BİR KÖYÜN İLÇEYE DÖNÜŞÜM HİKÂYESİ: MANİSA İLİ SARUHANLI İLÇESİ

Year 2018, Volume: 16 Issue: 3, 435 - 464, 30.09.2018

Ferhat Berber

Abstract

Manisa Ovası, Manisa’nın zirai can damarıdır. Ova’nın büyük
bir bölümünü Saruhanlı İlçesi işgal etmektedir. Saruhanlı geçmişi itibariyle
kent yerleşiminin yoğun olduğu bir yer değildir. Saruhanlı’nın bir köy olarak
yer aldığı en erken tarihli kayıtlar en fazla 17. yüzyıla kadar inebilmektedir.

Saruhanlı ve çevresinde”ki diğer küçük yerleşim birimleri 18.
yüzyılın sonlarına doğru nüfus bakımından hızla büyümüştür. Karaosmanoğulları
ile ivme kazanan tarımsal üretim bu büyümede büyük pay sahibidir. Bölgede
gayrimüslim nüfusun artışı da bu döneme denk gelmektedir. 19. asrın ikinci
yarısında kısmen Kafkasyalı, ağırlıklı olarak da Balkan kökenli Müslüman
muhacirler ovada iskân edilmişlerdir. Bu iskân, bölgede yerleşim birimlerinin
sayısını artırmış, eski köyleri büyütmüş ve bazı çiftlikleri köye
dönüştürmüştür.

Bölge 1919-1922 yılları arasında Yunan ordusunun işgaline
maruz kalmıştır. İşgalin son bulması ile bölgenin nüfus yapısı değişmeye
başlamıştır. Rum ahali Yunan ordusu ile birlikte bölgeyi terk etmiştir.
Cumhuriyetin ilk yıllarında Türk-Yunan Ahali Mübadelesi ile gelen göçmenler
buraya yerleştirilmişlerdir. Yakın zamana kadar da Balkanlardan gelen göçmenler
bölgede iskân edilmişlerdir.

Saruhanlı 1959 yılında Manisa’nın bir ilçesi haline
getirilmiştir. Yakın zamanda yürürlüğe giren Büyükşehir Yasası ile köyler
mahalle statüsüne getirilmiştir. Bu kapsamda Saruhanlı’ya bağlı köyler de
mahalleye dönüşmüştür. Bugün Saruhanlı ilçesinin 8 adet merkez mahallesi ve 42
adet çevre mahallesi vardır.  İlçenin
eski köyleri olan bu 42 mahallenin çoğu kasaba niteliğinde yerleşim
birimleridir. Saruhanlı bugün Manisa’nın en küçük ilçelerinden biridir. Ancak
hem Manisa hem de Türkiye tarımı için son derece mühim bir konumdadır.

