Ergenlerde Kişisel ve Çevresel Faktörlerin Siber Zorbalık Davranışını Yordaması

Year 2020, Volume: 9 Issue: 2, 430 - 447, 24.06.2020

Sümeyye Bilgiz Adem Peker

Abstract

Bireyin zorba ya da mağdur olmasına ortam hazırlayan
risk faktörlerinin birden fazla boyutunun olması; bireyin, kişisel ve çevresel
özellikleri ile beraber incelenmesi gerektiğini ortaya çıkarmaktadır. Bandura,
Sosyal Öğrenme Teorisi ile İnsanın sergilediği davranışların, bireysel,
çevresel ve davranışsal faktörlerin karşılıklı etkileşimi sonucunda oluştuğunu
savunmaktadır. Bu doğrultuda, bu araştırmada, 
Sosyal Bilişsel Kuram temel alınarak, siber zorbalık davranışına sebep
olan kişisel ve çevresel faktörleri bir model çerçevesinde incelemek
amaçlanmaktadır. Bu araştırmada ilişkisel tarama modeli kullanılmıştır.
Araştırmanın örneklemini, 2018-2019 eğitim-öğretim yılında Erzurum ili
Yakutiye, Palandöken ve Aziziye ilçelerinde 
9., 10., 11. ve 12. sınıfta öğrenim gören, 753 lise öğrencisi
oluşturmaktadır. Araştırmada veri toplama aracı olarak ‘Siber Zorbalık Ölçeği’
‘İnternet Öz-Yeterliği Ölçeği’, Sanal Ortam Yalnızlık Ölçeği’ ve araştırmacı
tarafından geliştirilen ‘Sanal Ortamda Sosyal Etki Anketi’ kullanılmıştır.
Ölçeklerin yapı geçerliğini sağlamak amacıyla doğrulayıcı faktör analizi (DFA)
kullanılmıştır. Ölçeklerin güvenirliğini sağlamak için ise Cronbach alfa
katsayıları hesaplanmıştır.  Araştırmada
elde edilen veriler için, SPSS 21.0 programı aracılığı ile korelasyon analizi
ve LISREL 8.80 programı aracılığıyla yapısal eşitlik modeli uygulanmıştır.
İnternet öz yeterliği, sanal ortamda sosyal etki, sanal ortamda yalnızlık ile
siber zorbalık davranışı arasındaki ilişkileri ortaya koymak amacıyla uygulanan
yapısal eşitlik modeli sonucunda; sanal ortamda sosyal etki, sanal ortamda
yalnızlık ve interneti kullanma öz-yeterliliğin siber zorbalığın % 29’unu
pozitif yönde açıkladığı saptanmıştır. Araştırmadan elde edilen bulgular ilgili
alanyazın ışığında tartışılmış ve gelecek çalışmalara yönelik önerilerde
bulunulmuştur

Keywords

Sosyal Bilişsel Kuram, siber zorbalık, internet öz yeterliği, sosyal etki, sanal ortamda yalnızlık

