Müsnedün İleyh ve Müsned Bağlamında Lafzî Mutâbakat ve Udûl

Yıl 2023, Cilt: 23 Sayı: 1, 59 - 79, 31.03.2023

Yaşar Fatih Akbaş

https://doi.org/10.33415/daad.1208148

Öz

Lafızlar ister umde görevi üstlensinler ister kayd/Fuzla (tekmile) olarak kullanılsınlar Arapça bir cümlede yanlış anlama ve karışıklığı engellemek gayesiyle cümle öğelerinin bir kısmının bir kısım öğelerle cinsiyet (müzekkerlik-müenneslik), belirlilik (marifelik-nekrelik), sayı ve i‘rab bakımından bazen tam bazen kısmî bir uyumu bulunmaktadır. Bu uyum okuyucu veya dinleyicinin hataya düşmesini engellemek, kelamı daha rahat anlamasını sağlamak açısından son derece önemlidir. Ne var ki bu uyum bazen kelimenin kendisinden kaynaklanan bir sebeple bazen de kullanımın değişmesine bağlı olarak ortadan kalkabilmektedir. Bu bir eksiklik olmayıp Arapçanın geniş bir kullanım alanı olmasından kaynaklanmaktadır. Bu çalışma bir karîne türü olan lafzî mutâbakatı, müsnedün ileyh (özne) ve müsned (yüklem) olarak isimlendirilen cümlenin temel unsurlarının birbirleriyle olan uyum ilişkisini, bu uyum ilişkisinin hangi durumlarda gerçekleştiğini ve udûl kavramı ile ifade edilen mutâbakatın hangi durumlarda ortadan kalktığı konusunu ele almayı hedeflemektedir. Zikri geçen hususlar dil bilgisi ve belâgat ilmi açısından ele alınarak bir sonuca varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belagati, Karîne, Uyum, Müsnedün ileyh, Müsned

Literal Harmony and Udûl In The Context Of Musnadun Ileyh and Musnad

Öz

Whether words have a principle position or they are used as qayd/fudhla (complement), in an Arabic sentence, some elements of a sentence sometimes have a full, and sometimes partial harmony in terms of gender (masculine-feminine), definitiveness (ma'rifah and nakirah), number and i’rab to prevent misunderstanding and confusion in a sentence. This agreement is of great importance to ensure that the reader or the listener is not making a mistake and understands the statements in an easier way. However, this harmony can sometimes be removed either because of a reason stemming from itself, and sometimes because of the change in the usage. This is not a deficiency but on the contrary is because Arabic has a wide are of usage. This study aims to address the literal harmony, and the harmony between musnadun ilayh (subject) and musnad (verb), which are known to be the basic elements of a sentence, under which conditions this harmony occurs and in which cases this harmony is removed, which is a condition called as udul. The mentioned matters are addressed in terms of grammar and rhetoric and conclusions were made accordingly.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetoric, Qarīnah, Harmony, Musnadun ilayh, Musnad

