Urartu Bürokrasisi’ne Dair Notlar ve İdari Açıdan Krali Kentlerin Konumu

Yıl 2022, Sayı: 21, 97 - 119, 29.12.2022

Armağan Tan

https://doi.org/10.58488/collan.1122559

Öz

Urartu olarak adlandırdığımız kültürel ve siyasal tanımlamanın çekirdeğini krali kentler oluşturur. Birçoğu arkeolojik kazılarla tespit edilmiş olan bu kentler mimari, çanak çömlek ve diğer buluntular yardımıyla Urartu materyal kültürünün en net biçimde ortaya çıkarıldığı yerlerdir. Ancak bu şehirlerin idari ve bürokratik yapı içerisindeki konumlarına ilişkin bu netlikte tanımlamalar yapılamamıştır. Bunda ele geçirilen yazılı kayıtların genellikle tekdüze krali propaganda metinleri olmasının payı bulunur. Fakat kısıtlı olsa da mevcut bazı tablet ve bürokratik kayıtlar Urartu krali şehirlerinde yerleşik bulunan bazı idari mevkiler ve kişiler hakkında ipuçları sunar. Bu unvanlar ve yöneticiler ise genel çerçeve içerisinde değerlendirildiğinde daha anlamlı bir hal alır.
Bu genel yapının ise yazının ve dolayısıyla bürokrasinin krali şehirlerdeki konumu hakkında fikir yürütülerek anlaşılabilmesi mümkün olabilmektedir. Bu kapsamda yapmaya çabaladığımız değerlendirmeler sonrasında krali şehirlerde bulunan en üst düzey yöneticilerin LÚNAM unvanına sahip kişiler olabileceğini düşünmekteyiz. Bu kavram genellikle eyalet valisi oldukları bilinen LÚEN.NAM ile karıştırılabilmektedir. Ancak Urartu eyaletlerinin yöneticileri olan bu kişiler ve idari yapı açısından eyaletler krali şehirlerden çok farklı bir konuma sahiptir.