Keywords

Saruhanlı, Manisa, Saruhan, Osmanlı, Karaosmanoğulları

References

• Manisa Şer’iyye Sicilleri MŞS. 207, H. 1167/M.1754 MŞS. 211 H. 1172/M.1759 MŞS. 237 H. 1211/1796
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi Kaynakları ML. VRD. TMT. d. 2294 ML. VRD. TMT. d. 2303 ML. VRD. TMT. d. 2266 ML. VRD. TMT. d. 2276 ML. VRD. TMT. d. 2293 ML. VRD. TMT. d. 2271 ML. VRD. TMT. d. 2284 ML. VRD. TMT. d. 2315 ML. VRD. TMT. d. 2314 ML. VRD. TMT. d. 2499 Nfs. d. 2804, 1246/1830-1831 Nfs. d. 2805, 1246/1830-1831 Nfs. d. 2812, 1246/1830-1831 Nfs. d. 2813, 1247 Z. 29/30 Mayıs 1832 Nfs. d. 2826, 1250/1834-1835 Nfs. d. 2827, 1258/1842-1843 Nfs. d. 1250/1834-1835 Nfs. d. 2890, 1258 B. 1/ 8 Ağustos 1842 Nfs. d. 2891, 1258 B. 1/ 8 Ağustos 1842 Nfs. d. 2901, 1258/1842-1843
• Resmî Yayınlar 1960 Genel Nüfus Sayımı Aydın Vilayet Salnamesi H. 1312/ M. 1895 Aydın Vilayet Salnamesi H. 1326/ M. 1908 Manisa Yıllığı 1967, Manisa Valiliği, İzmir 1968 Manisa İl Yıllığı 1973 (Cumhuriyetin 100. Yılı), Manisa Valiliği Son Teşkilat-ı Mülkiyede Köylerimizin Adları, Dâhiliye Vekâleti, Hilal Matbaası, İstanbul 1928 http://saruhanli.bel.tr/saruhanli/saruhanlinin-tarihcesi/ (20.07.2017)
• Araştırmalar AKDAĞ Mustafa (1958), Celali Fetreti, TTK Ankara AKDENIZ Engin, “Kuzey Lidya’daki Thyateira’nın Erken Dönem Yerleşimi: ‘Hastane Höyüğü’ Kazısı”, TÜBA-AR, S. 15, 2012, ss. 21-45 AKDENIZ Engin, “Manisa Yöresindeki Prehistorik-Protohistorik Buluntu Merkezlerinin Dönemsel ve Coğrafi Dağılımları”, Akdeniz Sanat Dergisi, C. 3 S. 6, 2010, ss. 1-26
• BAŞBAY Feriha (2017), Koldere Üzerine Sözlü Tarih ve Alan Çalışması, MCBÜ Fen-Edebiyat Fakültesi, Araştırma Projesi, Manisa BERBER Ferhat (2010), Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Manisa ve Göçler (1860-1960), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, Ankara. BERBER Ferhat (2014), 16. Yüzyıldan Günümüze Bir Yerleşim Biriminin Değişimi Koldere Kasabası'nın (Manisa) Çiftlikten Şehre Gelişim/Dönüşümü Üzerine Bir Alan Çalışması Denemesi, MCBÜ 2013-080 Nolu BAP Projesi, Manisa BERBER Ferhat, “II. Abdülhamid’e Satılan Bir Çiftliğin Hikâyesi ve Düşündürdükleri”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi (HÜTAD), Yıl 11, S. 20, Bahar 2014, ss. 27-44 BERBER Ferhat, “Sıradışı Bir Kaymakamın Terekesi ve Manisa Üzerine”, Türk Sosyal Tarihçiliğinde Bir Yalnız İsim Bahaeddin Yediyıldız’a Armağan, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara 2015, ss.97-106, BERBER Ferhat, “Temettüât Kayıtlarına Göre Manisa Koldere Çiftliği/Köyü'nün Sosyo-Ekonomik Durumu (1844-1845)”, Gazi Akademik Bakış, C. 7 S. 13, 2013, ss. 233-268 BİLGİ Nejdet, “1842 Yılında Saruhan Sancağının Nüfusu ve İdari Bölünüşü”, Manisa Araştırmaları-1, CBÜ Manisa 2001, ss. 87-122 BİLGİ Nejdet, “Tanzimat Döneminin Başlarında Saruhanlı – Manisa’da Bir Ova Köyünün Sosyo-Ekonomik Yapısı”, Uluslararası Osmanlı Tarihi Sempozyumu (İzmir 8-10 Nisan 1999) Bildirileri, Yay. Haz. Turan Gökçe, İzmir 2000, ss. 425-457 BİLGİ Nejdet, “Tanzimatın Öncesinde Ve Sonrasında Saruhan Sancağında Nüfus”, Prof. Dr. İsmail Aka Armağanı, İzmir 1999, ss. 247-290 EMECEN Feridun (1989), XVI. Asırda Manisa Kazası, TTK, Ankara EMECEN Feridun M., “Ayan ve Muhallefatı: Karaosmanoğlu Hacı Mustafa Ağa”, Tarihin İçinde Manisa, Manisa 2007, ss. 203-210. ERVACI H. Mustafa -Mustafa Korkmaz (1999), Saruhanoğulları, Manisa Valiliği Yayını, Manisa GÖKÇEN İbrahim (1950), Tarihte Saruhan Köyleri, İstanbul KİEL Machiel - John Alexander, “Mora”, TDVİA, C. 30, 2005, ss. 280-285 NAGATA Yuzo (1997), Tarihte Ayanlar Karaosmanoğulları Üzerinde Bir İnceleme, TTK, Ankara
• NAGATA Yuzo, “16. Yüzyılda Manisa Köyleri”, Tarih Dergisi Ord. Prof. İ. Hakkı Uzunçarşılı Hatıra Sayısı’ndan Ayrı Basım, C. 32 Mart 1979, İ.Ü.E.F. Basımevi, İstanbul 1979 NAGATA Yuzo - Emecen F. M., “Bir Ayanın Doğuşu: Karaosmanoğlu Hacı Mustafa Ağa’ya Ait Belgeler”, TTK Belgeler, C. XXV, S. 29 (Ankara 2005), ss. 1-72. NAKRACAS Georgios (2003), Anadolu ve Rum Göçmenlerin Kökeni, Çev. İbram Onsunoğlu, Belge Yayınları, İstanbul ÖZEL Oktay (2013), Türkiye 1643, İletişim Yayınları İstanbul SARIBEY Aysun Haykıran, Aydın Vilayeti'nde Çiftlikler: 1839-1918, Ege Üniversitesi SBE Yayınlanmamış Doktora Tezi ŞAŞMAZ Musa (2014), Türkiye’nin İdari Taksimatı (1920-2013), C. XI, TTK, Ankara ULUÇAY Çağatay (1944), XVII. Asırda Saruhan’da Eşkıyalık ve Halk Hareketleri, İstanbul WHİTE Sam (2013), Osmanlı’da İsyan İklimi, Çev. Nurettin El Hüseyni, Alfa Yayınları, İstanbul