Şizofreni Tanısı Alan Çocuğa Sahip Ailelerin Deneyimleri

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 13, 66 - 95, 30.12.2022

Ayşen Ayşen Turtank Filiz Künüroğlu

Öz

Şizofreni hastalığı bireylerin duygu, düşünce ve davranışlarında ciddi farklılıklara sebep olan, hem tanı alan kişiyi hem de ailesini derinden etkileyen kronik bir rahatsızlıktır. Tanı ile birlikte aile sistemlerinin değiştiği, ailelerin hastalık ile baş etme sürecinde sosyal ve kurumsal desteğe ihtiyaç duyduğu belirtilmektedir. Bu araştırmanın temel amacı, çocuğu şizofreni tanısı alan ebeveynlerin yaşadığı öznel deneyimlere ışık tutmaktır. Bu doğrultuda yarı yapılandırılmış derinlemesine mülakat tekniği kullanılarak şizofren tanısı alan çocuğa sahip 8 anne ile görüşmeler gerçekleştirilmiştir.

Nitel araştırma yöntemi kullanılarak ve yarı yapılandırılmış görüşmeler yolu ile veriler elde edilmiştir. Elde edilen veriler tematik analiz yöntemi sonucunda dört ana ve yedi alt tema altında toplanmıştır. Bu temalar; tanı öncesi yaşananlar ile ilgili bulgular (ilk fark etme); tanıyı öğrenme ve kabullenme ile ilgili bulgular (hastalık hakkında bilgi sahibi olma, hastalığı öğrendikten sonra hissedilenler, kabullenme); tanı aldıktan sonraki süreç ile ilgili bulgular (tedaviye ikna, tanı öncesi ve sonrasındaki deneyimler, sosyal çevre ile paylaşma); gelecek kaygısı ile ilgili bulgular olarak belirlenmiştir.

Çalışma kapsamında yapılan görüşmelerde katılımcıların tanı sürecinde ve sonrasında hastalığa ilişkin farklı alanlarda sorunlar yaşadığı tespit edilmiştir. Şizofreni tanısı alan çocuğa sahip ebeveynlerin yaşanılan travmatik deneyimle başa çıkma ve çocuğunun geleceğine dair kaygı içinde olmasının yanı sıra, sosyal çevre ve yaşanılan toplum tarafından yargılayıcı ve damgalayıcı tutumlarla mücadele etmek zorunda kaldığı gözlemlenmiştir. Yapılan bu araştırma ile şizofren hastalarının ve ailelerinin yaşamış oldukları problemlere ışık tutarak, alanda çalışan uzman ve akademisyenlere kaynak sağlamak, dolayısıyla tanı alan çocuk ve ailelerinin yaşam kalitesine olumlu katkıda bulunmak amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Şizofreni, aile, bakım verme, yaşanılan güçlükler, sosyal destek, niteliksel yöntem

