üzerine temellenen dilbilim, zamanı hesaplanabilir olarak ele alma ihtiyacı hissetmektedir. Varlıktan bağımsız olan olgu, gerçek zaman kabul edilirken gerçek
zamanın dilsel formlarla sınırlanmış biçimi eylem zamanı ya da dil bilgisel zaman olarak incelenmiştir. Böylece konuşurun sözceleme anı yani konuşma anı, odak
noktası kabul edilerek eylem zamanı konuşma anına göre oranlanmış ve zamansal bölümlemelere gidilmiştir. Geleneksel dil bilgisinde yapılan geçmiş, şimdiki ve gelecek zaman ayrımının yanı sıra konuşma anına göre konumlandırıldığında eylem zamanı, konuşma anının öncesinde başlamış ve bitmiş, konuşma anının öncesinde başlamış ve konuşma anında devam eden, konuşma anında başlamış ve konuşma anı içinde bitmiş, konuşma anında başlamış ve sonrasında devam eden, konuşma anından sonra başlayacak olma durumuna göre beş dilime ayrılabilir. Bahsi geçen zamansal ulamlar, bir eylemin başlangıç ve bitişini dikkate alarak oluşturulmuştur. Ancak bunlarla beraber zaman çizgisinde gösterilemeyen, süreçle ilgili belirli bir konumu olmayan veya derin yapıda tüm zamanları kapsayan olay ve durumlar da konuşur tarafından dile yansıtılmaktadır. Bu çalışmada literatürde timeless olarak kullanılan ve Türkçede zamanüstü olarak ele alınacak kavram alanı üzerinden kuramsal alt yapı kurulmaya çalışılmıştır. Böylece Türkçede zamanüstülük belirten morfolojik ve leksik yapılar ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

zaman, görünüş, zamanüstülük, Türkçe

Kaynakça

• Akşehirli, S. (2010). Türkçe’de Konuşma Zamanı, Olay Zamanı ve Referans Zamanı İlişkileri. Turkish Studies, 5(4), s. 15-73. Aslan Demir, S. (2016). Görünüş kategorisi: Türkmence örneği. Ankara: Grafiker Yayınları. Aydemir, İ. A.(2010). Türkçede zaman ve görünüş sistemi. Ankara: Grafiker Yayınları. Benzer, A. (2008). Fiilde zaman, görünüş, kip ve kiplik. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Bilgegil, K. (2009). Türkçe dilbilgisi. Erzurum: Salkımsöğüt Yayınevi. Boland, J. H. G. (2006). Aspect, tense and modality: theory, typology, acquisition. The Netherlands: The Institutional Repository of the University of Amsterdam. Comrie, B. (1985). Tense. Cambridge: Cambridge University Press Comrie, B. (1998). Aspect. Cambridge: Cambridge University Press. Cover, R. T. (2010). Aspect, modality, and tense in Badiaranke. Berkeley: University of California. Depraetere, I. and Salkie, R. (2016). Tense. N. Riemer (Ed.). Routledge: The Routledge Handbook of Semantics. Ergin, M. (2002). Türk dil bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınları. Gencan, T. N. (2007). Dilbilgisi. Ankara: Ayraç Yayınları. Göksel, A. and Kerslake, C. (2005). Turkish: A comprehensive grammar. London and Newyork. Johanson, L. (2016). Türkçede görünüş, (N. Demir Çev.). Ankara: Grafiker Yayınları. Karadoğan, A. (2009). Türkiye Türkçesinde kılınış. Ankara: Divan Kitap. Korkmaz, Z. (2007). Türkiye Türkçesi grameri. Ankara: TDK Yayınları. Kornfilt, J. (1997). Turkish. London: Routledge. Uğurlu, M. (2003). Türkiye Türkçesinde Bakış (“Aspektotempora”). Türk Bilig, 5, s. 124-133. Vardar, B. (1980). Dilbilim ve dilbilgisi terimleri sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları. Yavaş, F. (1982). The Turkish Aorist. Glossa: An International Journal of Lingusitics, 16(1), s. 40-53.