Kaynakça

• Ahmed, Fatıma Abdurrahim Mustafa. Zahiretu’l-mutâbakat fi’n-mahvi ve sarfihâ. Sudan: Camiatu Sudan Külliyetu Terbiye Kısmu’l-Lugâti’l-Arabiyye, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Akbaş, Y. Fatih. Arapça Belâgat Meanî- Beyân- Bedi. İstanbul: Cantaş Yayınları, 2021.
• Anbekî, Ali Abdullah Hüsen. el-Hamlu ala’l-ma‘na fi’l-‘Arâbiyye. Bağdat: Merkezu’l-Buhûsi ve’d-Dirâseti’l- İslâmî, 2012.
• 'Anzî, Yusuf Muhammed - eş-Şelâhî, Râid Sa‘d. “el-U‘dûl ʿani'l-Mutâbakat fi’l-Cümleti’l-Arabiyye”. el-‘Ulûmu’l-İnsaniyye ve’l-İctimâiyye 41/2 (2014), 563-575.
• Bekrî, Şeyh Emîn. el-Belâgatü'l-‘Arabiyye fi sevbiha'l-cedîd ‘ilmu’l-meânî. Beyrût: Dârü'l-‘İlmî li'l-Melayîn, 1999.
• Belkâdî, Muhammed. et-Tenasuku’l-lügavî fi’l-cümleti’l-‘Arabi beyne’l-kâide ve’n-nâs. Cezayir: Camiatu Ebî Bekr Belkâid, Doktora Tezi, 2019.
• Berekat, İbrahim İbrahim. en-Nahvu’l-‘Arabî, 5 Cilt. Mısır: Dâru’n-neşr li-câmiati Mısr, 2007.
• Ceyyânî, Abdillâh Cemâlüddîn Muhammed b. Abdillâh b. Mâlik et-Tâî el-Endelüsî. Şerhu’t-Teshîl li-ibni Mâlik, thk. Muhammed Bedevî Mahtûn. 4 Cilt. Cîze: Hicr, 1990.
• Curcânî, Seyyid Şerif Ali b. Muhammed. Mucem’u ta’rîfât. Kahire: Dâru’l-Fadîle, 2004.
• Daşkıran, Yaşar. “Temmâm Ḥassân’ın Dil Anlayışı “Karineler Teorisi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 56/2 (2015), 149-163.
• Demâmînî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Ebî Bekr b. Ömer el-Mahzûmî. el-Menhelu's-sâfî fî şerhi'l- vâfî, thk. Fahir Cebr Matar. 2 Cilt. Beyrût: Dâru'l-Kutubi'l-‘İlmiyye, 1971.
• Ebü’l-Bekâ Muvaffakuddîn Yaîş b. Alî b. Yaîş, Şerhu’l-Mufassal li-Zemahşerî, thk. Emîl Bedi‘ Yakub. 4 Cilt, Beyrût: Dâru’l-Kutubu’l-‘İlmî, 1422/2001.
• Enbârî, Ebu’l-Berekât Abdurahman b. Muhammed Ebu Sâid. Esrâru’l-‘Arabiyye. thk. Muhyiddin Abdulhamîd. Beyrût: el-Mecme‘u’l-‘İlmî, ts.
• Halid Bey, Muhammed – Ceffân, Abdulaziz Ahmed. “Arıdu’l-mutâbakat beyne’l- mübtedâ ve’l-haber ve delâletuhû fi’l-Kur’âni’l-Kerîm”. Mecelletu Camiatu Tishreen, li’l-Buhûsi ve’d-Dırâseti’l-‘İlmî. 37/5 (2015), 281- 297.
• Hamûde, Renda Muhammed. et-Mutâbakatu’n-nahvî fi Sahîhi Buhârî. Gazze: Camiatu’l-İslamiyye, Külliyetu’l-Âdâb, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
• Hasan, Abbas. en-Nahvu’l-vâfi, 4 Cilt. Mısır: Dâru’l-Ma‘arif, 2010.
• Hasan, Abdu’l-‘Ali. “el-Karînetu’l-‘aklî ve devruhâ fi’l-i‘rab”. Havliyyetu’l-Munteda 38/1 (2019), 175-214.
• Hassân, Temmâm. el-Beyân fî-revâiʿi'l-Ḳurʾân. Kahire: ‘Alemu’l-Kutub, 1413-1993.
• Hassân, Temmâm. el-Lugatu’l-Arabiyye ma‘nâhâ ve mebnâhâ. Mağrib: Dâru’s-Sekafe, 1994.
• İbn Âdil, Ebû Hafs Ömer b. Alî. el-Lübâb fî ʿulûmi’l-Kitâb. thk. Ali Muhammed Muarrız. 20 Cilt. Beyrut: Dâru’l-‘İlmiyye, 1998.
• İbn Akīl, Bahâeddin. Şerḥu İbn ʿAḳīl. nşr. M. Muhyiddin Abdülhamîd. 4 Cilt. Beyrût: Müeessetu’r-Risale ve’n- Naşirûn, 2010.