Kaynakça

• Akandere, M., Meryem, A. C. A. R., Baştuğ, G. (2009). Zihinsel ve fiziksel engelli çocuğa sahip anne ve babaların yaşam doyumu ve umutsuzluk düzeylerinin incelenmesi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (22), 23-32. Akın, A., Demirel, S. (2003). Toplumsal cinsiyet kavramı ve sağlığa etkileri. Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 25(4), 73-82.Arıkan, M. K. (1998). Şizofreni anlamak: Şizofrenler ve yakınları için el kitabı. İmge Kitabevi Yayınları.Attepe Özden, S., Tuncay, T. (2018). The experiences of Turkish families caring for individuals with Schizophrenia: A qualitative inquiry. International Journal of Social Psychiatry, 64(5), 497-505.Awad, A. G., Voruganti, L. N. (2008). The burden of schizophrenia on caregivers. Pharmacoeconomics, 26(2), 149-162.Baltacı, A. (2019). Nitel araştırma süreci: Nitel bir araştırma nasıl yapılır? Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(2), 368-388.Berglund N, VahlneJo, Edman A. (2003). Family intervention in schizophrenia: Impacton family burden and attitude. SocPsychiatryPsychiatrEpidemiol, 38, 116–121Binbay, T., Ulaş, H., Elbi, H., Alptekin, K. (2011). Türkiye’de psikoz epidemiyolojisi: Yaygınlık tahminleri Ve başvuru oranları üzerine sistematik bir gözden geçirme. Türk Psikiyatri Dergisi, 22(1), 40-52.Bulut, M., Arslantaş, H., Ferhan Dereboy, İ. (2016). Effects of psychoeducation given to caregivers of people with a diagnosis of schizophrenia. Issues in mental health nursing, 37(11), 800-810.Canan B. (2008) Psikoz Servislerinde Yatan Hastaların Ve Yakınlarının Basamaklı Tedavi Sistemi İle İlgili Görüş Ve Önerileri (Yüksek Lisans Tezi). Abant İzzet Baysal Üniversitesi/Bolu. Çobadak, A. (2015). Toplum Ruh Sağlığı Merkezlerinde Çalışan Personelin, Empatik Eğilim, Psikolojik Dayanıklılık, Öz Yeterlilik Ve Problem Çözme Becerisi Düzeylerinin Değerlendirilmesi (Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi/AnkaraÇoban, A. (2009). Şizofreni-Bin parça akıl.İstanbul: Timaş Yayınları.Damga, S. H. (2000). Şizofreni Ve İnsanın Değeri: Önyargıları Değiştirebilir Miyiz? 36. Ulusal Psikiyatri Kongresi, Antalya, 107.Danacı, A. E., Karaca, N., Deveci, A. (2005). Şizofreni hastalarında aile işlevselliği ile sosyal işlevsellik arasındaki ilişkinin değerlendirilmesi. Türkiye’de Psikiyatri, 7(3), 103-108.Doğru, S. S. Y., Arslan, E. (2008). Engelli çocuğu olan annelerin sürekli kaygı düzeyi ile durumluk kaygı düzeylerinin karşılaştırılması. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (19), 543-553.Durmaz, H., Okanlı, A. (2014). Investigation of the effect of self-efficacy levels of caregiver family members of the individuals with schizophrenia on burden of care. Archives of Psychiatric Nursing, 28(4), 290-294.Erkoç, Y., Çom S., Torunoğlu M., Alataş G., Kahiloğulları A., (2011) Sağlık Bakanlığı Ulusal Ruh Sağlığı Eylem Planı. Sağlık Bakanlığı Yayın No: 847. AnkaraFriedmann Ms, Mcdermut Wh, Solomon Da, Ryan Ce, Keitner Gi, Miller Iw. Family functioning and mental ilness: A comparison of psychiatric and nonclinical families. FamProcess 1997; 36:357-367Görgü, E. (2005). 3-7 Yaş Arası Otistik Çocuğa Sahip Olan Annelerin Algıladıkları Sosyal Destek Düzeyleri İle Depresyon Düzeyleri Arasındaki İlişki (Doktora Tezi) Marmara Üniversitesi/İstanbul. Gülseren, L., Çam, B., Karakoç, B., Yiğit, T., Danacı, A. E., Çubukçuoğlu, Z., ... Mete, L. (2010). Şizofrenide ailenin yükünü etkileyen etmenler. Turk Psikiyatri Dergisi, 21, 203-212.Gürses, N. (2009). Şizofreni Hastalarının Yakınlarında Şizotipal Özellikler İle Nörokognitif Eksikliklerin İlişkisi. (Uzmanlık Tezi) Hacettepe Üniversitesi/Ankara.