KÜTAHYA SANCAĞINDA 1919 OSMANLI MECLİS-İ MEBUSAN SEÇİMLERİ

Yıl 2018, Cilt: 16 Sayı: 3, 519 - 544, 30.09.2018

Halim Demiryürek

Öz

Sultan II. Abdülhamid 1876’da Kanun-ı
Esasi’yi ilan etti. Seçimler geçici talimata göre yapıldı ve Meclis-i Mebusan
ilk toplantısını 20 Mart 1877’de gerçekleştirdi. Çarlık Rusya’nın savaş ilan
etmesi üzerine meclisin ilk dönemi 28 Haziran 1877’de sona erdi. 1877’nin Kasım
ayında ikinci seçimler yapıldı ama Rus yenilgisinin ardından 14 Şubat 1878’de
meclis tatil edildi. 1908’de Meşrutiyetin yeniden ilanından sonra 1908, 1912 ve
1914’te seçime gidildi. Son seçimle göreve gelen meclis 1918 sonlarına kadar
görevde kaldı. Damat Ferit Paşa kabinesi 1 Ekim’de istifa edince padişah, Ayan
Meclisi azasından Ali Rıza Paşa’yı yeni kabineyi kurması için vazifelendirdi.
Mustafa Kemal (Paşa) ise padişaha gönderdiği dilekçe ile seçimlerin hemen
yapılmasını talep etti. Ali Rıza Paşa hükümeti 7 Ekim 1919’da seçim kararı
aldı. 1919 seçimlerinde mebus kontenjanı üç olan Kütahya’dan son derece önemli
isimler mebus adayı oldu. 1919’un Aralık ayında müntehib-i saniler (ikinci
seçmenler) mebusları seçmek üzere sandık başına gitti ve Kütahya Belediye Reisi
Germiyanzade Ali Bey 64, Uşaklı Hocazade Ragıb Efendi 54 oy alarak mebus
seçildi. Muhasebeci Faik Bey ve Hocazade Rasih Efendi ise eşit (42) oy aldı. İki
aday arasında kura çekildi ve Hocazade Rasih Efendi Kütahya mebusu oldu.
Kütahya mebusları 1919 Osmanlı Meclis-i Mebusanında çok etkin olamadı. Bu
çalışmada 1919’da Kütahya Sancağında gerçekleşen mebus seçimleri ve Kütahya
mebuslarının meclis faaliyetleri ele alınacaktır. 

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Meclis, Seçim, Mebus, Kütahya.

