HZ. HAFSA’YA NİSPET EDİLEN KIRAAT VECİHLERİNİN MÂTÜRÎDÎ TEFSİRİ BAĞLAMINDA İNCELENMESİ

Yıl 2020, Cilt: 20 Sayı: 1, 397 - 420, 31.03.2020

Nesrişah Saylan

https://doi.org/10.33415/daad.662757

Cited By: 1

Öz

Hz. Peygamber’in eşlerinden biri olan Hz. Hafsa (ö. 45/665), dört büyük halif-enin ikincisi olan Hz. Ömer’in (ö. 23/644) kızıdır. Hz. Hafsa, döneminde oku-ma yazma bilen ender sahâbîlerden biridir. Hz. Hafsa’nın önemli özelliklerin-den birisi, Hz. Ebû Bekir (ö. 13/634) döneminde Mushaf haline getirilen Kur’ân âyetlerinin, Hz. Ebû Bekir’in vefatından sonra Hz. Ömer’e; ondan sonra da Hz. Hafsa’ya teslim edilmesidir. Kur’ân’ı iyi bilen, anlayan, Kur’ân’ın hıfzı ve kıraatiyle meşhur olan sahâbe arasında yer alan Hz. Hafsa, kıraat ilminde de önemli bir konumdadır. Onun kendisine ait bir mushafının bulunması ve kaynaklarda kendisine nispet edilen kıraat vecihlerinin olması bu durumu desteklemektedir. Nitekim Hz. Hafsa’ya atfedilen kıraat vecihleri kaynaklarda kaydedilmekte ve söz konusu vecihler çeşitli yönlerden değerlendirilerek âyetlerin tefsirinde ve te’vilinde kullanılmaktadır. Bu tefsirler içerisinde Hz. Haf-sa’ya nispet edilen kıraat vecihlerine en kapsamlı şekilde yer veren müfessirl-erden birisi Mâtürîdî’dir (ö. 333/944). Bizi böyle bir çalışmaya yönlendiren nedenlerden biri Mâtürîdî tefsirinde Hz. Hafsa’ya nispet edilen kıraat vecih-lerinin çokça yer almasıdır. Nitekim Mâtürîdî, Hz. Hafsa’ya atfedilen kıraat vecihlerini âyetin farklı şekilde yorumlanması, kelimenin anlamını açıklama, âyetteki kapalılığı giderme, âyetle ilgili zikredilen görüşleri destekleme gibi kıraat-tefsir ilişkisi bağlamında kullanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kur'an, Tefsir, Kıraat, Hz. Hafsa, Mâtürîdî

The Review of Recitation Ways Correlated to Hafsa in The Context of Mâ-türîdî’s Interpretation

Öz

Hafsa was one of the Prophet’s wives and the daughter of Umar who was the second of four great caliphs. Hafsa was one of the precious companions who knew the literacy in that period. Moreover, one of the greatest feature of Hafsa is that she was chosen for an important duty such that The Qur’an’s verses which were collected in Abu Bakir’s period were delivered to Umar after Abu Bakir’s death and then, they were delivered to Hafsa. Hafsa was the person who knew and understood the Qur’an best also famous with The Qur’an’s memorization and recitation among other companions; thereby had an im-portant position in the recitation science. The fact that she has her own copy of the Quran and own way of recitation, as stated in the sources, supports this view. So Hafsa’s way of recitation written in the literature and the aforemen-tioned ways are used in the interpretation and gloss of verse as they are evalu-ated in many aspects. One of the glossators who included Hafsa’s recitation ways in those interpretations in the most extensive way is Maturidi. One of the reasons which inclined us to such a study is that Maturidi mostly included Haf-sa’s way of recitation in his interpretation. So Maturidi used Hafsa’s way of rec-itation in the context of recitation-interpretation relationship such as inter-pretation of verse in a different way, explanation of word’s meaning, elimina-tion of closure in the verse, support of views mentioned about the verse.