İnan, F. Ş., Duman, Z. Ç., Sarı, A. (2021). Şizofreni hastalarının ebeveynlerinin damgalanma deneyimleri: Kalitatif araştırma. Journal of Psychiatric Nursing/Psikiyatri Hemşireleri Derneği, 12(1). Kim, J. S. (2001). Daughters in-law in Korean caregiving families. Issues And Innovations In Nursing Practice, 36(3), 399-408. Köroğlu, E. (2010). Umut kapısı psikiyatri hastalar danışanlar ve yakınları için psikiyatri el kitabı. Ankara: Hyb Basım YayınKrupchanka, D., Kruk, N., Murray, J., Davey, S., Bezborodovs, N., Winkler, P., ... Sartorius, N. (2016). Experience of stigma in private life of relatives of people diagnosed with schizophrenia in the Republic of Belarus. Social Psychiatry and Psychiatric Epidemiology, 51(5), 757-765.Kültür, S., Mete, L., Erol, A., Güleç, C., Köroğlu, E. (Eds.). (2007). Psikiyatri temel kitabı.(2. Baskı). Ankara: Hekimler Yayın Birliği.Lıddle, P.F.: 2000 “DescriptiveClinicalFeatures Of Schizophrenia” New Oxford Textbook Of Psychiatry (Yayımlayan M.G. Gelder, V.D) New York, Oxford UniversityPress, S.571-576. LibermanRp. Yetiyetiminden iyileşmeye: Psikiyatrik iyileştirim el kitabı. AmericanPsychiatric Publishing Inc. Washington Dc. 2008. Çev. Mustafa Yıldız, Türkiye Sosyal Psikiyatri Derneği, Ankara, 2011.Liu, N., Zhang, J. (2020). Experiences of caregivers of family member with schizophrenia in China: A qualitative study. Perspectives in Psychiatric Care, 56(1), 201-212.Magliano L, Fadden G, Economou M, Held T, Xavier M, Guarneri M, Et Al. (2000). Family Burden And Coping Strategies İn Schizophrenia: 1-Year Follow-Up Data FromTheBıomed I Study. SocPsychiatryPsychiatrEpidemiol. 35(2): 109-15.Özdinçer, S. (2002). Nöromüsküler Hastalıklı Çocukların Evde Bakım Gereksinimleri, Ailelerin Evde Bakımda Yaşadığı Güçlükler Ve Olanakları (Doktora Tezi) Marmara Üniversitesi/İstanbul.Özer, S. (1990). Aile Sosyolojisi Ailenin Toplumdaki Yeri.Özlü, A. (2007). Şizofreni Hastalarına Bakım Verenlerde Yük Ve Travma Sonrası Gelişim İle İlgili Özellikler (Master Tezi) Kocaeli Üniversitesi/Sağlık Bilimleri Enstitüsü/KocaeliÖzşenol F, Ünay B, Aydın Hi ve diğerleri. Engelli çocuklara sahip ailelerin psiko-sosyal durumlarının ve beklentilerinin incelenmesi. Gülhane Tıp Dergisi, 2002; 44:2,188-194.Öztürk, M. O., Uluşahin, A. (2015). Ruh sağlığı ve bozuklukları (10. Basım). Ankara: Nobel Tıp Kitapevi.Stanley, S., Balakrishnan, S., Ilangovan, S. (2017). Psychological distress, perceived burden and quality of life in caregivers of persons with schizophrenia. Journal of Mental Health, 26(2), 134-141.Soygür, H. (2010). Uykusuz çocuklar: Şizofreni yazıları. Okuyan Us Yayınları.Soygür, H. (2016). Community mental health services: Quo vadis?. Nöro Psikiyatri Arşivi, 53(1), 1.Soygür, H., Erkoç, Ş. (2007). Şizofreni kavramına tarihsel bir bakış. Şizofreni ve Diğer Psikotik Bozukluklar, 1, 1-13.T. C. Sağlık Bakanlığı (2011) Ulusal Ruh Sağlığı Eylem Planı (2011-2023). Ankara, Sağlık Bakanlığı.Taşkın, P., Cetin, S. K. (2021). Pandemide eğitimle ilgili makalelerin tematik analizi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 20(80), 1970-1981.The British Psychological Society. (2010). Schizophrenia The Nice Guideline On Core Interventions In The Treatment And Management Of Schizophrenia İn Adults İn Primary And Secondary Care (NationalClinicalGuidelineNumber 82). Great Britain: StanleyHuntUğuz, Ş., Toros, F., İnanç, B. Y., Çolakkadıoğlu, O. (2004). Zihinsel ve/veya bedensel engelli çocukların annelerinin anksiyete, depresyon ve stres düzeylerinin belirlenmesi. Klinik Psikiyatri, 7(1), 42-7.Yıldırım, A., Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.Yıldız, M. (2005). Şizofrenili hastaların ayaktan tedavisinde ruhsal ve toplumsal girişimler neden gereklidir ve nasıl uygulanabilir? Candansayar S., (2005) Neden nasıl şizofreni Ankara, ss.237-268Yüksel N. Ruhsal hastalıklar. Ankara, 2. Baskı. Çizgi Tıp Yayınevi, 2001:256.Zaprutko, T., Kus, K., Bilobryvka, R., Rakhman, L., Göder, R., Michalak, M., ... Nowakowska, E. (2015). Schizophrenia and employment: Evaluation from professionals point of view. Psychiatric Quarterly, 86(4), 569-579.