“Woman” In Old Uighur Turkish Texts of Buddhist Environment

Yıl 2020, Cilt: 18 Sayı: 3, 228 - 240, 25.09.2020

Muammer Şehitoğlu

https://doi.org/10.18026/cbayarsos.672726

Öz

In the historical process, Turkish has transferred many concepts, terms and concept signs to the next generation through written texts, and these concepts, terms and concept signs have continued to be dependent on the changing cultural geography and time in the development and change process of language. The Old Uighur Turkish Period is one of the important historical periods in which Turkish shows such change and development. In particular, a significant number of texts of Buddhist environment were translated into Old Uighur Turkish by adapting them from Toharic and Sanskrit revealing a rich concept, term and sign. The concepts marked for women are also interesting in this respect. In this study, explanations about this kind of concept signs will be made in the texts of Buddhist environment and comparisons will be made about the uses both in the previous and next historical periods. It will also be explained with examples in which texts and what kind of concept signs, words and terms are used. It will also focus on whether the marked concepts, words and terms are titles or adjectives.

Anahtar Kelimeler

Old Uighur Turkish

Budist Çevreye Ait Eski Uygur Türkçesi Dönemi Metinlerinde “Kadın”

Öz

Tarihsel süreçte Türkçe birçok kavram, terim ve kavram işaretini yazılı metinler aracılığıyla bir sonraki kuşağa aktarmış ve o kavram, terim ve kavram işaretleri dilin gelişim ve değişim sürecinde değişen kültürel coğrafya ve zamana bağlı olarak sürekliliğini devam ettirmiştir. Eski Uygur Türkçesi Dönemi de Türkçenin bu türden değişim ve gelişimini gösterdiği önemli tarihî dönemlerden biridir. Özelikle Budist çevreye ait metinlerin önemli bir bölümünün Eski Uygur Türkçesine Toharca ve Sanskritçeden uyarlanarak çevrilmiş olmaları zengin bir kavram, terim ve kavram işareti varlığını ortaya çıkarmıştır. Kadın için işaretlenen kavramlar da bu açıdan ilgi çekicidir. Çalışmada Budist çevreye ait metinlerdeki bu türden kavram işaretleri ile ilgili açıklamalar yapılacak, bir önceki ve bir sonraki tarihsel dönemlerdeki kullanımlar ile ilgili karşılaştırmalara yer verilecektir. Hangi metinlerde ne türden kavram işaretleri, sözcükler ve terimler kullanıldığı da örnekler ile açıklanacaktır. Ayrıca işaretlenen kavramların, sözcüklerin ve terimlerin de unvan mı yoksa bir sıfat mı olduğu konusu üzerinde de durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kadın, Eski Uygur Türkçesi, Budizm

Kaynakça

• Alyılmaz S., Alyılmaz C., (2014). Eski Türk Kadın Heykellerinin Düşündürdükleri, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, Sayı: ¾, s.1-33. Alyılmaz, C. (2015). İpek Yolu Kavşağının Ölümsüzlük Eserleri. Atatürk Üniversitesi Yay: 1063, Ankara. Alyılmaz, C., (1994). Orhun Yazıtlarının Söz Dizimi. Erzurum. Alyılmaz, C., (2005). Orhun Yazıtlarının Bugünkü Durumu. Kurmay Yay., Ankara. Arat, R.R., (2007). Kutadgu Bilig I - Yusuf Has Hacip, Metin. TDK Yay., Ankara, Çandarlıoğlu, G. (2004). Uygur Devletleri Tarihi ve Kültürü. TDAV Yay. İstanbul. Donuk, A. (1988). Eski Türk Devletlerinde İdarî-Askerî Unvan ve Terimler. TDAV Yay. İstanbul. Ekici, M., (2013). Türk Tefekkür Dünyası’nda Kadın Oğuz Kağan’dan Günümüze, www.enu.kz/repository ortamından. İzmir. Eraslan,K., (2012). Eski Uygur Türkçesi Grameri. TDK Yay., Ankara,. Ercilasun, B.A., & Akkoyunlu, Z. (2015). Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t-Türk, Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin. Ankara: TDK Yay. Gemalmaz, E., (1995). Türkçenin Morfo-Sentaktik Yapısının Fonolojisine Etkileri, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 3, Erzurum. Hamilton, R.J., (2011). İyi ve Kötü Prens Öyküsü. Ankara: TDK Yay. http://derlem.cu.edu.tr/index.php). İnayet, A., & Öger, A., (2009). Uygur Türklerinin Mitolojik, Dinî ve Tarihî Kadın Kahramanları Üzerine, Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 4/3 Spring, s. 1184-1197. İzgi, Ö. (2014). Orta Asya Türk Tarihi Araştırmaları. Ankara: TTK Yay. Kafesoğlu, İ. (1997). Türk Millî Kültürü. İstanbul : Ötüken Neşriyat,. Mert, O. (2009). Ötüken Uygur Dönemi Yazıtlarından Tes, Tariat, Şine Us. Ankara: Belen Yay. Mert, O., (2003). Türkçede Hâl Kategorisi ve Öğretimi, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 21, Erzurum. Mert, O.,(2008). Orhun Yazıtlarında Kullanılan İşaretsiz (/.Ø./) Görev Ögeleri, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 38, Erzurum. Nakamura, H., (2012). Budha. Çev: Zeynep Seyhan, Türkiye İş Bankası Kültür Yay., İstanbul,. Orkun, N.H., (1994). Eski Türk Yazıtları. IV Cilt, Ankara: TDK Yay. Roux, P. J. (2011). Eski Türk Mitolojisi, Çev: Musa Yaşar Sağlam, Ankara. Tekin, Ş., (1960). Uygurca Metinler I Kuanşi İm Pusar. Ankara : TTK Basımevi. Tekin, Ş., (1976). Uygurca Metinler II Maytrısimit, Burkancıların Mehdisi Maitreya İle Buluşma Uygurca İptidaî Bir Dram. Atatürk Üniversitesi Yay., Ankara : Sevinç Matbaası. Tekin, T. (2010). Orhon Yazıtları. Ankara: TDK Yay. Tekin, T., (1994). Tunyukuk Yazıtı. Ankara : Simurg Yay. Togan, V.Z., (1971). Oğuz Destanı, Reşideddin Oğuznamesi Tercüme Tahlili. Enderun Kitabevi, İstanbul,. Tokyürek, H., (2015). Altun Yaruk Sudur IV. Tegzinç, Karşılaştırmalı Metin Yayını. Ankara : Bizim Büro. Yunusoğlu, K.M., (2012). Uygurca-Çince İdukut Sözlüğü. Ankara: TDK Yay.