Anahtar Kelimeler

Qur’an, Interpretation, Recitation, Hafsa, Maturidi

Kaynakça

• Bağdatlı İsmail Paşa. Hediyyetü’l-ârifin esmâu’l-müellifîn ve âsaru’l-musannifîn. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1955.
• Begavî, Ebû Muhammed Hüseyin b. Mes‘ûd. Me‘âlimu’t-tenzîl. Thk. Muhammed Ab-dullâh en-Nemîr, Osman Cum’a Dâmiriyye ve Süleyman Müslim el-Harş. Riyâd: Dâru Teybe, 1409.
• Birışık, Abdülhamit. “Kur’ân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: Türki-ye Diyanet Vakfı Yayınları, 2002.
• Ebû Şâme, Ebü’l-Kâsım Şihâbüddîn Abdurrahman el-Makdisî. Kitâbü’l- mürşidi’l-veciz ilâ ulûmi tetealleki bi’l-Kitâbi’l-Azîz. Thk. Tayyar Altıkulaç. Beyrût: Dâr-u Sâdır, 1395/1975.
• İbn Cinnî, Ebü’l-Feth Osmân b. Cinnî el-Mevsılî. el-Muhteseb fî tebyîni vücûhi şevâzzi’l-kırâât ve’l-îzâhi anhâ. Thk. Alî en-Necdî Nâsıf, Abdülhalîm en-Neccâr, Abdülfettâh İsmâ’il Şiblî. Kahire: Meclisü’l-A’lâ li’ş-Şuuni’l-İslâmiyye, 1994.
• İbn Hâleveyh, Ebû Abdullâh Hüseyin b. Ahmed. Muhtasar fî şevâzzi’l-Kur’ân min kitâbi’l-bedî‘. Kahire: Mektebetü’l-Mütenebbî, ts.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf el-Endelüsî. Tefsîru’l-bahri’l-muhît. Thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd, Alî Muhammed Muavvîd. Beyrût: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1993.
• Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd. Me‘âni’l-Kur’ân. Beyrût: Âlemü’l-Kütüb, 1983.
• İbn Atiyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Ğâlib el- Endelüsî. el-Muharraru’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-’azîz. Thk. Abdüsselâm Abdüşşâfî Muhammed. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• İbn Ebî Dâvûd, Ebû Bekr Abdullah b. Süleyman b. el-Eş'as es-Sicistânî. Kitâbu’l-mesâhif. Thk. Muhibbuddîn Abdüssübhân Vâiz. Beyrût: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1423/2002.
• İbn Hacer, Ahmed b. Alî el-‘Askalânî. el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe. Thk. Adil Ahmed Abdülmevcûd, Alî Muhammed Muavvız. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415/1995.
• İbn Hacer, Ahmed b. Alî el-‘Askalânî. Fethu’l-bârî şerhu sahîhi’l-Buhârî. Beyrut: Darü’l-Marife, 1379.
• İbn Kutluboğa, Ebü’l-Fidâ Zeynüddîn Kâsım b. Kutluboğa es-Sûdûnî. Tâcü’t-terâcim. Thk. Muhammed Hayr Ramazan Yusuf. Dımaşk: Dârü’l-Kalem, 1413/1992.
• İbn Manzûr, Cemâlüddîn Muhammed b. Mükrîm. Lisânü’l-arab. Kahire: Dâru’l-Meârif, 1119.
• İbn Mücâhid, Ebû Bekir Ahmed b. Mûsâ b. el-Abbâs. Kitâbü’s-seb‘ fi’l-kırâât. Thk. Şevkî Dayf. Kahire: Dâru’l-Meârif, 1119.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Muhammed b. Muhammed. en-Neşr fî’l-kırââti’l-aşr. Thk. Ali Muhammed Dabbâ’. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts. Kandemir, M. Yaşar. “Hafsa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1997.
• Karaçam, İsmail. Kıraat İlminin Kur’ân Tefsirindeki Yeri ve Mütevâtir Kıraatların Yorum Farklılıklarına Etkisi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2013.
