Garânîk Kıssasının Reddi Üzerinden Kur’an Savunusu: Ahmed Hamdi Akseki Örneği

Yıl 2014, Cilt: 14 Sayı: 2, 1 - 37, 27.11.2015

Ali Rıza Gül

Öz

Modern zamanlarda İslam’ı hedef alan fikri saldırı ve yayınlarda, özellikle Batılı oryantalistlerin eserlerinde Garânîk Kıssası istismar edilmiş, yoğun bir biçimde Kur’ân’ın kutsiyetini ve Hz. Muhammed’in peygamberliğini yalanlayan bir obje olarak kullanılmıştır. Müslüman ilim adamı, mütefekkir ve araştırmacıların buna tepkisi, “Madem ki, bu kıssa istismar edilmektedir, öyleyse onu reddedelim, aslının-esasının olmadığını söyleyelim, böylece kendimizi de İslam’ı da ondan intaç eden tehlikelerden koruyalım.” tarzında gayet basit ve kestirmeden olmuştur. Konuyla ilgili ilmi araştırmaların tek yönlü kalmasına, hatta anlamsızlaşmasına yol açan bu tepkinin siyasi ve tarihi pek çok nedeni vardır. Ülkemizin üçüncü Diyanet İşleri Başkanı Ahmed Hamdi Akseki bu tepkiyi gösterenlerin başında yer almaktadır. O, Garânîk Kıssası hakkında yazdığı eserde Râzî, Ebû Hayyân, Kadı İyâz, Kastallânî gibi alimlere dayanarak, ilgili rivayetlerin sahih bir senede sahip bulunmadığını, mürsel, munkatı veya muzdarib olduklarını, metinlerinin birbirini tutmadığını, dolayısıyla uydurma haberler kategorisinde değerlendirilmeleri gerektiğini ileri sürmektedir. Oysa bu kıssanın reddi amacıyla selef alimlerinden yapılan alıntılar ciddi problemler içermektedir. Mesela, Râzî’nin İbn Huzeyme’ye, Ebû Hayyân ile Kastallânî’nin İbn İshâk’a yaptığı atıflar asılsızdır. Râzî’nin Beyhakî’ye, Kadı İyâz’ın Bezzâr’a atfen verdiği bilgilerde çarpıtma vardır. Akseki bu alıntı hatalarının hepsini eserinde dikkatsizce tekrarlamaktadır. Üstelik Garânîk Kıssasını kabul eden klasik dönem alimlerinden hiç bahsetmemekte, onların delillerini tartışmamaktadır. Onun, büyük oranda Abduh’un Mes’eletü’l-garânîk ve tefsîru’l-âyât isimli makalesinin Türkiye şartlarına uyarlanmış şekli gibi görünen eseri, Garânîk Kıssası hakkındaki rivayetleri ve görüşleri değerlendirmede yetersiz kalmış, Kur’ân savunmasını gereksiz ve temelsiz argümanlar üzerinden yapmıştır..

