ÇÖLLEŞME HARİTALARININ GELİŞTİRİLMESİ VE HASSASİYET MODELİ, TÜRKİYE

Yıl 2024, Cilt: 1 Sayı: Özel, 114 - 130, 02.12.2024

Zehra Kavakli Karataş

Öz

Çölleşme, dünya genelinde ve Türkiye’de iklim değişikliği ile insan faaliyetlerinin olumsuz etkileri sonucu giderek daha kritik bir sorun haline gelmektedir. Literatürde bu konuyla ilgili geniş çaplı çalışmalar mevcut olup, özellikle hızlı ve düzensiz nüfus artışı ile yerleşim alanlarının kontrolsüz genişlemesi, arazi bozulumu ve çölleşme süreçlerini hızlandırmaktadır. Bu derlemede, çölleşme konusunda hem dünya genelinde hem de Türkiye’de yapılmış çalışmalar detaylı olarak incelenecektir. Özellikle Türkiye’de, Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü ve TÜBİTAK iş birliği ile geliştirilen Türkiye Çölleşme Modeli ve Hassasiyet Haritası, ülkemizde bu alanda yapılmış ilk kapsamlı çalışma olması nedeniyle büyük bir öneme sahiptir. Bunun yanı sıra, Türkiye’de daha küçük ölçekli çölleşme araştırmaları da çeşitli bölgelerde yürütülmektedir. Bilim ve teknolojideki sürekli ilerlemeler ışığında hem Türkiye’de hem de dünya genelinde çölleşmeyle ilgili çalışmalar hızla devam etmekte, bu doğrultuda çeşitli yeni metodolojiler geliştirilmektedir.

Anahtar Kelimeler

çölleşme, arazi bozulumu, CBS, iklim, toprak

Teşekkür

Bu makaleyi hazırlamamda desteğini eksik etmeyen Zehra KAYA TOPAÇLI' ya teşekkür ederim.

