EDEBÎ METİNLERDE BULUNAN KURAL DIŞI KOMBİNASYONLARIN LİNGVOPOETİK ÖZELLİKLERİ

Year 2022, Volume: 1 Issue: 2, 25 - 31, 29.11.2022

Munira Akbarova

Abstract

Makalenin girişinde edebi eser ve dil ilişkisi üzerinde durulmuştur. Edebi eseri normal bir metinden ayıran en önemli özelliği, dilinin sanatlı olmasıdır. Edebiyat, söz sanatıdır. Edebi eser de bütün metinler gibi sözcüklerden oluşur fakat edebi eseri oluşturan sözcükler, şair veya yazarın sanat ve estetik anlayışını yansıtacak şekilde bir araya getirilir ve edebi eser böylece diğer metinlerden ayrılır. Her bir edebi eser belli bir ölçüde yazıldığı “dil”in estetik düzeyini yansıtır. Edebi metnin anlam derinliği, sanat seviyesi ve estetik düzeyi, biraz da içinde geçen sıradışı anlam birlikleri ve kelime gruplarının sıklığına bağlıdır. Müellifin edebi metin içinde sıradışı anlam birlikleri ve kelime grupları kullanması, metni okuyucu için daha çekici hale getirir. Bu aynı zamanda okuyucunun tasavvur dairesini genişletir, ufkunu açar ve okuyucuyu aktif hale getirir. Çünkü müellif söylemek istediği şeyi herkesin kullandığı sözcükleri kullanarak açıkça söylememiş; alışılmadık ifadelerin arkasına gizlemiştir. Onu çözmek okuyucuya kalmıştır. Böyle bir eserin okuyucusunun zihni okuma eylemi boyunca sürekli çalışır halde olmak zorundadır.
Makalenin devamında, 20. yüzyıl Özbek edebiyatı temsilcilerinden Said Ahmad, Tahir Malik ve Ötkir Haşimov’un eserlerinden sıradışı anlam birlikleri ve kelime grupları örnekleri verilmiş ve izah edilmiştir.

Keywords

dilbilim, dilbilimsel poetika, sanatsal metin, olağandışı kombinasyonlar, edebiyat

Supporting Institution

Yok

Project Number

Yok

Thanks

Yok

LİNGVOPOETİC CHARACTERİSTİCS OF UNUSUAL COMBİNATİONS FOUND İN LİTERARY TEXTS

Abstract

In the introduction of the article, the relationship between lite-rary work and language is emphasized. The most important feature that distinguishes a literary work from a normal text is its artistic language. Literature is the art of speech. Literary work, like all texts, consists of words, but the words that make up the literary work are brought together to reflect the poet or author's understanding of art and aesthetics, and the literary work is thus separated from other texts. Each literary work, to a certain extent, reflects the aesthetic level of the "language" in which it was written. The depth of meaning, artistic level and aesthetic level of the literary text depend a little on the frequency of the unusual meaning as-sociations and word groups in it. The author's use of unusual semantic associations and word groups in the literary text makes the text more att-ractive to the reader. At the same time, it expands the imagination circle of the reader, opens his horizons and activates the reader. Because the author did not clearly say what he wanted to say by using the words everyone uses; hidden behind unconventional expressions. It is up to the reader to decipher it. The mind of the reader of such a work must be constantly working throughout the act of reading.
In the continuation of the article, examples of unusual meaning associations and word groups from the works of Said Ahmad, Tahir Ma-lik and Ötkir Hashimov, who are representatives of 20th century Uzbek literature, are given and explained.

Keywords

linguopoetics, linguistic poetics, artistic text, unusual combinations, literature

Project Number

Yok

BADIIY MATNDA UCHRAYDIGAN G‘AYRIODATIY BIRIKMALARNING LINGVOPOETIK XUSUSIYATLARI

Abstract

Maqolaning muqaddimasida adabiy asar va til o‘rtasidagi munosabatga alohida urg‘u beriladi. Adabiy asarni oddiy matndan ajratib turuvchi eng muhim xususiyat uning badiiy tilidir. Adabiyot so‘z san’atidir. Adabiy asar ham barcha matnlar kabi so‘zlardan iborat bo‘ladi, lekin adabiy asarni tashkil etuvchi so‘zlar shoir yoki muallifning badiiy va estetik tushunchasini aks ettirish uchun birlashtiriladi va shu tariqa adabiy asar boshqa matnlardan ajratiladi. Har bir adabiy asar ma’lum darajada o‘zi yozilgan “til”ning estetik darajasini aks ettiradi. Badiiy matnning ma’no teranligi, badiiy saviyasi va estetik darajasi undagi g‘ayrioddiy ma’no birlashmalari va so‘z turkumlarining tez tezligi bilan bir oz bog‘liq. Muallifning badiiy matnda noodatiy semantik assotsiatsiyalar va so‘z turkumlaridan foydalanishi matnni o‘quvchiga yanada jozibador qiladi. Shu bilan birga, kitobxonning tasavvur doirasini kengaytiradi, dunyoqarashini ochadi, o‘quvchini faollashtiradi. Chunki muallif hamma ishlatadigan so‘zlarni ishlatib, nima demoqchi ekanligini aniq aytmagan; noan'anaviy ifodalar orqasida yashiringan. Uni ochish o‘quvchining o‘ziga bog‘liq. Bunday asarni o'qigan odamning ongi butun o'qish davomida doimiy ishlamog'i kerak.
Maqolaning davomida 20-asr oʻzbek adabiyoti namoyandalari boʻlgan Said Ahmad, Tohir Malik, Oʻtkir Hoshimovlar ijodidan noodatiy maʼno birlashmalari va soʻz turkumlariga misollar keltirilib, izohlanadi.

Keywords

lingvopoetika, lingvistik poetika, badiiy matn, g‘ayriodatiy birikmalar, adabiyot

Project Number

Yok

References

• Ahmad, S. (2008). “Kiprikda qolgan tong”, Sharq NMAK. Toshkent.
• Hoshimov, O‘. (2019). “Dunyoning ishlari” / qissa / “Abadiy barhayot asarlar” turkumi. N. - T.: “Ilm-ziyo-zakovat”.
• Malik, T. (2007). “Shaytanat”. www.ziyouz.com.
• Yo‘ldoshev, M. (2009). Badiiy matnning lingvopoetik tadqiqi. Toshkent: Fan.