Anahtar Kelimeler

vahiy, şeytan, nesh, Garânîk Kıssası, Ahmed Hamdi Akseki, Lât, Uzzâ

Garânîk Kıssasının Reddi Üzerinden Kur’an Savunusu: Ahmed Hamdi Akseki Örneği

Öz

Kaynakça

• Abduh, Muhammed, “Mes’eletü’I-garânîk ve tefsîru’l-âyât”, Mecelletü’l-menâr, c. IV, Sayı: 3 (ss. 81-99), Kahire, 1901/1318.
• Ahmed, Shahab, Ibn Taymiyyah and the Satanic verses, Studia Islamica, 1998/2 (Mars) 87.
• Akseki, Ahmed Hamdi, “Hâtemü’l Enbiyâ Hakkında En Çirkin Bir İsnâdın Reddiyesi [1]”, Sadeleştiren: M. H. Kırbaşoğlu, İslâmî Araştırmalar Dergisi, C. VI, Sayı: 2 (ss. 125-41), 1992.
• ---------, “Hâtemü’l Enbiyâ Hakkında En Çirkin Bir İsnâdın Reddiyesi [2]”, Sadeleştiren: M. H. Kırbaşoğlu, İslâmî Araştırmalar Dergisi, C. VI, Sayı: 3 (ss. 199-207), 1992.
• ---------, İslâm Dini İtikat, İbâdet, Ahlâk, Yirminci Baskı, Ankara: DİB Yay., ty.
• Albayrak, Sadık, Son Devrin İslam Akademisi Dârü’l-hikmeti’l-İslâmiyye, 2. Baskı, İstanbul: İz Yayıncılık, 1998.
• Alemdar Gazetesi, 4 Kanun sani 1336/1917.
• Alparslan, Ali, “Abdullah b. Sâlih el-Mısrî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, An- kara: Türkiye Diyanet Vakfı, 1988.
• Âlûsî, Ebu’l-fadl Şihâbüddîn Mahmûd el-Bağdâdî, Rûhu’l-ma’ânî fî tefsîri’l-Kur’âni’l-azîm ve’s-seb’i’l-mesânî, Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, ty.
• Berkes, Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, Yayına Hazırlayan: Ahmet Kuyaş, 4. Baskı, İstanbul: Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık Ticaret ve Sanayi A.Ş., 2003.
• Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. el-Hüseyin, Delâilü’n-nübüvve ve marifetü ahvâli sâhibi’ş- şerîa, Beyrut: Dâru’kütübi’l-ilmiyye, 1408/1988.
• Bezzâr, Ebû Bekir Ahmed b. Amr, el-Bahru’z-zehhâr (Müsnedü’l-Bezzâr), thk. Mahfûzur- rahmân Zeynullah vd., Dimaşk: Müessesetü ‘ulûmi’l-Kur’ân - el-Medine el- Münevvera: Mektebetü’l-ulûm ve’l-hikem, 1409/1988.
• Bolay, Süleyman Hayri, “Akseki, Ahmet Hamdi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 1989, C. II, ss. 293-95.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâîl, el-Câmi’u’s-sahîh, Kâhire: el-Mektebetü’s- selefiyye, 1400.
• Cerrahoğlu, İsmail, “Garânik Meselesinin İstismarcıları”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakül- tesi Dergisi, Cilt: 24, Sayı: 1 (ss. 69-92), Ankara, 1981 (http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/37/769/9749.pdf erişim: 25.09.2013).
• Cerrahoğlu, İsmail, “Garânik”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 1992, C. XIII, ss. 361-66.
• Derveze, Muhammed İzzet, et-Tefsîru’l-hadîs, Kahire: Dâru ihyâi’l-kütübi’l-Arabiyye, 1383.
• Doğan, Atila, “Son Dönem Osmanlı Düşüncesinde Yeni Etik Arayışları”, 2. Siyasette ve Yönetimde Etik Sempozyumu (ss. 397-406), Sakarya: Sakarya Üniversitesi İkti- sadi ve İdari Bilimler Fakültesi, 2005, s. 397-98 (http://www.etiksempozyumu.sakarya.edu.tr/etik/4.2/2Atilla%20Dogan.pdf erişim: 25.09.2013).
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf el-Endelüsî, Tefsîru’l-bahri’l-muhît, thk. Adil Ahmed Abdulmevcud – Ali Muhammed Muavvid, Beyrut: Dârul-kütübi’l-ilmiyye, 1413/1993.
• Ebu’s-su’ûd Muhammed b. Muhammed el-İmâdî, İrşâdü’l-akli’s-selîm ilâ mezâyâ el- Kur’âni’l-kerîm, Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, ty.
• Elbânî, Muhammed Nâsıruddîn, Nasbu’l-mecânîk li nesfi kıssati’l-garânîk, et-tab’atü’s- sâlise, Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1417/1996.
• Hatemi, Hüseyin, Şeytan Rivayetleri, İstanbul: İşaret Yay., 1989.