Kaynakça

• Albalawi, E. K., & Kumar, L. (2013). Using remote sensing technology to detect, model and map desertification: A review. Journal of Food, Agriculture & Environment, 11(2), 791-797.
• Al-Kulabi, A. K. J. (2022). The Concept of Desertification, Its Causes and Effects, and Treatments. Journal La Lifesci, 3(1), 1-13.
• Aubreville, A. (1949). Climats, Forêts et Désertification de l’Afrique Tropicale. Paris, Société d’Editions Géographiques, Maritimes et Coloniales.
• Akbari, M., & Alizadeh Noughani, M. (2024). Early warning systems for desertification hazard: a review of integrated system models and risk management. Modeling Earth Systems and Environment, 10(4), 4611-4626.
• Camci Çetin, S., Karaca, A., Haktanır, K., & Yildiz, H. (2007). Global attention to Turkey due to desertification. Environmental monitoring and assessment, 128, 489-493.
• Cangir, C., & Boyraz, D. (2008). Climate change and impact of desertification or soil/land degradation in Turkey, combating desertification.
• Chouhan T.S. (2018). Combating Desertification Land Degradation and Climate Change: Management of Drylands, Scientific Publishers, ISBN: 9789388043083. ÇEM 2017. ‘Türkiye Çölleşme Modeli, Teknik Özet’, Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü, Ankara, Türkiye.
• ÇEM, 2018. ‘Türkiye Toprak Organik Karbonu Projesi, Teknik Özet’, Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü, Ankara, Türkiye.
• ÇEM, 2019, Türkiye Çö lleşme Modeli Doğrulama ve Kalibrasyon Çalışması (TÇMDK) Projesi, ÇEM-TÜBİTAK, Ankara.
• ÇEM, 2024, Türkiye Çö lleşme Modeli ve Hassasiyet Haritası (TÇM), https://cem. csb.gov.tr/turkiye-collesme-modeli-ve-hassasiyet-haritasi-tcm-i-103683
• ÇMUSEP, 2019, Çölleşmeyle Mücadele Ulusal Stratejisi ve Eylem Planı 2019-2030, Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara.
• Dengiz, O., Safli, M. E., & Pacci, S. (2023). Fuzzy-AHP approach and artificial intelligence use in the desertification risk assessment of natural pine forest lands of Ilgaz Mountain National Park in Türkiye.
• Dengiz, O., & Demirağ Turan, İ. (2023). Soil quality assessment for desertification based on multi-indicators with the best-worst method in a semi-arid ecosystem. Journal of Arid Land, 15(7), 779-796.
• Desertification Indicator System for Mediterranean Europe (DIS4ME) (2024), https:// esdac.jrc.ec.europa.eu/public_path/shared_folder/projects/DIS4ME/introduction.htm
• Ding, D., Bao, H., & Ma, Y. (1998). Progress in the study of desertification in China. Progress in Physical Geography, 22(4), 551-557.
• Ding, H., & Xingming, H. (2021). Spatiotemporal change and drivers analysis of desertification in the arid region of northwest China based on geographic detector. Environmental Challenges, 4, 100082.
• Dölarslan ve Gül, 2024. MI, B. Kurak Alanlar, Arazi̇ Bozulumu, Çöl Ve Çölleşme İle İlgili Genel Kavramlar Ve Tanimlar. Çölleşme Ve Arazi̇ Bozulumu: Kavramsal Olgular Ve Modelleme, 1.
• Duan, H., Wang, T., Xue, X., & Yan, C. (2019). Dynamic monitoring of aeolian desertification based on multiple indicators in Horqin Sandy Land, China. Science of The Total Environment, 650, 2374-2388.
• Erpul, G., Akça, E., Tekin, S.N., Karaman, N.A., Canlı, P., Morkoç, S., Kavaklı Karataş, Z., 2023. Arazi Tahribatının Dengelenmesi Karar Destek Sistemi İl İstatistikleri ve Sürdürülebilir Arazi Yönetimi Yaklaşımları ve Uygulamaları, Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara.
• Everest, T., Sungur, A., & Özcan, H. (2020). MEDALUS Yöntemi Kullanılarak Karacabey Tarım İşletmesi Toprak Kalite İndeksinin Değerlendirilmesi. Türk Tarım ve Doğa Bilimleri Dergisi, 7(1), 120-131.
• FAO/UNESCO, 1977: World Map o f Desertifîcation, 1/25 000 000 A/CONF. 74/2. Görcelioğlu, E. (1992). Çöl kavramı, çölleşme olgusu ve Türkiye. Journal of the Faculty of Forestry Istanbul University, 42(3-4), 1-20.
• Glantz, M.H. (ed.) (1977). Desertification: Environmental Degradatian in and around Arid Lands. Boulder, Westview Press.
• Glantz, M. H., & Orlovsky, N. S. (1983). Desertification: A review of the concept. Desertification Control Bulletin, 9, 15-22.
• Han, J., Wang, J., Chen, L., Xiang, J., Ling, Z., Li, Q., & Wang, E. (2021). Driving factors of desertification in Qaidam Basin, China: An 18-year analysis using the geographic detector model. Ecological Indicators, 124, 107404.
• Havza İzleme ve Değerlendirme Sisteminin Geliştirilmesi Projesi (HIDS), Türkiye Çölleşme Raporu, 2015. ÇEM-TÜBİTAK-BİLGEM, 645, Ankara.
• Helldén, U., & Tostrup, C. (2008). Regional desertification: A global synthesis. Global and Planetary Change, 64(3-4), 169-176.
• Hu, Y., Wang, J.F., Li, X.H., et al., (2011). Geographical detector-based risk assessment of the under-five mortality in the 2008 Wenchuan Earthquake. China. Plos One 6, e214276.
