The Content, Religious and Political Background of the Turkish Calendar, the First Printed Work in Europe

Year 2024, Volume: 28 Issue: 2, 797 - 819, 15.12.2024

Emrah İstek

https://doi.org/10.18505/cuid.1523454

Abstract

After the conquest of Istanbul, European Christian powers started preparations for the Crusade and held meetings and congresses through the Roman-Germanic Empire and the Papacy. Apart from the meetings, a nine-page booklet called "A Warning to Christians Against the Turks" was printed in the Gutenberg Printing House, the first printing house in Europe, as a call for unity. This single-copy work, whose existence was not known for hundreds of years, was brought to light in the 19th century under the name "Turkish Calendar" and with the claim of being the first printed calendar in Europe. This copy examined within the scope of this study is available in the Munich Digital Library. Digital libraries in Europe and international databases were scanned for secondary studies related to the work. Some works that could not be obtained by this method were received from various university libraries in Turkey.
In this study, it has been seen that the calendar in question is an open propaganda text. Both the Christian statesmen of the period and the European Christian society are the target audience of the calendar, and Muslims/Turks are the parties considered enemies in the calendar. Therefore, the calendar in question was constructed based on religious references, and a text was created based on twelve months, referring to the twelve apostles. The effect of the propaganda in question was tried to be increased by mentioning the names of saints considered sacred to Christians in each month. The selection of some of the saints from Anatolia is evaluated as an effort to make Muslim lands a legitimate target based on religious origin.
This calendar, which is a call for a crusade, includes addresses to all the influential Christian powers of Europe, primarily the Roman Germanic Empire, as well as England, France, Hungary, Burgundy, Castile, Denmark, Sweden, Norway, Poland, Venice, Naples and Aragon. However, the center of the call is the emperor, the regions he ruled over and the German people who were his subjects. The Germans are at the forefront of the people directly addressed. Because the calendar was printed both in German geography and in the German language. In addition to the Germans, the Ragusans, Albanians, Bulgarians, Dalmatians, Kosovars and Slavs in the Balkan countries were also invited to this union, and efforts were made to ensure these people who were part of the Ottoman Empire or lived on its borders, to take action.
"Turkish Calendar", which has a limited number of studies on it, has only appeared in a work translated into Turkish in Turkish literature. No study has been found in Turkish about the work. Through this study, it is aimed the revealance of the formation process of the work in question, and the thesis which this work is the first-printed book of Europe, the work analysis and to inform the researchers who examine the process, about the existence of the calendar. Since the important elements accepted by the Christian society were specifically selected in the text, these issues were determined one by one through religious reference sources in our article. As a result of this study, it is aimed to make researchers studying the period aware of the existence of this calendar.

Keywords

Modern History, Gutenberg Printing House, Ottoman, Turkish Calendar, Crusader.

Avrupa’nın İlk Matbu Eseri Olan Türk Takvimi’nin Mâhiyeti, Dini Ve Siyasi Arka Planı

