Tragedyanın Kökeni: Tarihsel ve Bağlamsal Bir Değerlendirme

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 1, 139 - 156, 06.07.2024

Seda Özsoy Somuncuoğlu , Ayşe Gül Çıvgın

https://doi.org/10.30804/cesmicihan.1497075

Öz

Kışın gelişiyle ölen ve her baharda yeniden dirilen, üzüm bağlarının ve şarabın koruyucusu olan bereket tanrısı Dionysos adına düzenlenen törenlerden köken alan tragedyalar, insanın acılarına ve esas olarak bir ana karakterin başına gelen korkunç ve kederli olaylara dayanan sanatsal bir türdür. Tiyatronun ilk örneklerinden olan tragedyalar, ibadet ve hikâye anlatımı için başvurulan bir aktarım biçimi olarak ilk insan topluluklarıyla başlamış olsa da bunların diyalog, şarkı ve dans gibi tekniklerle yetkinleştirilmesi Antik Yunan döneminde gerçekleşmiştir. Genel bir kabulle muthostan logosa geçişin temelini oluşturan tragedyaların en ünlü temsilcileri ise Aiskhylos, Sophokles ve Euripides’dir. Aristoteles tarafından aktarılan bilgilere göre, mimesis yoluyla betimlenen soylu eylemlerin uyandırdığı olumsuz duygulardan arınmayı sağlayan tragedyalar, bir sanat yapıtı olmanın yanında evreni, doğayı ve insanı anlamanın ve açıklamanın yolunu işaret eder. Bu makalede, tragedyanın ilk ortaya çıkışından itibaren nasıl bir gelişim seyri izlediği üzerinde durulacaktır. Bu doğrultuda kavramın etimolojisine değinilecek, mevcut tarihsel koşullar aktarılacak ve Aiskhylos, Sophokles ile Euripides tarafından meydana getirilen ilk örnekler hakkında genel bilgiler verilecektir. Böylece insan doğasına ilişkin birçok temayı konu edinen tragedyaların niteliğinin Antik Çağ’dan Orta Çağ’a nasıl bir değişim gösterdiği değerlendirilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tragedya, Antik Yunan, Aiskhylos, Sophokles, Euripides

THE ORIGIN OF TRAGEDY: A HISTORICAL AND CONTEXTUAL EVALUATION

Öz

Tragedies, which originate from the ceremonies held in the name of Dionysus, the god of fertility, who dies with the arrival of winter and resurrects every spring, is the protector of vineyards and wine, are an artistic genre based on human suffering and terrible and sad events that happen to a main character. Although tragedies, one of the first examples of theater, started with the first human communities as a form of transmission used for worship and storytelling, their perfection with techniques such as dialogue, song and dance took place in the Ancient Greek period. The most famous representatives of tragedies that form the basis of the transition from myth to logos are Aeschylus, Sophocles and Euripides. According to the information conveyed by Aristotle, tragedies, which provide purification from the negative emotions aroused by noble actions depicted through mimesis, point the way to understanding and explaning cosmos, natüre and human, as well as being works of art. In this article, we will focus on the development of tragedy since its first appearance. In this regard, the etymology of the concept will be touched upon, current historical conditions will be conveyed and general information will be given about the first examples created by Aeschylus, Sophocles and Euripides. Thus, it will be tried to evaluate how the quality of tragedies, which deal with many themes related to human nature, has changed from Ancient Grek to Middle Age.

