TEZHİP SANATINDA NATÜRALİST MOTİFLER KAPSAMINDA YAPRAK MOTİFİNİN İNCELENMESİ

Year 2021, Volume: 8 Issue: 2, 217 - 240, 27.12.2021

Gülşen Aslan Elkıran

https://doi.org/10.30804/cesmicihan.912609

Abstract

El yazması kitaplarda yapılan süslemeler için Abbasi ve Emevi dönemlerinden bu yana kullanılan Tezhip sanatı, sözlük anlamı bakımından ‘altınlamak’ manasına gelmektedir. İslami kültür ile hayatımıza giren tezyinat, usta sanatkârlar tarafından kitapların çeşitli motif ve desenlerle bezenmesine olanak sağlamıştır. Tezhip sanatı yüzyıllardır süren köklü bir geçmişe dayanmakla birlikte en başarılı örneklerini XVI. yüzyıl içerisinde verir. Ana teması desen ve motifler olan Tezhip sanatı, yüzyıllar içerisinde çeşitli dönüşümlerden geçmiş ve farklı üslupların etkisi altında kalmıştır. Osmanlı döneminde önem kazanan ve XVI. yüzyılda en mükemmel şekline kavuşan yaprak motifi, tezhip sanatı içerisindeki temel motiflerden sayılır.
Tezhip sanatının ilk uygulama aşamalarında yaprak motifi üsluplaştırılarak, yazma eserlerdeki yerini almıştır. Ancak XVI. yüzyılda Müzehhip Kara Memi’nin ortaya koyduğu tezyinattaki natüralist süsleme üslubu, yaprak motifinin tezhip sanatı içerisindeki yerini büyük oranda etkilemiş ve önemli bir değişim sürecini tetiklemiştir. Bu dönemde çizilen her çiçek ve yaprak motifi, tabiattaki hali ile uyumlu olacak şekilde ele alınmıştır. Dolayısıyla bu dönem itibariyle yazma eserlere bezenen yaprak motifleri, gerçek görünüşleri ile benzerlik içerisindedir.
XVI. yüzyılda Türk bezeme sanatları, klasik üslupta zirve noktaya ulaşmışken, Batı etkisi ile klasik dönemin kompozisyonları daha az kullanılmaya başlanmış; barok ve rokoko tarzları Türk tezyinatı içinde etkisini göstermeye başlamıştır. Klasik üslupta eser veren sanatkârlar, bu etkinin önüne geçememiş ve natüralist görüşte yapılan bezemeleri kısa sürede benimsemişlerdir. Bu yeni üslup, sözlükte ‘çiçek’ anlamına gelen ‘şükûfe’ adı ile tezhip sanatındaki yerini almıştır. Yeni gelişen bu akım kapsamında tezhip sanatında işlenen çiçekler ve yaprak motifleri natüralist bir görüş ile yazma eserlere bezenmiştir.

Keywords

tezhip sanatı, naturalist motifler, yaprak motifi

References

• Referans 1 Birol, İnci. Türk Tezyîni Sanatlarında Desen Tasarımı. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı, 2016
• Referans 2 Derman, Çiçek. Türk Tezyîni Sanatlarında Motifler. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat, 2014
• Referans 3 Duran, Gülnur. “Osmanlı Tezhip Sanatında Natüralist Üslupta Çiçekler”. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Yıl: 2018/2, Sayı:31, s.177-199.
• Referans 4 “Mesleki Eğitim ve Öğretim Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi”. El Sanatları Teknolojisi Bitkisel Motif Çizimi. Ankara: 2016
• Referans 5 Özsoy, Hamide Nur. Tezhip Sanatında Kullanılan Bitkisel Motiflerin Kökenleri. Yüksek Lisans Tezi, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, 2013.
• Referans 6 Yılmaz, Edip – Şimşek, Rümeysa. “Tezhip’te Kullanılan Motif ve Teknikler”. BEÜ SBE Derg. 2019, 8(2), 621-630.
• Referans 7 İslam Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/sukufe
• Referans 8 İslam Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/tezhip
• Referans 9 İslam Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/kara-memi
• Referans 10 İSMEK.https://www.ismek.istanbul/tr/branslar.aspx?bransCode=3357&bransBaslikCode=44