• İbn Cinnî, Ebu’l-Feth Osmân. el-Hasâis. thk. Muhammed Ali Neccâr. 3 Cilt. Beyrût: Dâruʼl-Kutubiʼl-Mısrî, 1952.
• İbn Hişam, Ebû Muhammed Cemaleddin Abdullah b. Yusuf en-Nahvî. Evdahu'l-mesâlik ilâ Elfiyyeti İbn Malik, thk. Muhammed el-Bigâ’î. 4 Cilt. Beyrût: Dârûl-Fikr, ts.
• İbn Manzûr, Cemâluddîn Muhammed b. Mukerrem. Lisânu’l-Arab. 15 Cilt. Beyrût: Dâru Sâdr, ts.
• İbnü’l-Hâcib Cemâlüddîn Osmân b. Ömer b. Ebî Bekr, el-Kâfiye fi İlmi’n-Nahv, thk. Salih Abdulazim eş-Şair (Kahire: Mektebetu’l-Âdâb, 1923)
• İbnü’s-Serrâc, Ebû Bekr Muhammed b. es-Serî b. Sehl. el-Usûl fi'n-naḥv. thk. Abdü'l-Hüseyin el-Fetelî. 2 Cilt. Beyrût: Müessesetu’r-Risâle, 1996.
• İpek, M. Selim. “Arapça Cümlede Anlam Belirlemede Morfolojik Karineler”, The Journal of Academic Social Science Studies 15/89 (Bahar/2022), 89-98.
• Kadûr, Ahmed Muhammed. Mebadiu’l-lisaniyyât. Şam: Dâru’l-Fikr, 1996.
• Ḳâliş, Zıyâuddîn. el-Karâinu fi-‘ilmi’l-meânî. Şam: Camiatu Dimeşk Külliyetu’l-Âdâb, Doktora Tezi, 2011.
• Kefevî, Ebu’l-Beka Eyyüb b. Musâ. Külliyyât. thk. Adnan Derviş. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 1998.
• Kîlânî, Abdurrahmân. “el-Karînetu’l-hâliyye ve eseruha fi-tebyîni illeti’l-hukmi’ş-şeri‘” Mecelletu’l-Ürdüniyye fi’d-Dırâseti’l-İslâmî 3/1 (1428), 1-37.
• Kurtûbî, Muhammed b. Ahmed. el-Câmiu li-ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 24 Cilt Beyrût: Müessetu’r-Risâle, 2006.
• Muhibbî, Muhammed Emîn. Hulasatul eseri fi a‘yâni’l-karni’l-hâdi ‘aşer. 4 Cilt. Mısır: Matba‘atu Vehbî, 1284.
• Münîr, Ahmed Muhammed Beşir, el-Udûl an- asli’l-mutâbakat fi’l-Kur’âni’l-Kerîm. İslamabad: el-Câmiatu’l- İslâmiyyetu’l-‘Alemiyye, Külliyetu’l-Lugati’l-‘Arâbiyye, Doktora tezi, 2000.
• Rafâya, Hüseyin Abbas. Zâhiretu’l-udûl ani’l-mutâbakat fi’l-‘Arâbiyye. Ürdün: Câmiatu Mu'tah, Doktora Tezi, 2003.
• Samerrâî, Fâdıl Sâlih. Me‘ani’n-nahv. 4 Cilt. Ammân: Dâru’l-Fikr, 2000.
• Samerrâî, Firâs İsâm Şihâb. el-Mutâbakât fi’n-nahvî’l-‘Arabî, ve tatbîkuha fi’l-Kur’ân’îl-Kerîm. Irak: Câmiatu Basra, Külliyetu Âdâb, Yüksek Lisans Tezi, 2005.
• Serrac, Ebu Bekr Muhammed b. Sehl b. En-Nahvî. el-Usûl fi'n-naḥv. thk. Abdü'l-Hüseyin El-Fetelî. 2 Cilt. Beyrût: Müessesetu’r-Risâle, 1996.
• Sîbeveyhi, Amr b. Osmân b. Kanber, el-Kitâb. thk. Abdusselâm Muhammed Harûn. 4 Cilt. Kahire: Mektebetu’l-Hancî, 1408/1988.
• Sîbeveyhi, Amr b. Osmân b. Kanber, el-Kitâb. thk. İmîl Bedî Yakûb. 3 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1999.
• Süyûtî, Celâlüddîn. el-Eşbâh ve’n-nezâir fi’n-nahvi. thk.‘Abdu’l-‘Âl Sâlim Mekerrem. 9 Cilt. Beyrût: Müessesetu’r-Risâle, 1985.
• Tâhâ, Numan Muhammed Emin. Dîvânu’l-Cerîr bi şerhi Muhammed b. Habîb. 2 Cilt. Kahire: Dâru’l-Mea‘rif, 1986.
• Ubâde, Muhammed İbrahim. Mu‘cemu mustalahati’n-nahvi ve’s-sarf. Kahire: Mektebetu’l-Âdâb, 1923.
• Yakup, Emîl Bedi‘. Mevsûatu’n-Nahv ve’s-sarf ve'l-‘i'râb. Beyrût: Dâru’l-‘İlmi li’l-Malayîn, 2005.