Abstract

İstanbul’un fethinden sonra Avrupalı Hıristiyan güçler, Haçlı Seferi hazırlıklarına başlamış ve bunun için Roma-Germen İmparatorluğu ve Papalık eliyle toplantılar ve kongreler gerçekleştirmişlerdir. Toplantıların haricinde bir birlik çağrısı için Avrupa’nın ilk matbaası olan Gutenberg Matbaasında “Türklere Karşı Hıristiyanlara Bir Uyarı” adıyla dokuz sayfalık bir kitapçık basılmıştır. Yüzlerce yıl varlığından haberdar olunmayan bu tek nüshalık eser, 19. yüzyılda “Türk Takvimi” adıyla ve Avrupa’nın ilk matbu takvimi olma iddiasıyla gün yüzüne çıkartılmıştır. Bu çalışma kapsamında incelenen nüshaya Münih Dijital Kütüphanesi üzerinden ulaşılmıştır. Eserle ilgili ikincil çalışmalar için Avrupa’daki dijital kütüphaneler ve uluslararası veri tabanları taranmıştır. Bu yöntemle elde edilemeyen bir kısım eserler ise Türkiye’deki çeşitli üniversite kütüphanelerinden temin edilmiştir.
Bu çalışmada söz konusu takvimin açık bir propaganda metni olduğu görülmüştür. Gerek dönemin Hıristiyan devlet adamları gerekse Avrupa Hıristiyan toplumu takvimin hedef kitlesi, Müslümanlar / Türkler de takvimdeki düşman kabul edilen taraflardır. Dolayısıyla söz konusu takvim dinî referanslar üzerinden kurgulanmış, on iki havariye atfen on iki ay üzerinden bir metin oluşturulmuştur. Her bir ayda Hıristiyanlar için kutsal kabul edilen azizlerin isimleri zikredilerek söz konusu propagandanın etkisi artırılmaya çalışılmıştır. Azizlerin bir kısmının Anadolu coğrafyasından seçilmesi, Müslüman topraklarının dinî köken temellendirmesi üzerinden meşru hedef haline getirme çabası olarak değerlendirilmektedir.
Bir Haçlı seferi çağrısı olan bu takvimde başta Roma Germen İmparatorluğu olmak üzere, İngiltere, Fransa, Macaristan, Burgonya, Kastilya, Danimarka, İsveç, Norveç, Polonya, Venedik, Napoli ve Aragon gibi Avrupa’nın etkili tüm Hıristiyan güçlerine yönelik hitaplar bulunmaktadır. Ancak çağrının merkezinde imparator, onun hâkimiyet kurduğu bölgeler ve tebaası olan Alman toplumu yer almaktadır. Doğrudan muhatap alınan halkların başında ise Almanlar bulunmaktadır. Zira takvim hem Alman coğrafyasında hem de Alman dilinde basılmıştır. Almanlar dışında Balkan ülkelerindeki Ragusalılar, Arnavutlar, Bulgarlar, Dalmaçyalılar, Kosovalılar ve Slavlar da bu birliğe davet edilerek, Osmanlı bünyesinde olan veya sınırında yaşayan bu halkların harekete geçmeleri sağlanmaya çalışılmıştır.
Üzerine sınırlı sayıda çalışma bulunan “Türk Takvimi”, Türkçe literatürde sadece Türkçeye tercüme edilen bir eserde yer almış, hakkında herhangi bir çalışmaya rastlanmamıştır. Bu çalışmayla, söz konusu eserin oluşum sürecinin ortaya konması, bu eserin Avrupa’nın ilk matbu kitabı olduğu tezinin işlenmesi, eserin tahlili ve dönemi inceleyen araştırmacıların bu takvimin varlığından haberdar edilmesi amaçlanmıştır. Metinde Hıristiyan toplum tarafından kabul gören başat öğelerin özellikle seçilmiş olmasından dolayı, söz konusu hususlar da çalışmamızda dinî referans kaynakları üzerinden tek tek tespit edilerek yorumlanmıştır.

Keywords

Yeniçağ Tarihi, İstanbul’un Fethi, Haçlı, Gutenberg Matbaası, Türk Takvimi.

