İZZƏDDİN HƏSƏNOĞLU YARADICILIĞINDA ATƏŞ, GÜNƏŞ VƏ AY MOTİVLƏRİ

Year 2023, Issue: 1, 50 - 56, 27.07.2023

Seyfettin Altaylı

https://doi.org/10.59849/2663-4414.2023.1.50

Abstract

Dünyanın ən qədim xalqlarından biri olan türklər tarixlə yaşıddır. Sarı Çayın döngəsindən Adriyatik dənizi, Qıpçap çöllərindən Avropaya, Atlantik okeanına kimi nəhəng coğrafiyada tarixin müxtəlif çağlarında böyüklü-kiçikli dövlətlər yaratmış, qonşuluqlarındakı mədəniyyətlərlə yanaşı olduqlarından, onlara təsir etmiş və təsirlənmişlər. Türklərin yaratdığı mədəni miras tarixləri cahanşümuldur. Tanrıçılıq inamını mənimsəmiş əski türklərin Atəşə, Günəşə və Aya olan yanaşmaları xüsusilə missionerlik anlayışından hərəkət edən türkoloqlar tərəfindən tamamilə fərqli bir anlayışla araşdırılaraq, həddən artıq səhv nəticələr çıxarılmışdır. Təəssüflər olsun ki, bəzi türk ziyalıları da həmin missionerlərin anlayışını doqma kimi götürüb eynilə təkrar etmiş və yeni nəsillərə türkün ruhuna və mədəniyyətinə yad olan səhv yanaşmaları təqdim etmişdir. Tanrıçılıq deyilən bu əski türk inamı tamamilə səmavi xarakterlidir, ancaq xüsusilə bəzi missioner araşdırmaçılar onu qərəzli şəkildə caduçu, əfsunkar xarakterli “Şamanizm” tərzində təqdim etmişdir. Təqdim olunan məqalədə Həsənoğlu yaradıcılığında Atəş, Günəş və Ay motivləri barədə məlumat verilir.

Keywords

Həsənoğlu, əski Türklər, Atəş, Günəş, Ay

References

• Altaylı, S. (2005). Azerbaycan Türkçesi Deyimler Sözlüğü. Ankara: Prestij Yayınları.
• Carpini , P. (2018). Moğol Tarihi ve Seyahatname. Trabzon : Derya Kitapevi .
• Çoruhlu, Y. (2002). Türk Mitolojisinin Anahatları. İstanbul: Kabalcı Yayınları .
• Erginli , Z. (2006). Metinlerle Tasavvuf Terimleri Sözlüğü . İstanbul: Kalem Yayınevi.
• Füzuli, M. (2005). Әsərləri (altı cilddə). Bakı: Şərq-Qərb.
• Gumilev , L. (1999). Eski Türkler . İstanbul : Birleşik Yayıncılık.
• Harva , U. (2014). Altay Panteonu . İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
• İnan, A. (1995). Tarihte ve Bugün Şamanizm. Ankara: TTK Yayınları .
• Kıyak, A. (2010). İslamiyetten Önce Türklerde Güneş ve Ay İle İlgili İnanışlar. Karadeniz-Black Sea.
• Nebiyev, A. (1997). Azerbaycanda Nevruz . Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Ögel , B. (2010). Türk Mitolojisi II cild. Ankara: TTK Yayınları.
• Ögel, B. (2010). Türk Mitolojisi I cild. Ankara:: TTK Yayınları.
• Radloff, W. S. (1956). W.Radloff. (Dörd cilddə) I/2. İstanbul: Maarif Basımevi.
• Radloff, W. Sibiryadan. (1956). W.Radloff. (Dörd cilddə) . İstanbul: Maarif Basımevi.
• Roux, J. (2005). Orta Asyada Kutsal Bitkiler ve Hayvanlar. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Seyidov , M. (1994). Yaz Bayramı . Bakı: Yazıçı.
• Tanyu , H. (1991). “Ateş” maddesi / H.Tanyu. TDV İslam Ansiklopedisi . Ankara : TDV Yayınları.