Kaynakça

• ARŞİV KAYNAKLARI a-Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Belgeler: Dâhiliye Tasnifi -Dâhiliye Nezareti İdare-i Umumiye Evrakı (DH. İ. UM. EK): 113/10-6; 114/125; 114/39-16; 114/39-18; 114/39-20; 114/39-5; 114/67-4; 114/69; 114/83-1; 114/94-1; 114/94-6; 114/94-8; 115/86-25; 115/86-29; 116/20-2; 116/30-13; 116/30-15; 116/30-17; 116/30-3; 116/37-2; 116/37-5; 116/39-2; 116/89-2; 117/33-1; 117/42-2; 117/42-4; 117/56-5; 118/13-8. -Dâhiliye Şifre Kalemi Belgeleri (DH. ŞFR): 104/202-1; 650/86-1; 654/18-1; 654/18-2. -Kalem-i Mahsus Müdüriyeti Belgeleri (DH. KMS): 56_1/44-20. -Meclis-i Vükelâ Mazbataları (MV): 104/1-1. b-Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Arşivi (ATASE) -ATASE Arşivi Atatürk Koleksiyonu: K:18, G:40, B:40-aa; K:19, G:108, B:108-1; K:19, G:208, B:208-1; K:19, G:23, B:23-1; K:19, G:233, B:233-1; K:19, G:46, B:46-1; K:2, G:131, B:131-1; K:22, G:102, B:102-1; K:20, G:206, B:206-bo; K:20, G:206, B:206-de; K:20, G:206, B:206-df; K:20, G:206, B:26-bl; K:20, G:206, B:26-bm; K:21, G:143, B:143-1; K:21, G:143, B:143-aa; K:21, G:34, B:34-aa; K:21, G:34, B:34-ab; K:22, G:106, B:106-1,2; K:22, G:106, B:106-1; K:22, G:40, B:40-2; K:34, G:65, B:65-2; K:34, G:73, B:73-1; K:36, G:64, B:64-1; K:9, G:36, B:36-1; K:9, G:40, B:40-1,5; K:9, G:52, B:52-8; K:9, G:78, B:78-2. -ATASE Arşivi İstiklal Harbi Kataloğu: K:477, G:117, B:117-1; K:301, G:93, B:93-1. c-Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Arşivi (TİTE) TİTE Arşivi: K:3, G:3001, B:3001-1; K:13, G:17, B:17-1,2; K:18, G:83, B:83-1; K:28, G:172, B:172-1; K:31, G:88, B:88-2; K:297, G:75, B:75-1; K:298, G:71, B:71-1; K:299, G:2, B:2-1; K:300, G:2, B:2-1; K:300, G:74, B:742-1,2; K:302, G:30, B:30-1,2; K:306, G:37, B:37-1,2; K:306, G:44, B:44-1; K:306, G:8, B:8-1; K:307, G:69, B:69-1,3; K:308, G:48, B:48-1; K:309, G:29, B:29-1; K:310, G:5, B:5-1; K:312, G:35, B:35-1.
• GAZETELER, MECLİS-İ MEBUSAN ZABIT CERİDELERİ, RESMİ YAYINLAR Alemdar İkdam İleri Yenigün Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi, C. 1, D. 3, İçs.1, İn.1, 1 Mayıs 1330. Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi, C. 1, D. 4, İçs.1, İn.1, 12 Kânunusani 1336. Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi, C. 1, D. 4, İçs.1, İn.3, 26 Kânunusani 1336. Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi, C. 1, D. 4, İçs.1, İn.4, 27 Kânunusani 1336. Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi, C. 1, D. 4, İçs.1, İn.8, 9 Şubat 1336. Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi, C. 1, D. 4, İçs.1, İn.11, 17 Şubat 1336. Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi, C. 1, D. 4, İçs.1, İn.12, 19 Şubat 1336. Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi, C. 1, D. 4, İçs.1, İn.8, 1 Mart 1336. Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi, C. 1, D. 4, İçs.1, İn.18, 4 Mart 1336. Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi, C. 1, D. 4, İçs.1, İn.19, 6 Mart 1336. Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi, C. 1, D. 4, İçs.1, İn.22, 11 Mart 1336. Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi, C. 1, D. 4, İçs.1, İn.21, 10 Mart 1336. İntihab-ı Mebusan Kanunu, Matbaa-i Amire, İstanbul 1326.
• KİTAP, MAKALE VE BİLDİRİLER AKANDERE, Osman (2008), “İdama Mahkûm Edilen Bir Hükümet: Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin İlk İcra Vekilleri Heyeti Hakkında Çıkartılan İdam Kararları”, SAÜ Fen Edebiyat Dergisi, ss. 185-241 (II). AKIN, Rıdvan, (2008), TBMM Devlet (1920–1923) Birinci Meclis Döneminde Devlet Erkleri ve İdare, İletişim Yayınları, İstanbul. AKYILDIZ, Ali (2003), “Meclis-i Meb’usan”, DİA, C: 28, ss. 245-247. (ATATÜRK) Mustafa Kemal (2000), Nutuk, C: I, MEB Yayınları, İstanbul. (ATATÜRK) Mustafa Kemal (1927), Nutuk, Ankara. AYDOĞAN, Erdal-MAHMUTOĞLU, Tansu Barış (2013), “Mustafa Kemal Atatürk Döneminde Yapılan Seçimler ve Karakteristik Özellikleri”, Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, S: 10, ss. 113-142. BERKES, Niyazi (2008), Türkiye’de Çağdaşlaşma, (Yay. Haz. Ahmet Kuyaş), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul. BİLGEN, Bahar (2011), Dönemin Basınına Göre 1919 seçimleri ve Meclis-i Mebusan’ın Oluşturulması, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisan Tezi ), Edirne. BİLGİN, Taner (2012), “Eskişehir ve Bilecik’in İngiliz İşgalinden Kurtarılması”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, S: 201, ss. 89-98. BİLGİN, Taner (2015), “Son Osmanlı Mebusan Meclisi Seçimleri ve İzmit Mebusları”, Uluslararası Gazi Akça Koca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu, C: II, ss. 1115-1126. BİLGİN, Taner (2015), Milli Mücadele Döneminde Bilecik, Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Yayınları, Bilecik. BİRİNCİ, Ali (2001), Tarihin Gölgesinde Meşahir-i Meçhuleden Birkaç Zat, Dergâh Yayınları, İstanbul. ÇAKMAK, Biray (2014), “Osmanlı Taşrasında Yönetme ve Yönetilme Kaygıları: Uşak Kazasında Mülki-İdari Değişim Talepleri ve Teşebbüsleri (1908-1919)”, OTAM, S. 36, ss. 45-65. ÇAVDAR, Tevfik (2004), Türkiye’nin Demokrasi Tarihi (1839-1950), İmge Kitabevi, Ankara. ÇETİNTAŞ, Cengiz (2017), TBMM Tutanaklarında Birinci Dönem Kütahya Milletvekilleri, Eskişehir. ÇOLAK, Filiz, “Son Osmanlı Mebusan Meclisi’nde İzmir Vekilleri ve Faaliyetleri”, Tarih Okulu Dergisi, S: 22, Haziran 2015, ss. 189-212. DEMİR, Fevzi (2007), Osmanlı Devleti’nde II. Meşrûtiyet Dönemi Meclis-i Mebusan Seçimleri (1908-1914), İmge Kitabevi, Ankara. DUMAN, Selçuk (2002), “Ali Rıza Paşa Hükümeti'nin Kuruluşu”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C: 12, S: 2, ss. 341-358. KARACA, Taha Niyazi (2004), Meclis-i Mebusan’dan Türkiye Büyük Millet Meclisine Geçiş Sürecinde Son Osmanlı Meclis-i Mebusan Seçimleri, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara. KARPAT, Kemal (2010), Osmanlı Nüfusu 1830-1914, Timaş Yayınları, İstanbul. MIHÇI, Sebahaddin (2010), “İstatistiklerle Son Osmanlı Meclis-i Mebusanı”, Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, S: 4, ss. 185-202. ŞAHİNGÖZ, Mehmet (2001), Ali Rıza Paşa Hükümetinin İstifası ve Tepkileri, Bizim Büro Basımevi, Ankara. TBMM Albümü, (1920-1950), TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Yayınları, C: I, Ankara. TUNAYA, Tarık Zafer (2008), Türkiye’de Siyasal Partiler (Mütareke Dönemi), C: II, İletişim Yayınları, İstanbul. URAL, Selçuk (2003), “Ali Rıza Paşa Hükümeti'nin İstifası Üzerine Sivas Vilayetinden Gönderilen Protesto Telgrafları”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S: 21, ss. 231-240. YAZICI, Sefer (Derleyen) (2015), Milli Egemenlik Belgeleri, TBMM Basımevi, Ankara.