Anahtar Kelimeler

Tragedy, Ancient Grek, Aeschylus, Sophocles, Euripides

Kaynakça

• Aristoteles. Poetika -Şiir Sanatı Üzerine-. çev. Ari Çokona-Ömer Aygün. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2021.
• Bellinger, Martha Fletcher. A Short History of Drama. New York: Henry Holt and Company, 1927.
• Bonnard, Andre. Antik Yunan Uygarlığı. Cilt I. çev. Kerem Kurtgözü. İstanbul: Evrensel Basım Yayın, 2004.
• Brockett, Oscar G. Tiyatro Tarihi. yay. haz. İnönü Bayramoğlu. Ankara: Dost Kitabevi, 2000.
• Can, Şefik. Klasik Yunan Mitolojisi. İstanbul: İnkılap Kitabevi Yayınları, 1997.
• Çelgin, Güler. Eski Yunan Edebiyatı. İstanbul: Remzi Kitabevi Yayınları, 1990.
• Demir, Muzaffer. “Genel Hatlarıyla Atina Demokrasisi ve Liderleri (MÖ 600-400)". Arkeoloji ve Sanat Dergisi, 103-104 (2001): 39-43.
• Diakonoff, İgor M. Tarihin Yörüngeleri. çev. Mete Tunçay, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2004.
• Diakov, Vladimir-Kovalev, Sergey. İlkçağ Tarihi. Cilt I. çev. Özdemir İnce. İstanbul: Yordam Kitap Basım ve Yayın, 2008.
• Dürüşken, Çiğdem. Antikçağ Felsefesi -Homeros’tan Augustinus’a Bir Düşünce Serüveni-. İstanbul: Alfa Yayınları, 2014.
• Eaton, John. Ekonomi Politik. çev. Şiar Yalçın. Ankara: Bilim ve Sosyalizm Yayınları, 1990.
• Erhat, Azra. Mitoloji Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi Yayınları, 2007.
• Freeman, Charles. Mısır, Yunan ve Roma Antik Akdeniz Uygarlıkları. çev. Suat Kemal Angı, Ankara: Dost Kitabevi Yayınları, 2005.
• Grimal, Pierre. Mitoloji Sözlüğü: Yunan ve Roma. çev. Sevinç Tamgüç, İstanbul: Sosyal Yayınlar, 1997.
• Hamilton, Edith. Mitologya. çev. Ülkü Tamer. İstanbul: Varlık Yayınları, 1983.
• Harman, Chris. Halkların Dünya Tarihi, Taş Çağından Yeni Binyıla. çev. Uygur Kocabaşoğlu. İstanbul: Yordam Kitap Basın ve Yayın, 2011.
• Havelock, Eric Alfred. Platon Filozof Şaire Karşı. çev. Adem Beyaz. İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 2015.
• Huberman, Leo. Feodal Toplumdan Yirminci Yüzyıla. çev. Murat Belge. İstanbul: İletişim Yayınları, 2002. Jones, W. T. Klasik Düşünce Batı Felsefesi Tarihi. Cilt I. çev. Hakkı Hünler. İstanbul: Paradigma Yayıncılık, 2006.
• Konur, Tahsin. Devlet Tiyatro İlişkisi. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları, 2001.
• Latacz, Joachim. Antik Yunan Tragedyaları: Tüm Oyunlar; Tarihçe-İnceleme-Yorum. çev. Yılmaz Onay. İstanbul: Mitos Boyut Tiyatro Yayınları, 2006.
• Leonard, Hense. Hellen-Latin Eskiçağ Bilgisi. çev. Suad Y. Baydur. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1953.
• Mansel, Arif Müfid. Ege ve Yunan Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1999.
• Nietzsche, Friedrich. Tragedyanın Doğuşu, çev. Mustafa Tüzel. İstanbul: İthaki Yayınları, 2005.
• Peters, Francis E. Antik Yunan Felsefesi Terimleri Sözlüğü. çev. Hakkı Hünler. İstanbul: Paradigma Yayınları, 2004.
• Ponting, Clive. Yeni Bir Bakış Açısıyla Dünya Tarihi. çev. Eşref Özbilen. İstanbul: Alfa Tarih Yayınları, 2011.
• Şener, Sevda. Dünden Bugüne Tiyatro Düşüncesi. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları, 1998.
• Şener, Sevda. İnsanı Geçitlerde Sınayan Sanat: Dram Sanatı. İstanbul: Mitos Boyut Yayınları, 2003.
• Thompson, George. Marksizm ve Şiir. çev. Cevat Çapan. Ankara: V Yayınları, 1987.
• Thompson, George. Tragedyanın Kökeni, Aiskhylos ve Atina. çev. Mehmet H. Doğan. İstanbul: Payel Yayınları, 2004.
• Vernant, Jean-Pierre – Vidal-Naquet, Pierre. Eski Yunan’da Mit ve Tragedya. çev. Sevgi Tamgüç-Reşat Fuat Çam. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2012.
• Wight, Martin. Systems of States. UK: Leicester University Press, 1977.
• Yıldız, Pelin. "Sahne ve Seyirci Etkileşiminin Tarihsel Gelişiminde Göstergebilimsel Bir Analiz", Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13 (2005): 425-442.
• Zeller, Eduard. Grek Felsefesi Tarihi. çev. Ahmet Aydoğan. İstanbul: Say Yayınları, 2008.