References

• Annas, Gabriele (ed.). Reichsversammlungen der Jahre 1376 bis 1485. Frankfurt, 2009. https://www.historischekommission- muenchen.de/fileadmin/user_upload/dateien/sonstige/Versammlungen_der_Jahre_1376_bis_1485_Stan d_2017.pdf
• Begtimur, Mehmet Emin. “İlk Matbaanın Mucidi” 12 (2018), 160-168.
• Bieling, Alexander. “Bieling, Alexander: Türkenkalender auf das Jahr 1455”, Image 1 of 28 | MDZ. Wien: Kubasta et Voigt, 1873. https://www.digitale-sammlungen.de/en/view/bsb11162701? q=%28alexander+bieling%29&page=,1
• Bieling, Alexander. Türkenkalender auf das Jahr 1455. Wien: Verlag von Kubasta & Voigt, 1873.
• Bozkurt, Nebi. “Kitap”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/120-121. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Bömiche, Georg. Historia Wie grewlich der grosse Mahomet, Türckischer Keiser, des Namens der ander, die hoch berümbte Stadt Constantinopel ... belagert ... und endlich in seine gewalt bracht hat. Joh. Franck, 1595.
• Brenz, Johannes. Türcken Büchlein, Wie Sich Prediger Vnd Leien Halten Sollen. Wittenberg, 1537. http://digitale.bibliothek.uni-halle.de/vd16/996404
• Cezar, Mustafa. Mufassal Osmanlı Tarihi (6 Cilt) Resimli - Haritalı. Türk Tarih Kurumu, 2010.
• Çontu, Uğur. “Gregoryen Takviminin Gelişimi | TÜBİTAK Bilim Genç”. Bilim Genc. 19 Şubat 2015. Erişim 22 Ocak 2024. http://bilimgenc.tubitak.gov.tr/makale/gregoryen-takviminin-gelisimi
• Ehrenberg, Warnmundus ab. Der Türken-Trutz und Christen-Schutz, 1684.
• Emecen, Feridun. “Kosova Savaşları”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/221-224. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Emecen, Feridun M. Osmanlı İmparatorluğu’nun Kuruluş ve Yükseliş Tarihi (1300-1600). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2016.
• Füssel, Stephan. Gutenberg und Seine Wirkung. Frankfurt Am Main: Insel Verlag, 1999.
• Göllner, Carl. “İstanbul’un Düşüşünden Sonra Haçlı Seferi Planları”. çev. Doğan Gün 23/35 (2004), 251-257.
• Grafinger, Christine Maria. Review of Review of Johannes Gutenberg: Mann des Jahrtausends, sad. Maren Gottschalk. sad. Maren Gottschalk. Mediaevistik 31 (2018), 446-449.
• Grotefend, Hermann. Taschenbuch der Zeitrechnung des deutschen Mittelalters und der Neuzeit. Hannover : Hahnsche Buchhandlung, 1922. http://archive.org/details/taschenbuchderze00grot
• Güngör, Yüksel. “Kültürel Eksende Aya Yorgi (St. George ) Kültü ve İnanç Turizmi Açısından Nikomedia (İzmit) İçin Önemi” 2/1 (2018), 72-81.
• Hanelt, Philip - Stabel, Andrea. “Hoher Dom St. Martin”. Johannes Gutenberg-Universität Mainz. Erişim 05 Şubat 2024. https://grk-byzanz-kriegskulturen.uni-mainz.de/station-7-hoher-dom-st-martin/
• Holtz, Eberhard. Review of Review of Deutsche Reichstagsakten unter Kaiser Friedrich III., sad. Johannes Helmrath - Gabriele Annas. sad. Johannes Helmrath - Gabriele Annas. Zeitschrift für Historische Forschung 43/3 (2016), 564-568.
• İnalcık, Halil. Rönesans Avrupası: Türkiye’nin Batı Medeniyetiyle Özdeşleşme Süreci. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 9. Basım, 2017.
• Innsbruck, Diözese. “Christliche Feste - Heilige Zeiten”. Erişim 02 Şubat 2024. https://www.dibk.at/Themen/Kirche-und-Tourismus/Christliche-Feste-Heilige-Zeiten
• İstek, Emrah. “16. ve 17. Yy. Kilise Dua ve Vaazlarını İçeren Eserlerde Türk Algısı”. XVIII. Türk Tarih Kongresi III (2022), 323-341.
• İstek, Gülşen. Almanlar Kudüs’te: Haçlı Seferleri’nde Almanlar. İstanbul: Beyan Yayınları, 2021.
• İstek, Gülşen. Demir ve Kan Töton Şövalyeleri. Beyan Yayınları, 2023.
• Janzin, Marion - Güntner, Joachim. Das Buch vom Buch: 5000 Jahre Buchgeschichte. Schlütersche, 2007.
• Jorga, Nicolae. Osmanlı İmparatorluğu Tarihi 1300 -1912 (5 Cilt). ed. Erhan Afyoncu. çev. Nilüfer Epçeli. İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2017.