• Hatiboğlu, İbrahim, “Osmanlı Aydınlarınca Dozy’nin Tarih-i İslamiyyet’ine Yöneltilen Tenkit- ler”, İslam Araştırmaları Dergisi, Sayı: 3 (ss. 197-213), İSAM, İstanbul, 1999 (http://english.isam.org.tr/documents%5C_dosyalar%5C_pdfler%5Cislam_arastir malari_dergisi%5Csayi03%5C197_213.pdf erişim: 27.09.2013).
• Havmed, Es’ad Mahmûd, Eyseru’t-tefâsîr tefsîr – esbâbü nüzul – ehâdîs – nemâzicü i’râb, et-tab’atü’r-râbia, Dimaşk, Kişisel basım, 1419/2009.
• İbn Âdil, Ebû Hafs Ömer b. Ali, el-Lübâb fî ‘ulûmi’l-kitâb, thk. Adil Ahmed Abdulmevcûd – Ali Muhammed Muavvid, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye1419/1998.
• İbn al-Kalbî, Putlar Kitabı (Kitâb al-Asnâm), Çev. Beyza Düşüngen [Bilgin], Ankara: AÜİF Yay., 1968.
• İbn Ebî Hâtim, Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî, Tefsîru’l-Kur’âni’l-azîm müs- neden an Rasûlillâhi ve’s-sahâbe ve’t-tâbi‘în, thk. Es’ad Muhammed et-Tayyib, Mekke: Mektebetü nizâr, 1417/1997.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali el-Askalânî, Fethu’l-bârî bi şerhi Sahîhi’l-İmâm Ebî Abdillâh Mu- hammed b. İsmâîl el-Buhârî, thk. Abdulkâdir Şeybe el-Hamd, Riyad, 1421/2001.
• İbn İshâk, Muhammed b. İshâk b. Yesâr, Sîratü İbn İshâk (Kitâbü’l-mübtede’ ve’l-meb’as ve’l-megâzî), thk. M. Hamidullah, Konya: Hayra Hizmet Vakfı, 1401/1981.
• İbn Kesîr, Ebu’l-fidâ’ İsmail ed-Dimaşkî, Tefsîru’l-Kur’âni’l-azîm, Cîzâ: Mektebetü Kurtu- ba,1421/2000.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdillâh, Ahkâmu’l-Kur’ân, thk. Muhammed Abdul- kadir Atâ, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1424/2003.
• İbnü’l-Enbârî, Ebu’l-berakât, el-Beyân fî garibi i’râbi’l-Kurân, thk. Tâhâ Abdulhamîd Tâhâ, Kâhire: el-Hey’etü’l-âmmetü’l-Mısriyye li’l-kitâb, 1400/1980.
• İz b. Abdi’s-selâm, Tefsîru’l-Kur’ân, thk. Abdullah b. İbrahim el-Vehbî, Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1416/1996.
• Kâdî ‘İyâz, Ebu’l-Fadl el-Yahsubî, eş-Şifâ bi ta’rîfi hukûki’l-Mustafâ, Beyrut: Dâru’kütübi’l- ilmiyye, ty.
• Kahraman, Abdullah, “Zor Zamanda Yapılabileceklerin En İyisini Yapan Bir İslam Alimi: Ahmed Hamdi Akseki (1887-1951)”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, Sayı: 6 (ss. 297-312), 2005 (http://www.islamhukuku.com/Uploads/Sayilar/ihad%206__(p297-312)87.PDF erişim: 28.09.2013).
• Kannevcî, Ebu’t-tîb Sıddîk b. Hasen b. Alî, Fethu’l-beyân fî makâsıdi’l-Kur’ân, Beyrut: el- Mektebetü’l-asriyye, 1412/1992.
• Kara, İsmail, “İslamcı Söylemin Kaynakları ve Gerçeklik Değeri Üzerine Birkaç Not”, İslâmiyât Dergisi, Sayı: 4 (ss. 37-53), 2001.
• Kara, Seyfullah, “Hz. Peygamber’e Karşı Oryantalist Bakış ve Bu Bakışın Kırılmasında Metodolojik Yaklaşımın Önemi”, Atatürk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 23, Erzurum, 2005, ss. 145-69 (http://e-dergi.atauni.edu.tr/index.php/ilahiyat/article/viewFile/2990/2886 erişim: 27.09.2013).
• Kastallânî, Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed el-Hatîb, İrşâdü’s-sârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî, Bulak: Matbaatü’l-kübrâ el-emîriyye, 1305.
• Keşmîrî, Muhammed Enver Şâh b. Muazzam Şâh el-Hindî, el-Arfü’ş-şezî şerhu Süneni’t- Tirmizî, thk. Mahmûd Ahmed Şâkir, Beyrut: Dâru’t-türâsi’l-Arabî, 1425/2004.
• Koçyiğit, Talat, Hadis Usulü, Dördüncü baskı, Ankara: AÜİF Yayınları, 1993.
• Kuşeyrî, Abdulkerim, Letâifü’l-işârât, thk. İbrahim Büsyûnî, Kahire: Dâru’l-kitâbi’l-Arabî, ty.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Habîb el-Basrî, en-Nüketü ve’l-‘uyûn (Tefsîru’l- Mâverdî), Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1412/1992.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd, Te’vîlâtü Ehli’s-sünne (Tefsîru’l-Mâtürîdî), thk. Mecdî Bâsellûm, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiye, 1426/ 2005.