• Joint Research Centre, World Atlas Of Desertification (WAD), (2019). https://wad. jrc.ec.europa.eu/
• Li, X., Xie, Y., Wang, J., Christakos, G., Si, J., Zhao, H., ... & Li, J. (2013). Influence of planting patterns on fluoroquinolone residues in the soil of an intensive vegetable cultivation area in northern China. Science of the Total Environment, 458, 63-69.
• Ma, H.; Zhao, H. United Nations: Convention to combat desertification in those countries experiencing serious drought and/or desertification, particularly in Africa. Int. Legal Mater. 1994, 33, 1328–1382.
• Mutlu, N., Günal, H., & Acir, N. (2013). Çölleşme: Nedenleri, Belirlenmesi ve İzlenmesi. III. Ulusal Toprak ve Su Kaynakları Kongresi, 22-24.
• Neary, D. G. (2018). Wild fire contribution to desertification at local, regional and global scale. In Desertification: Past, Present and Future Trends, Squires, V. R. and Ariapour, A. (eds). NOVA Science Publishers, New York.
• Quintanilla, E.G. (1981). Regional aspects of desertification in Peru. In Combating Desertification through Integrated Development, UNEP/UNEPCOM International Scientific Symposium, Abstract of Papers, Tashkent, USSR, 114-115.
• Ozsahin, E., Eroglu, I., & Pektezel, H. (2017). Soil quality index (SQI) ANALYSIS of Tekirdag province using GIS (Thrace, Turkey). Fresen. Environ. Bull, 26(4), 3005-3014.
• Pourghasemi, H. R., Kariminejad, N., & Hosseinalizadeh, M. (2019). A Conceptual Model of the Relationship Between Plant Distribution and Desertification Trend in Rangeland Ecosystems Using R Software. In Spatial Modeling in GIS and R for Earth and Environmental Sciences (pp. 733-746). Elsevier.
• Rivera-Marin, D., Dash, J., & Ogutu, B. (2022). The use of remote sensing for desertification studies: A review. Journal of Arid Environments, 206, 104829.
• Saaty, T. J. (1980). The analytic hierarchy process: Planning, priority setting, resource allocation (p. 287). New York: McGraHill.
• Türkeş, M. (1990). ‘Türkiye’de Kurak Bölgeler ve Önemli Kurak Yıllar’. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi. 195 sayfa.
• Turkes, M. (1999). Vulnerability of Turkey to desertification with respect to precipitation and aridity conditions. Turkish Journal of Engineering and Environmental Science, 23(5), 363-80.
• Türkeş, M., & Akgündüz, A. S. (2011). Assessment of the desertification vulnerability of the Cappadocian district (Central Anatolia, Turkey) based on aridity and climateprocess system. Journal of Human Sciences, 8(1), 1234-1268.
• Türkeş, M. (2012). Kuraklık, Çölleşme Ve Birleşmiş Milletler Çölleşme İle Savaşım Sözleşmesi’nin Ayrıntılı Bir Çözümlemesi. Marmara Üniversitesi Avrupa Araştırmaları Enstitüsü Avrupa Araştırmaları Dergisi, 20(1), 7-55.
• Türkeş, M., Öztaş, T., Tercan, E., Erpul, G., Karagöz, A., Dengiz, O., ... & Avcıoğlu, B. (2020). Desertification vulnerability and risk assessment for Turkey via an analytical hierarchy process model. Land Degradation & Development, 31(2), 205-214.
• United Nations. 1994. UN Earth Summit. Convention on Desertification. UN Conf. On Environment and Development, Rio de Janeiro, Brazil, June 3–14, 1992. DPI/ SD/1576. New York:United Nations.
• UNEP. Status of Desertification and Implementation of the United Nations Plan of Action to Combat Desertification: United Nations Environmental Program; UNEP: Nairobi, Kenya, 1992.
• Birleşmiş Milletler Çölleşme ile Mücadele Sözleşmesi Raporu (UNCCD). https:// www.unccd.int
• UN Secretariat of the Conference on Desertification (1977). Desertification: An overview, In Desertification: Its Causes and Consequences. New York, Pergamon Press.
• Uzuner, Ç., & Dengiz, O. (2020). Desertification risk assessment in Turkey based on environmentally sensitive areas. Ecological Indicators, 114, 106295.
• Van Laarhoven, P.J.M., Pedrycz, W., 1983. A fuzzy extension of Saaty’s priority theory. Fuzzy Sets and Systems, 11(1-3): 229-241.
• Verón, S. R., Blanco, L. J., Texeira, M. A., Irisarri, J. G. N., & Paruelo, J. M. (2018). Desertification and ecosystem services supply: The case of the Arid Chaco of South America. Journal of Arid Environments, 159, 66-74.
• Wang, J. F., & Hu, Y. (2012). Environmental health risk detection with GeogDetector. Environmental Modelling & Software, 33, 114-115.
• Wang, J., Li, X., Christakos, G., Liao, Y., Zhang, T., Gu, X., & Zheng, X. (2010). Geographical Detectors‐Based Health Risk Assessment and its Application in the Neural Tube Defects Study of the Heshun Region, China. International Journal of Geographical Information Science, 24(1), 107–127. https://doi. org/10.1080/13658810802443457
• Xu, D., & Zhang, X. (2021). Multi‐scenario simulation of desertification in North China for 2030. Land Degradation & Development, 32(2), 1060-1074.
• Zonn, I. S. (Ed.). (1981). USSR/UNEP Projects to Combat Desertification.