• Katar, Mehmet. “Paskalya”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34/181-182. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Mark, Joshua J. “Johannes Gutenberg”. çev. Burak Yıldır. Dünya Tarihi Ansiklopedisi. 25 Temmuz 2022. Erişim 22 Ocak 2024. https://www.worldhistory.org/trans/tr/1-20945/johannes-gutenberg/
• Mori, Gustav. Der Türken-Kalender Für Das Jahr 1455. Eine Druckhistorische Studie. Verlag d. Gutenberg- Gesellschaft, 1928.
• Mylius, Georg. Land Tags Predigt, wie Christliche Landschaften, Gefahr gemeiner Christenheit, wegen des Türcke…,. Jhena, 1597.
• Needham, Paul. “The Paper Supply of the Gutenberg Bible”. The Papers of the Bibliographical Society of America 79/3 (1985), 303-374.
• Pertusi, Agostino. İstanbul’un Fethi. çev. Mahmut H. Şakiroğlu. İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları, 2006.
• Rozzo, Ugo. “Un papa all’Indice: Pio II Piccolomini”. La Bibliofilía 118/2 (2016), 229-250.
• Schirokauer, Arno. “Die Reimsprache Des `Türkenkalender’”. Modern Language Notes 64/6 (1949), 372-379. https://doi.org/10.2307/2908593
• Schönherr, Alfons. “Eine Faksimile-Ausgabe des ‘Türkenkalenders’ von 1454”. Librarium: Zeitschrift der Schweizerischen Bibliophilen-Gesellschaft = Revue de la Société Suisse des Bibliophiles 19/2 (1976), 95. https://doi.org/10.5169/seals-388258
• Simon, Eckehard. “The ‘Türkenkalender’ Attributed to Gutenberg as a Strasbourg Lunation Tract”. Daphnis 15/2 (01 Ocak 1986), 343-356.
• Szantyr, Kay (ed.). Paderborn: Voltmedia, 2005.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2011.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 10. Basım, 2011.
• Wyss, Arthur. “Der Türkenkalender für 1455. Ein Werk Gutenbergs”. Festschrift zum fünfhundertjährigen Geburtstage von Johann Gutenberg. 380-401, 1900.
• Zedler, Johann Heinrich. Grosses vollständiges Universal-Lexikon. 68 Cilt. Graz: Akad. Druck- und Verl.-Anst, 1964.
• Zinkeisen, Johann Wilhelm. Osmanlı İmparatorluğu Tarihi. ed. Erhan Afyoncu. çev. Nilüfer Epçeli. 7 Cilt. İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2011.
• “15. August: Maria Himmelfahrt feiert den Sieg über den Tod - Vatican News”. Erişim 02 Şubat 2024. https://www.vaticannews.va/de/vatikan/news/2023-08/15-august-maria-himmelfahrt-feiert-sieg-ueber- tod.html
• Ain Anschlag wie man dem Türcke[n] widerstand thun mag ... Augsburg, 1522.
• Die ordnung zu ofenn wider den Türcken gemacht durch vnnsern aller heyligisten vater den babst seine cardinel. München, 1501.
• Eyn Manung der Christenheit widder der Durken. Mainz: Johannes Gutenberg, 1454.
• “Gallus - Ökumenisches Heiligenlexikon”. Erişim 05 Şubat 2024. https://www.heiligenlexikon.de/BiographienG/Gallus.html
• “Georg der Märtyrer - Ökumenisches Heiligenlexikon”. Erişim 01 Şubat 2024. https://www.heiligenlexikon.de/BiographienG/Georg_der_Maertyrer.htm
• “https://www.meppen-sued.de/propstei-st-vitus/heiliger-vitus/”, ts. Erişim 29 Ocak 2024
• “https://www.sonntagsblatt.de/sites/default/files/media/dokument/2023- 11/2024_Kalender_Weltreligionen_Druck.pdf”. 29 Ocak 2024
• “https://www.wien.gv.at/menschen/integration/pdf/interkultureller-kalender-2024.pdf”, ts. Erişim 29 Ocak 2024
• “Karwoche - Karfreitag - Ökumenisches Heiligenlexikon”. Erişim 01 Şubat 2024. https://www.heiligenlexikon.de/Kalender/Karwoche-Karfreitag.html
• “Maria - Hochfest Assunta - „Mariä Himmelfahrt” - Ökumenisches Heiligenlexikon”. Erişim 02 Şubat 2024. https://www.heiligenlexikon.de/BiographienM/Maria_Assunta.html
• “Stadlers Heiligen-Lexikon: Margareta (Marina) von Antiochien - Ökumenisches Heiligenlexikon”. Erişim 30 Ocak 2024. https://www.heiligenlexikon.de/Stadler/Margareta_Marina_von_Antiochien.html
• “Türk Dil Kurumu | Sözlük”. Erişim 01 Şubat 2024. https://sozluk.gov.tr/