References

• Akın, A., Kaya, M., Akın, Ü., Sahranç, Ü., & Uğur, E. (2014). İnternet öz-yeterliği ölçeği Türkçe formunun geçerlik ve güvenirliği. Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 3(2), 404-415. https://www.doi.org/10.14686/BUEFAD.201428191
• Arıcak, O., Kınay, H., & Tanrıkulu, T. (2012). Siber zorbalık ölçeği'nin ilk psikometrik bulguları. Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi Dergisi, 9(1), 101-114.Ayas, T., & Horzum, M. (2013). Relation between depression, loneliness, self-esteem and internet addiction. Education, 133(3), 283-290.
• Bayrakcı, M. (2007). Sosyal öğrenme kuramı ve eğitimde uygulanması. Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (14), 198-210.
• Beel, A. (2017). Cyberbullyıng: exploratıon of ımpact of lonelıness and prıor experıence on psychologıcal dıstress. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). In the Department of Psychology The University of Mississippi.
• Brewer, G., & Kerslake, J. (2015). Cyberbullying, self-esteem, empathy and loneliness. Computers in human behavior, 48, 255-260. https://doi.org/10.1016/j.chb.2015.01.073
• Cansever Aslan, B. (2009). Ergenlerin toplumsallaşmasında internetin etkilerine ilişkin öğretmen görüşleri. Ege Eğitim Dergisi, 10(1), 137-160.
• Cömert, I. T., & Kayıran, S. M. (2010). Çocuk ve ergenlerde internet kullanımı. Çocuk Dergisi, 10(4), 166-170. https://www.doi.org/10.5222/j.child.2010.166
• Dalmaç, Z. (2014). Ergenlerde siber zorbalık ve siber mağduriyet ile ilişkili değişkenlerin incelenmesi (Yüksek lisans tezi). Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi’nden edinilmiştir (Tez No. 399464).
• Ekşi, F., & Ümmet, D. (2013). Bir kişilerarası iletişim problemi olarak internet bağımlılığı ve siber zorbalık: Psikolojik danışma açısından değerlendirilmesi. Journal of Values Education, 11(25), 91-115.
• Fanti, K.A., Demetriou, A.G. & Hawa, V. V. (2012). A longitudinal study of cyberbullying: Examining risk and protective factors. European Journal of Developmental Psychology, 9 (2), 168-181. https://psycnet.apa.org/doi/10.1080/17405629.2011.643169
• Johnson, K. L. (2016). Oh, what a tangled web we weave: Cyberbullyıng, anxıety, depression, and loneliness. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Department of Psychology The University of Mississippi
• Karahisar, T. (2014). İnternette çocukları bekleyen riskler ve medya okuryazarlığı. The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication, 4(4), 82-95.
• Kim, Y., & Glassman, M. (2013). Beyond search and communication: Development and validation of the Internet Self-efficacy Scale (ISS). Computers in Human Behavior, 29(4), 1421-1429. http://dx.doi.org/10.1016/j.chb.2013.01.018
• Korkmaz, Ö., Usta, E., & Kurt, İ. (2014). Sanal Ortam Yalnızlık Ölçeği (SOYÖ) geçerlik ve güvenirlik çalışması. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 29(2), 144-159.
• Lazuras, L., Barkoukis, V., Ourda, D., & Tsorbatzoudis, H. (2013). A process model of cyberbullying in adolescence. Computers in Human Behavior, 29(3), 881-887. https://psycnet.apa.org/doi/10.1016/j.chb.2012.12.015
• Lee, Y. C., & Wu, W. L. (2018). Factors in cyber bullying: The attitude-social influence-efficacy model. Annals of Psychology, 34(2), 324-331. https://doi.org/10.6018/analesps.34.2.295411
• Peker, A., & Ekinci, E. (2016). Genel öz-yeterliğin siber zorbalıkla başa çıkma davranışları üzerindeki yordayıcı etkisi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 5(4), 2126-2140. http://dx.doi.org/10.7884/teke.681
• Romera, E. M., Cano, J. J., García-Fernández, C. M., & Ortega-Ruiz, R. (2016). Cyberbullying: Social competence, motivation and peer relationships. Comunicar, 24(48), 71-79. https://doi.org/10.3916/C48-2016-07
• Sallan-Gül, S. (2013). Türkiye’de sığınma evleri erkek şiddetinden uzak yaşama açılan kapılar mı?. İstanbul: Bağlam Yayınları
• Sarıçam, H., Yaman, E., & Çelik, İ. (2016). The mediator effect of loneliness between perceived social competence and cyber bullying in Turkish adolescents. International Journal of Progressive Education, 12(1), 99-107.
• Savage, M. W., & Tokunaga, R. S. (2017). Moving toward a theory: Testing an integrated model of cyberbullying perpetration, aggression, social skills, and Internet self-efficacy. Computers in human Behavior, 71, 353-361. https://doi.org/10.1016/j.chb.2017.02.016
• Smith, P. K., Mahdavi, J., Carvalho, M., Fisher, S., Russell, S., & Tippett, N. (2008). Cyberbullying: Its nature and impact in secondary school pupils. Journal Of Child Psychology And Psychiatry, 49(4), 376-385. doi: 10.1111/j.1469-7610.2007.01846.x.
• Şahin, M. (2012). The relationship between the cyberbullying/cybervictmization and loneliness among adolescents. Children and Youth Services Review, 34(4), 834-837. https://psycnet.apa.org/doi/10.1016/j.childyouth.2012.01.010
• Ünver, H., & Koç, Z. (2017). Siber zorbalık ile problemli internet kullanımı ve riskli internet davranışı arasındaki ilişkinin incelenmesi. Journal of Turkish Educational Sciences, 15(2), 117-140.
• Xiao, B. S., & Wong, Y. M. (2013). Cyber-bullying among university students: An empirical investigation from the social cognitive perspective. International Journal of Business and Information, 8(1), 34-70.
• Yaman, E., & Peker, A. (2012). Ergenlerin siber zorbalık ve siber mağduriyete ilişkin algıları. Gaziantep University Journal of Social Sciences, 11(3), 819-833.