• Merâğî, Ahmed Mustafa, Tefsîru’l-Merâğî, Mısır: Mektebe ve matbaa Mustafa el-Bâbî el- Halebî, 1365/1946.
• Mübârekfûrî, Ebu’l-’ulâ Muhammed Abdurrahmân b. Abdurrahîm, Tuhfetü’l-ahvezî bi şerhi Câmi’i’t-Tirmizî, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiye, ty.
• Râzî, Fahreddin b. Ziyaeddin Ömer, Mefâtîhu’l-gayb, Beyrut: Dâru’l-fikr, 1401/1981.
• ---------, Kelâma Giriş [el-Muhassal], Çev. Hüseyin Atay, Ankara: AÜİF Yayınları, 1978.
• Reşîd Rıza, Muhammed, Mezâhibin Telfîki ve İslâm’ın Bir Noktaya Cem’i, Dâru’l-hilâfe [İstanbul]: Sebîlü’r-reşâd Kütübhânesi, 1332 [1913-14]. Bu kitap Hayreddin Ka- raman tarafından notlar eklenerek sadeleştirilmiş, İslam’da Birlik ve Fıkıh Mez- hepleri (Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 1974) adıyla yeniden yayınlanmıştır.
• Rushdie, Salman, The Satanic Verses, New York: the Penguin Group, 1988.
• Sâbûnî, Muhammed Ali, Safvetü’t-tefâsîr, et-tab’atü’r-râbia el-münakkaha, Beyrut: Dâru’l- Kur’âni’l-kerîm, 1402/1981.
• Seâlibî, Ebû Zeyd Abdurrahman b. Muhammed b. Mahlûf, el-Cevâhiru’l-hisân fî tefsîri’l- Kur’ân, thk. Ali Muhammed Muavvid vd. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 1418/1997.
• Seyyid Kutub, Fî zilâli’l-Kur’ân, et-tab’atü’ş-şer’iyye es-sâniye ve’s-selâsûn, Kahire: Dâru’ş- şurûk, 1423/2003.
• Sicilmâsî, Seydî Ahmed b. el-Mübârek el-Mâlikî, el-İbrîz min kelâmi Seydî Abdulaziz ed- Debbâğ, et-tab’atü’s-sâlise, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1423/2002.
• Suyûtî, Celâlüddîn, ed-Dürru’l-mensûr, thk. Abdullah b. Abdulmuhsin, Kahire: Merkezü hecer li’l-buhûs ve’d-dirâsâti’l-Arabiyye ve’l-İslâmiyye, 1424/2003.
• Şâzelî, Ebu’l-feth Abdulaziz el-Ca’fî, Saddü’l-mecânîk an nesfi kıssati’l-karânîk, Rabat: Matbaatü Benî Yeznâsin, 1432/2011.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed, Fethu’l-kadîr el-câmiu beyne fenneyi’r-rivâyeti ve’d-dirâyeti min ilmi’t-tefsîr, Beyrut: Dâru’l-ma’rife, 1428/2007.
• Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatîb, es-Sirâcü’l-münîr fi’l-iâneti alâ ma’rifeti ba’dı meâni kelâmi Rabbinâ el-hakîm el-habîr, İstanbul, ty
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr, Câmu’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân, thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî, Kahire: Hicr li’t-tıbâa ve’n-neşr ve’t-tevzî’ ve’l-i’lân, 1422/2001.
• Tartı, Nevzat, “Ebû Hureyre’nin Mürselleri Üzerine Bir İnceleme”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, Cilt 12, Sayı 3 (ss. 7 -25), 2012 (http://www.dinbilimleri.com/DergiPdfDetay.aspx?ID=765 erişim: 10.03.2014).
• Toprak, Muhsin, “Bediuzzaman Dârü’l-Hikmet’te”, Yeni Ümit Dergisi, Yıl: 22, Sayı: 87, 2010/1, ss. 18-23 (http://www.yeniumit.com.tr/pdf/87.pdf erişim: 13.09.2013).
• Yavuz, Hilmi, “Dozy, ‘İslam Tarihi’ ve Abdullah Cevdet (1)”, Zaman Gazetesi, 01 Kasım 2006 (http://www.zaman.com.tr/hilmi-yavuz/dozy-islam-tarihi-ve-abdullah-cevdet- 1_446331.html erişim: 27.09.2013).
• ---------, “Dozy, ‘İslam Tarihi’ ve Abdullah Cevdet (2)”, Zaman Gazetesi, 08 Kasım 2006 (http://www.zaman.com.tr/hilmi-yavuz/dozy-islam-tarihi-ve-abdullah-cevdet- 2_450367.html erişim: 27.09.2013).
• Yazır, Muhammed Hamdi, Hak Dini Kur’ân Dili – Türkçe Tefsir, İstanbul: Eser Neşriyat, 1979.
• Yıldız, Fatih – Çelik, Fikret, “Türk Batıcılığının Milliyetçi-Muhafazakârlık Üzerinden Tenkidi: Erol Güngör Örneği”, bilig, Sayı: 62 (ss. 269-294), Yaz 2012, 281-82 (http://yayinlar.yesevi.edu.tr/files/article/591.pdf erişim: 27.09.2013).