• Kâtib Çelebi, Hacı Halife Mustafa b. Abdullâh. Keşfü’z-zunûn an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. Beyrût-Lübnan: Dâr-u İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Kirmânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ebî Nasr. Şevâzzü’l-kırâât. Thk. Şimrân el-Acelî. Beyrût: Müessesetü’l-Belâğ, ts.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr. el-Câmi‘ li ahkâmi’l-Kur’ân ve’l-mübeyîn limâ tedammenehû mine’s-sünneti ve âyi’l-Furkân. Thk. Abdullâh b. Abdü’l-Muhsin et-Türkî. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2006.
• Kureşî, Muhyiddîn Ebû Muhammed Abdülkâdir b. Muhammed b. Muhammed b. Nasrullâh b. Sâlim b. Ebî’l‐Vefâ’ el‐Hanefî. el‐Cevâhiru’l‐mudiyye fî tabakâti’l‐hanefiyye. Thk. Abdülfettâh Muhammed el‐Hulv. Cizre: Hicr li’t‐Tıbaa ve’n‐Neşr, 1993.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Mahmûd. Te’vîlâtü ehli’s-sünne. Thk. Mecdî Baslûm. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1426/2005.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Habîb. en-Nüket ve’l-’uyûn. Thk. Seyyid b. Abdülmaksûd b. Abdürrahîm. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 1992.
• Mekkî b. Ebî Tâlib, Ebû Muhammed b. Hammûş b. Muhammed. el-İbâne an meâni’l-kırâât. Thk. Abdülfettâh İsmail Şelebî. Kahire: Dâr-u Nehdâti Mısr, ts.
• Özen, Şükrü. “Mâtürîdî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Ankara: Türkiye Di-yanet Vakfı Yayınları, 2003.
• Râzî, Ebû Abdullâh Fahreddîn Muhammed b. Ömer. Mefâtîhu’l-gayb. Lübnan: Dârü’l-Fikr, 1981.
• Sa‘lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm. el-Keşf ve’l-beyân fî tefsîri’l-Kur’ân. Thk. Ebû Muhammed b. Âşûr. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1422/2002.
• Saylan, Nesrişah. “Mâtürîdî’nin Te’vîlâtü’l-Kur’ân Adlı Eserinde Kıraatlere Yaklaşımın İncelenmesi”, Diyanet İlmi Dergi, 55 (2019).
• Saylan, Nesrişah. Kıraat Açısından Begavî Tefsiri. Kayseri: Tezmer Yayınları, 2015.
• Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekir. el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân. Medine: Merkezü’d-Diraseti’l-Kur’âniyye, 1426.
• Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekir. ed-Dürru’l-mensûr fi’t-tefsîri bi’l-me’sûr. Thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Turkî. Kahire: Merkez-i Hicr, 1424/2003.
• Taberî, Ebû Ca‘fer b. Cerîr Muhammed b. Cerîr. Câmi‘u’l-beyân ‘an te’vîli âyi’l-Kur’ân. Thk. Abdullâh b. Abdülmuhsin et-Türkî. Kahire: Dâru’l-Hicr, 2001.
• Topaloğlu, Bekir. “Te’vîlâtü’l-Kur’ân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2012.
• Ukberî, Ebü’l-Bekâ Muhibbüddin Abdullâh b. Hüseyin b. Abdullâh. İ‘râbü’l-kırââti’ş-şevâz. Thk. Muhammed es-Seyyid ‘Azzûz. Beyrût: ‘Âlemü’l-Kütüb, 1417/1996.
• Zehebî, Şemsuddîn Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Siyeru a‘lemi’n-nübelâ. Thk. Şuayb el-Arnaut, Kamil el-Harrat. Beyrût: Müessesetu’r-Risâle, 1402/1982.
• Zürkânî, Muhammed Abdülazîm. Menâhilü’l-irfân fî ulûmi’l-Kur’ân. Thk. Fevvaz Ahmed Zemrelî. Beyrût: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 1415/1995.