Anahtar Kelimeler

Urartu, Krali Kentler, Bürokrasi, İdari Yapı, LÚ.NAM

Kaynakça

• Belli, Oktay, and Mirjo Salvini. 2003. 'Two Clay Documents from Upper Anzaf Fortress near Van', Studi Micenei ed Egeo- Anatolici, XLV/2: 141-52.
• Burney, Charles A. 1966. 'A First Season of Excavations on the Urartian Citadel of Kayalıdere', Anatolian Studies, 16: 55-111.
• CTU I 2008. Salvini, M. Corpus dei Testi Urartei. Le iscrizioni su pietra e roccia, Volume I (Documenta Asiana VIII), Roma.
• CTU II 2008. Salvini, M. Corpus dei Testi Urartei. Le iscrizioni su pietra e roccia thesaurus, Volume II (Documenta Asiana VIII), Roma.
• CTU IV 2012. Salvini, M. Corpus dei Testi Urartei. Iscrizioni su bronzi, argilla e altri supporti, nuove inscrizioni su pietra, paleografia generale. Volume IV (Documenta Asiana VIII), Roma.
• CTU IV 2012. Salvini, M. Corpus dei Testi Urartei, Volume V. REVISIONE DELLE EPIGRAFI E NUOVI TESTI SU PIETRA E ROCCIA (CTU A) DIZIONARIO URARTEO SCHIZZO GRAMMATICALE DELLA LINGUA URARTEA
• Çifçi, A. 2017. The Socio-Economic Organisation of the Urartian Kingdom (Brill: Leiden, Boston).
• Çilingiroğlu, Altan, and Atilla Batmaz. 2014. 'AYANİS KALESİ 2009-2012 KAZILARI', Kazı Sonuçlan Toplantısı, 35/1: 175-98.
• Çilingiroğlu, Altan, and Mirjo Salvini (ed.)^(eds.). 2001. Ayanis I: Ten Years' Excavations at Rusahinili Eiduru-Kai 1989-1998 (CNR, Istituto per gli Studi Micenei ed Egeo-Anatolici: Roma).
• Danışmaz, Harun. 2018. 'Arkeolojik Veriler Çerçevesinde Urartu Krallığı'nın Eyalet Sistemi', İstanbul Üniversitesi.
• Danışmaz, Harun. 2020. Urartu Krallığı Yönetim ve Organizasyon (Türk Tarih Kurumu Yayınları: Ankara).
• Diakonoff, Igor M. 1963. Urartskij Pisma i Dokumenty (Urartian Letters and Documents) (UPD) (Izdatel’stvo Akademii Nauk SSSR: Moskva).
• Genç, Bülent, Erkan Konyar, and Armağan Tan. 2021. 'THE TUŠPA CITADEL AND MOUND EXCAVATIONS, 2010–2019.' in Sharon R. Steadman and Gregory McMahon (eds.), The Archaeology of Anatolia, Volume IV: Recent Discoveries (2018–2020) (Cambridge Scholars Publishing: United Kingdom).
• Grayson, A. Kirk. 1995. 'Eunuchs in Power. Their Role in the Assyrian Bureaucracy.' in Manfried Dietrich and Oswald Loretz (eds.), Vom Alten Orient zum Alten Testament-Festschrift für Wolfram Freiherrn von Soden zum 85. Geburtstag am 19. Juni 1993 (Verlag Butzon & Bercker: Kevelaer).
• Grekyan, Y. 2019. 'The Problem of the Origin of the Urartian Scribal School.' in Gnuni A. Avetisyan H., Sargsyan G. and Bobokhyan A. (ed.), Over the Mountains and Far Away Studies in Near Eastern History and Archaeology Presented to Mirjo Salvini on the Occasion of his 80th Birthday (Archaeopress Publishing Ltd: Oxford).
• Hellwag, Ursula. 2000 '“Sohn der Königin” lú A.NIN-li oder “Wasserwirtschaftsminister” lú A.ZUM-li? Überlegungen zu einem “fragwürdigen” Amt am urartäischen Königshof', Akkadica, 117: 20-43.
• Hellwag, Ursula. 2005. 'Lu.A.ZUM-li versus Lu.A.NIN-li: some thoughts on the owner of the so-called Prinzensiegel at Rusa II’s court ' in Altan Çilingiroğlu and Gareth Darbyshire (eds.), Anatolian Iron Ages 5: Proceedings of the Fifth Anatolian Iron Ages Colloquium Held at Van, 6-10.
• Işık, Kenan. 2014. 'Van Kalesi Höyüğü Kazılarında Keşfedilen Urartu Yazılı Belgeleri', Colloquium Anatolicum/Anadolu Sohbetleri, XIII: 173-83.
• Işık, Kenan, and Mehmet Işıklı. 2015. 'Inscribed Bullae and Bone Layer Discovered at the Ayanis Fortress/Van in 2014', Altorientalische Forschungen, 42: 142-52.
• Işık, Kenan, and Rıfat Kuvanç. 2018. 'A New Part of Horse Trapping Belonging to Urartian King Minua from Adana Archaeology Museum and on Urišḫi-Urišḫusi-Ururda Words in Urartian', Colloquium Anatolicum, 17: 223-39.
• Konyar, E., C. Avcı, D. Yiğitpaşa, A. Tan, and H. Tümer. 2016. 'Eski Van Şehri, Kalesi ve Höyüğü 2014 Yılı Kazı Çalışmaları', Kazı Sonuçları Toplantısı, 37: 573-90.
• Köroğlu, Kemalettin. 2011. 'Urartu: Krallık ve Aşiretler / Urartu: The Kingdom and Tribes.' in Kemalettin Köroğlu and Erkan Konyar (eds.), Urartu: Doğu'da Değişim / Transformation in the East (Yapı Kredi Yayınları: İstanbul).
• Köroğlu, Kemalettin.. 2020. 'Urartu: Krallık ve Aşiretler.' in Kemalettin Köroğlu and Erkan Konyar (eds.), Urartu: Doğu’da Değişim (Yapı Kredi Yayınları: İstanbul).
• Movsisyan, A. 2019. 'From Petroglyphs to Alphabet. A Brief Characterization of the Writing Culture of Pre-Christian Armenia.' in Gnuni A. Avetisyan H., Sargsyan G. and Bobokhyan A. (ed.), Over the Mountains and Far Away Studies in Near Eastern History and Archaeology Presented to Mirjo Salvini on the Occasion of his 80th Birthday (Archaeopress Publishing Ltd: Oxford).
• Roaf, Michael. 2012. 'Towers With Plants Or Spears On Altars: Some Thoughts On An Urartian Motif.' in Kroll S., Gruber C., Hellwag U., Roaf M. and Zimansky P. (eds.), Biainili-Urartu (Peeters: Belgium).
• Salvini, Mirjo. 1979. 'Die urartaische Tontafeln.' in W. Kleiss (ed.), BASTAM I: AUSGRABUNGEN IN DEN URARTÄISCHEN ANLAGEN 1972-1975 (GEBR. MANN VERLAG: Berlin).
• Salvini, Mirjo. 2001a. 'The Inscriptions of Ayanis (Rusahinili Eiduru-Kai) Cuneiform and Hieroglyphic.' in Altan Çilingiroğlu and Mirjo Salvini (eds.), Ayanis I: Ten Years’ Excavations at Rusahinili Eiduru-kai 1989-1998 (CNR Istituto Per Gli Studi Micenei Ed Egeo-Anatolici: Roma).
• Salvini, Mirjo. 2001b. 'Inscriptions on Clay.' in Altan Çilingiroğlu and Mirjo Salvini (eds.), Ayanis I: Ten Years’ Excavations at Rusahinili Eiduru-kai 1989-1998 (CNR Istituto Per Gli Studi Micenei Ed Egeo-Anatolici: Roma).
• Salvini, Mirjo. 2006. Urartu Tarihi ve Kültürü (Arkeoloji ve Sanat Yayınları: İstanbul). Schramm, Wolfgang. 2010. Akkadische Logogramme (Universitätsverlag Göttingen: Göttingen).
• Seidl, Ursula. 1979. 'Die Siegelbilder.' in Wolfram Kleiss (ed.), Bastam I: Ausgrabungen in den urartãischen Anlagen, 1972-1975 (Gebr. Mann Verlag.: Berlin).
• Seidl, Ursula. 1988. 'Die Siegelbilder.' in Wolfram Kleiss (ed.), Bastam II: Ausgrabungen in den urartãischen Anlagen 1977-1978 (Gebr. Mann Verlag.: Berlin).
• Tarhan, M. Taner. 1984. 'The Structure of The Urartian State', Anadolu Araştırmaları, 9: 295-310.
• Wilhelm, Gernot. 2008. 'Urartian.' in Roger D. Woodard (ed.), The Ancient Languages of Asia Minor (Cambridge University: Cambridge).
• Zimansky, P. E. 1985. Ecology and Empire: The Structure of the Urartian State (The Oriental Institute Press: Chicago).
• Zimansky, Paul E. 2006. 'Writing, Writers, and Reading in the Kingdom of Van.' in Seth L. Sander (ed.), Margin of Writing, Origins of Cultures (The Oriental Institute of the University of Chicago: Chicago).